Bertrice Small

Adora

(Adora)

Przełożyła Hanna Rostkowska-Kowalczyk

Wstęp

KONSTANTYNOPOL

1341-1346

Był wczesny ranek i mgła, niby pasma szarej gazy, wisiała nad spokojnymi wodami Złotego Rogu. Miasto Konstantyna spało, nieświadome tego, że jego władca nie żyje.

Samotna postać, nie niepokojona przez straże, opuściła pałac cesarski i ruszyła przez ogromny park, rozciągający się za Senatem. Człowiekiem, który tak zdecydowanym krokiem podążał w stronę pałacu Mangana, był Jan Kantakuzen, przez ostatnie trzynaście lat faktyczny władca rozpadającego się Bizancjum. Zostawiał za sobą leżącego na murach Andronika III.

Uroczy Andronik odpowiadał za nieumyślne zabójstwo młodszego brata, a następnie przedwczesną śmierć swojego ojca. Musiał też usunąć z tronu swego szalonego dziadka, Andronika II. Starzec przysiągł, że go zabije. Od momentu wstąpienia na tron młody Andronik mógł zawsze liczyć na pomoc swojego przyjaciela, Jana Kantakuzena, który był jednym z najtęższych umysłów Bizancjum.

Ale po osiągnięciu tego, czego pragnął, Andronik III doszedł do wniosku, że bardziej niż sprawy państwa interesują go polowania, festyny i piękne kobiety. Nudne obowiązki pozostawił więc zaufanemu przyjacielowi, kanclerzowi Janowi Kantakuzenowi. Kanclerz ciężko pracował. Kraj rządzony był sprawnie. Każda zachcianka władcy była zaspokojona.

Matka cesarza, Ksenia Maria, i jego żona, Anna Sabaudzka, nie ufały Janowi Kantakuzenowi. Wiedziały, że kanclerz jest ambitny. Jednak Andronik nie zgadzał się na odsunięcie przyjaciela, który tak dobrze mu służył.

Ale teraz Andronik III nie żył, a jego dziedzic miał niespełna jedenaście lat. Rodzina cesarza odniosła zwycięstwo nad Janem Kantakuzenem, zdobywając od leżącego na łożu śmierci Andronika podpis pod dokumentem, mianującym cesarzową Annę jedynym regentem w zastępstwie nieletniego cesarza. To zaś oznaczało wojnę domową. Jan Kantakuzen nie zamierzał pozwolić, aby cesarstwem władała mściwa Włoszka, matka małego cesarza, i jej księża.

Najpierw jednak Jan musiał zatroszczyć się o bezpieczeństwo swojej rodziny. Cesarzowa nie zawaha się przed morderstwem. Ale, tu Jan uśmiechnął się do siebie, on też będzie bezwzględny.

Jego starszy syn, Jan, pozostanie z nim. Sześcioletniego Mateusza będzie można umieścić w monasterze przy kościele św. Andrzeja. Zoe, druga żona Jana, jego córki i siostrzenica znajdą schronienie w klasztorach. Jan był przekonany, że pobożna Anna nie sprofanuje religijnego sanktuarium.

Jego pierwsza żona, Maria z Bursy, zmarła, kiedy ich najstarsza córka, Zofia, miała zaledwie trzy lata, a mały Jan pięć. Przez rok nosił po niej żałobę, po czym poślubił grecką księżniczkę Zoe Macedońską. Dziesięć miesięcy później przyszła na świat Helena, która teraz miała osiem lat, po następnych osiemnastu miesiącach młodszy syn, a dwa lata później najmłodsza córka, Teadora, licząca sobie teraz cztery i pół roku. Dwaj chłopcy, bliźniacy, zmarli podczas epidemii. Zoe znów była brzemienna.

Wszedłszy do pałacu Mangana, pospieszył do swoich apartamentów, gdzie powitał go zaufany sługa, Leo.

– Umarł, mój panie?

– Tak – odparł Jan. – Parę minut temu. Natychmiast zabierz Mateusza do klasztoru św. Andrzeja. Ja zajmę się żoną i dziewczętami. – Podążył pospiesznie do skrzydła zajmowanego przez kobiety, zaskakując śpiących przy drzwiach eunuchów.

– Pożegnaj się z Mateuszem, kochana – zwrócił się do Zoe. – Leo zabiera go zaraz do św. Andrzeja.

