HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA - Pojęcia
EPIDEMIOLOGIA – Dział medycyny, nauka zajmująca się badaniem czynników i warunków związanych z występowaniem i szerzeniem się chorób oraz stanów patologicznych o różnej etiologii, a także z występowaniem różnych stanów i cech fizjologicznych w zbiorowiskach ludzkich.
ŚMIERTELNOŚĆ – odsetek zgonów na daną chorobę w stosunku do ogólnej liczby chorych
ZAPADALNOŚĆ (ZACHOROWALNOŚĆ) – odsetek nowych zachorowań na daną chorobę w stosunku do populacji narażonej na ryzyko zachorowania
UMIERALNOŚĆ OGÓLNA - liczba zgonów ogółem w danym czasie w stosunku do liczby ludności narażonej na ryzyko zgonu w danym czasie
UMIERALNOŚĆ SZCZEGÓŁOWA – jak wyżej, ale dotyczy poszczególnych chorób lub grup wiekowych
SZCZEPIENIE - zabieg polegający na podaniu pacjentowi szczepionki, czyli preparatu pochodzenia biologicznego, zawierającego żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu wywołania odpowiedzi immunologicznej.
· szczepionki swoiste - zapobiegające konkretnym jednostkom chorobowym (bruceloza, wścieklizna, ospa)
· szczepionki nieswoiste - zwiększające poziom ogólnej odporności
WROTA ZAKAŻENIA - sposób, w jaki patogeny dostają się do organizmu. Może być to: uszkodzona skóra, błona śluzowa górnych dróg oddechowych, układ pokarmowy, układ moczowo-płciowy.
CHOROBY ZAKAŹNE - grupa chorób ludzi, zwierząt i roślin, będących następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym i złamania sił odpornościowych organizmu lub obecności w organizmie bioaktywnych toksyn (jadów) drobnoustrojów.
Przyczyną chorób zakaźnych mogą być następujące czynniki etiologiczne:
· wirusy
· priony
· bakterie (w tym riketsje)
· grzyby
ZAKAŻENIE - wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych. W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu.
Rodzaje zakażeń
· zakażenie poronne - o łagodnym i krótkotrwałym przebiegu
· zakażenie miejscowe - wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji
· zakażenie uogólnione (posocznica, sepsa) - gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej
· zakażenie pokarmowe - zakażenie wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze znajdujące się w pokarmie i wodzie, które dostały się przez układ trawienny
· zakażenie szpitalne - każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu.
· zakażenie mieszane - jednocześnie wywołane przez kilka różnych patogenów
· zakażenie kropelkowe - infekcja wywołane przez zarazki znajdujące się we wdychanym powietrzu
· zakażenie kontaktowe - drobnoustroje przenoszą się drogą kontaktu bezpośredniego
· zakażenie bezobjawowe - zarazek jest w organizmie, pobudza do odczynów, ale nie wywołuje objawów chorobowych.
ZJADLIWOŚĆ DROBNOUSTROJU - zdolność wniknięcia, rozmnożenia/namnożenia się oraz uszkodzenia tkanek zainfekowanego organizmu przez określony typ patogenu. Poszczególne szczepy danego gatunku mogą różnić się wirulencją.
ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA - to siedlisko patogenów, takich jak wirusy, bakterie, pasożyty i grzyby chorobotwórcze. Może nim być osoba zarażona, przedmiot, żywność itp., które miały styczność z patogenem i są jego bezobjawowymi nosicielami, lub sami chorują na chorobę przez niego wywoływaną.
NOSICIEL - osobnik zarażony chorobą zakaźną lub posiadający nieprawidłową wersję genu recesywnie dziedziczonej choroby genetycznej, lecz nie wykazujący objawów chorobowych. Nosiciel, choć sam nie doświadcza objawów choroby, może ją przekazywać innym organizmom (niekoniecznie własnego gatunku) bądź potomstwu.
OGNISKO EPIDEMICZNE – chory człowiek lub zwierzę wraz z jego otoczeniem, w którym istnieją warunki do przenoszenia czynnika chorobotwórczego na osobniki wrażliwe
OKRES WYLĘGANIA - czas od momentu zakażenia do wystąpienia objawów chorobowych, zależy od właściwości patogenu, drogi wtargnięcia do organizmu oraz odporności makroorganizmu. Zwykle waha się od kilku godzin do kilku miesięcy, a skrajnie nawet lat
ERADYKACJA - całkowite usunięcie (wytępienie), brak występowania patogenu w organizmach ludzkich, zwierzęcych i innych elementach środowiska (ospa prawdziwa). Obecnie terminu eradykacja używa się najczęściej do określenia procedury leczniczej, mającej na celu usunięcie bakterii Helicobacter pylori z przewodu pokarmowego.