Na długie rozmowy nie było czasu.

Wsunął się do sypialni Zofii i Eudoksji i potrząsnął dziewczętami. – Ubierajcie się. Cesarz nie żyje. Dla bezpieczeństwa schronicie się w klasztorze św. Marii w Blachernesae.

Gdy Zofia przeciągnęła się ospale, nocna koszula zawinęła się, odsłaniając krągłą, złocistą pierś. Odrzuciła do tyłu kruczoczarne włosy i wydęła wargi. Z każdym dniem coraz bardziej przypominała matkę. Skoro nie mógł jej natychmiast wydać za mąż, najlepszym miejscem dla dziewczyny będzie klasztor.

– Och, tato! Dlaczego musimy jechać do klasztoru? Podczas wojny domowej pojawi się tu tylu przystojnych żołnierzy!

Nie wdawał się w dyskusje, choć jego uwagi nie uszło pożądliwe spojrzenie córki. – Macie pięć minut – rzekł ostro, przechodząc pospiesznie do sypialni pozostałych córek. Tam zatrzymał się, pozwalając sobie na przyjemność przyjrzenia się dwóm młodszym dziewczynkom, pogrążonym we śnie.

Jego ukochana Helena, ze złocistymi włosami i błękitnymi oczami była tak bardzo podobna do Zoe. W końcu poślubi małego imperatora, następcę Andronika.

Mała Teadora spała z palcem w buzi, a miękkie linie jej niewinnej postaci rysowały się pod cienkim płóciennym nakryciem. Ta córka była dla niego zagadką. Często zdumiewało go, że spośród wszystkich dzieci ta mała dziewczynka obdarzona była intuicją i najsprawniejszym umysłem. Teadora, ledwo wyrosła z niemowlęctwa, wydawała się znacznie starsza. Była delikatnej budowy, jak matka – wyrośnie na niezwykłą piękność. Kolorytem wyróżniała się w rodzinie. Miała kremową cerę, lekko brzoskwiniowe rumieńce na policzkach i ciemnokasztanowe, połyskujące złociście włosy. Niezwykle długie, czarne rzęsy o złotych końcach przesłaniały zdumiewające oczy Teadory, oczy, których kolor zmieniał się od barwy ametystu po głęboki fiolet. Nagłe z zaskoczeniem spostrzegł, że te oczy są otwarte i wpatrzone w niego.

– Co się dzieje, tato?

Uśmiechnął się do niej. – Nic strasznego, malutka. Cesarz umarł i musisz z Heleną i waszą matką na jakiś czas udać się do klasztoru św. Barbary.

– Czy wybuchnie wojna, tato?

Znów go zaskoczyła. Zadziwił sam siebie, odpowiadając jej prosto – Tak, Teadoro. Cesarzowa zdobyła podpis władcy na łożu śmierci. Została jedynym regentem.

Dziecko skinęło głową. – Obudzę Helenę, tato. Ile mamy czasu?

– Tylko tyle, żeby się ubrać – odpowiedział. Opuścił pokój, potrząsając głową nad jej szybkim zrozumieniem sytuacji. Gdyby tylko była chłopcem!

Teadora Kantakuzen wstała z łóżka. Spokojnie nalała wody do miski, po czym umyła twarz i ręce. Następnie naciągnęła na koszulę prostą, zieloną tunikę, a na drobne nóżki włożyła parę bucików. Powtórnie napełniła miskę wodą i przygotowała różową tunikę i drugą parę butów.

– Heleno! – zawołała. – Heleno, obudź się!

Helena otworzyła swoje śliczne, niebieskie oczy i z irytacją spojrzała na siostrę. – Ledwie świta, mała. Czemu mnie budzisz?

– Cesarz nie żyje! Jedziemy z mamą do klasztoru św. Barbary. Ubieraj się, bo inaczej zostawimy cię dla starej Kseni Marii, do jej sali tortur!

Helena zwlokła się z łóżka. – Gdzie idziesz? – krzyknęła.

– Poszukać mamy. Lepiej się pospiesz, Heleno!

Teadora znalazła matkę, żegnającą się z Mateuszem przed pałacem. Dziewczynkę i brata dzieliły zaledwie dwa lata różnicy i zawsze byli sobie bliscy. Teraz przywarli do siebie i Mateusz wyszeptał: – Boję się, Teo. Co się z nami stanie?

– Nic – uspokoiła go. Boże, taki z niego łagodny chłopiec, pomyślała. – Ojciec dla bezpieczeństwa umieszcza nas w klasztorach. Wkrótce znów będziemy wszyscy razem. Zresztą powinieneś się z tego cieszyć, bo uciekasz od nas, tych wszystkich kobiet!

Słowa siostry dodały mu otuchy. Uściskał ją, po czym zwrócił się ku matce. Pocałował ją, wspiął się na konia i dzielnie odjechał, mając Leo tuż za sobą.

Następne wyjeżdżały Zofia i Eudoksja, ku swemu zachwytowi eskortowane przez oddział straży domowej Kantakuzenów. Dziewczęta wdzięczyły się i chichotały, celowo wpadały na młodych żołnierzy, ocierając się podskakującymi piersiami o ramiona i plecy młodzieńców. Zoe ostro zwróciła im uwagę. Obrzuciły ją kwaśnymi spojrzeniami, ale posłuchały. Obie dziewczyny wiedziały bowiem świetnie, że była dobrą macochą, pozwalającą na więcej, niż mogłyby oczekiwać.

Jan Kantakuzen zamierzał towarzyszyć w podróży żonie i młodszym córkom. Sprytnie rozśrodkował rodzinę, żeby lepiej ukryć miejsce ich schronienia.

Klasztor Mateusza znajdował się w zachodniej części miasta. Klasztor Zofii i Eudoksji ulokowany był koło Bramy Blacherneńskiej, na północy miasta. Zoe i młodsze dziewczynki będą mieszkały w klasztorze św. Barbary na brzegu rzeki Likos, w pobliżu Piątej Bramy Obronnej.

Jan pomógł ciężarnej żonie zająć miejsce w lektyce, obok Teadory i Heleny. Nastawał świt i tęczowe światło zaczynało się przedzierać przez szaro-złociste chmury, odbijając się od wód Złotego Rogu.

– To najpiękniejsze miasto na świecie! –westchnęła Teadora. – Nigdy nie chcę mieszkać gdzie indziej.

Zoe uśmiechnęła się do córeczki. – Może będziesz musiała, Teo. Pewnego dnia możesz zostać wydana za mąż za księcia, którego dom będzie daleko stąd. Wtedy będziesz musiała wyjechać.

– Prędzej umrę! – z pasją oświadczyło dziecko.

Zoe znów się uśmiechnęła. Chociaż Teadora miała błyskotliwą inteligencję swojego ojca, to jednak była tylko zwykłą kobietą. Prędzej czy później będzie się musiała z tym pogodzić. Kiedyś spotka mężczyznę,
a wówczas miasto będzie miało dla niej niewielkie znaczenie, pomyślała Zoe.

Minęli kościół św. Teodozji i, chociaż nadal znajdowali się w mieście, krajobraz stał się bardziej podmiejski, pełen luksusowych willi, otoczonych pięknymi ogrodami. Przejechali przez most, przecinający Likos, i skręcili z Drogi Triumfalnej w niebrukowaną uliczkę.

Po przebyciu następnych kilkuset metrów znów skręcili w prawo i znaleźli się przed ogromną bramą z brązu umieszczoną w wyblakłych murach klasztoru św. Barbary. Po wejściu zostali powitani przez wielebną matkę Tamarę. Przyklęknąwszy, Jan Kantakuzen pocałował pierścień na szczupłej, arystokratycznej dłoni, która wyciągnęła się ku niemu.

– Proszę o schronienie dla mojej żony, córek i nienarodzonego dziecka – powiedział oficjalnie.

– Mają zapewnione schronienie – odparła wysoka, surowa kobieta.

Jan wstał, pomógł żonie wysiąść z lektyki i przedstawił ją. Na widok dzieci twarz matki Tamary złagodniała.

– Moje córki, księżniczka Helena i księżniczka Teadora – pospiesznie powiedział Jan.

No tak, pomyślała zakonnica. To tak ma być. Cóż, jego rodzina miała prawo do tych tytułów, chociaż rzadko z nich korzystano.

Jan Kantakuzen odprowadził żonę na stronę, przez chwilę szeptali cicho, wreszcie ucałował ją czule. Potem porozmawiał z córkami.