DEZYNFEKCJA - postępowanie mające na celu maksymalne zmniejszenie liczby drobnoustrojów w odkażanym materiale. Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, a nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe. Zdezynfekowany materiał nie musi być jałowy. Dezynfekcja, w przeciwieństwie do antyseptyki dotyczy przedmiotów i powierzchni użytkowych.
DEZYNSEKCJA - tępienie szkodliwych owadów (zwłaszcza pasożytniczych jak muchy, komary, pchły, wszy i karaluchy), ich jaj i larw, ze względów sanitarnych i gospodarczych. W szerszym znaczeniu niszczenie stawonogów w ogóle.
Dezynsekcję można wykonać przez zastosowanie środków fizycznych (para, ogień, gorące powietrze, promieniowanie ultrafioletowe), mechanicznych (wyłapywanie, trzepanie, oczyszczanie), chemicznych (środki owadobójcze) i biologicznych (zwalczanie za pomocą innych organizmów żywych).
DERATYZACJA (ODSZCZURZANIE) - zwalczanie za pomocą środków chemicznych, fizycznych lub biologicznych wszelkich szkodliwych gryzoni, najczęściej szczurów i myszy. Przeważnie zatrutym pokarmem lub za pomocą pułapek, rzadziej innymi metodami.
STERYLIZACJA (WYJAŁAWIANIE) - proces polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów. Sterylizacji można dokonać mechanicznie, fizycznie, bądź chemicznie, najczęściej używa się metod fizycznych. Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy – nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych.
AUTOKLAW - hermetycznie zamknięty, ogrzewany zbiornik służący do przeprowadzania sterylizacji.
EPIDEMIA – wystąpienie w danej społeczności lub regionie przypadków choroby z częstością wyraźnie przekraczającą zwykle oczekiwaną w tym miejscu i czasie. Epidemie mogą wywodzić się z jednego źródła lub mieć charakter ciągły
ENDEMIA – występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludzi na określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym wyższym w porównaniu z innymi regionami lub populacjami poziomie np. malaria, dur plamisty.
PANDEMIA - epidemia obejmująca rozległe obszary, np. cały kontynent lub nawet świat; epidemia danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach.
Cechy choroby sprzyjające wybuchowi pandemii:
· niska śmiertelność
· wysoka zakaźność
· długi okres bezobjawowego przebiegu choroby.
Choroba zabija rzadko, nie zamyka sobie drogi rozprzestrzeniania się - nie niszczy bowiem swoich nosicieli. Niegroźne objawy lub ich brak sprzyja zlekceważeniu choroby.
BADANIA PROSPEKTYWNE – metoda badań epidemiologicznych, w których kohortę stanowią osoby aktualnie narażone i śledzenie ich losów w przyszłości (ryzyko raka trzonu macicy u kobiet, które w okresie menopauzy przyjmowały estrogeny)
BADANIA RETROSPEKTYWNE - metoda badań epidemiologicznych, w których kohortę stanowią osoby narażone w przeszłości i śledzenie ich losów w przeszłości do dziś (np. ryzyko raka płuca u osób narażonych na azbest w przeszłości)
EPIZOOTIA - występowanie zachorowań na daną chorobę zakaźną, wśród zwierząt na danym terenie, w zdecydowanie większej liczbie niż w poprzednich latach rejestracji danych
EPIZOONOZY – ???
ANTYGEN – jest to każda substancja, która wykazuje dwie cechy: immunogenność, czyli zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej swoistej, oraz antygenowość, czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami oraz TCR (receptor na limfocytach T).
PRZECIWCIAŁO - białka wydzielane przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B) w przebiegu odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego, które mają zdolność do swoistego rozpoznawania antygenów.
SEROPOZYTYWNOŚĆ - poziom przeciwciał przeciwko antygenom wirusowym związanym z daną chorobą świadczący o zakażeniu określonym wirusem
Goca