– Skoro jestem księżniczką – odezwała się Helena – muszę poślubić księcia. Prawda, tatusiu?

– Jesteś księżniczką, skarbie, lecz chciałbym, żebyś pewnego dnia została cesarzową.

Błękitne oczy Heleny rozwarły się szeroko i dziewczynka spytała – Czy Tea także zostanie cesarzową?

– Jeszcze nie wybrałem męża dla Teadory.

Helena posłała siostrze triumfujące spojrzenie. – A gdyby wydać ją za Wielkiego Turka, tato? Może podobają mu się fiołkowe oczy?

– Nigdy bym nie wyszła za mąż za tego starego poganina! – zawołała Teadora. – Zresztą tato nigdy nie zrobiłby niczego, co mogłoby uczynić mnie nieszczęśliwą. A taki ślub byłby dla mnie prawdziwym nieszczęściem.

– Gdyby ojciec ci kazał, musiałabyś go poślubić. – Helena była niebywale zadowolona z siebie. – A wtedy musiałabyś opuścić miasto! Na zawsze!

– Gdybym została żoną tego starca – odparła Teadora – dopilnowałabym, żeby ze swoją armią zdobył miasto. I wówczas ja byłabym cesarzową, a nie ty!

– Heleno! Teadoro! – łagodnie skarciła dziewczynki Zoe, a Jan Kantakuzen roześmiał się serdecznie. – Ach, kochanie – zwichrzył czuprynę Teadory – naprawdę powinnaś była urodzić się chłopcem! Co za ogień! Co za zapał! Co za piekielna logika! Obiecuję, że znajdę ci najlepszego męża.

Pochylił się, ucałował obie córki, dosiadł konia, pomachał na pożegnanie i odjechał, pewien bezpieczeństwa swojej rodziny. Teraz mógł rozpocząć walkę o tron Bizancjum.

Nie była to łatwa wojna, bowiem mieszkańcy Bizancjum czuli się lojalni zarówno wobec rodu Paleologów, jak i Kantakuzenów. Obie rodziny należały do najstarszych i najbardziej szanowanych w państwie. Czy ludzie powinni poprzeć młodego syna zmarłego cesarza, czy też człowieka, który przez wiele lat faktycznie rządził cesarstwem? Stronnicy Kantakuzenów podsycali też podejrzenia, że cesarzowa Anna Sabaudzka zamierza ponownie przyłączyć Bizancjum do znienawidzonego Rzymu.

Jan Kantakuzen ze swoim najstarszym synem opuścił miasto i poprowadził wojsko przeciwko młodemu Janowi Paleologowi. Żadna ze stron nie zrobiłaby najmniejszej szkody ukochanemu miastu. Wojna musiała się więc toczyć poza stolicą.

Chociaż Kantakuzen przedkładał dyplomację nad działania zbrojne, nie było wyjścia. Obie cesarzowe–wdowy pragnęły jego śmierci i wojna, podczas której chwiejni Bizantyńczycy stałe zmieniali strony, zamiast zakończyć się szybkim zwycięstwem, ciągnęła się przez wiele lat. W końcu Jan Kantakuzen zwrócił się o pomoc do Turków Ottomańskich, którzy władali drugim wybrzeżem morza Marmara. Mimo iż zaciężni żołnierze bizantyjscy walczyli dzielnie, Kantakuzen nigdy nie byt pewien, ilu z nich może stracić na rzecz tego, kto im lepiej zapłaci. Potrzebował armii, na której mógłby polegać.

Sułtan Orchan otrzymał już prośbę o pomoc ze strony Paleologów. Niestety, zaoferowali jedynie pieniądze, sułtan zaś wiedział, że skarbiec cesarski jest pusty. Jan Kantakuzen zaproponował skarby, które naprawdę posiadał – fortecę Cimpe na półwyspie Gallipoli i swoją małą córkę, Teadorę. Gdyby Orchan przyjął propozycję, Turcy zdobyliby w Cimpe pierwszy przyczółek w Europie, i to bez utraty kropli krwi. Nie sposób było się oprzeć takiej pokusie, toteż sułtan zaakceptował ofertę. Do Jana Kantakuzena zostało wysłanych sześć tysięcy żołnierzy, którzy wespół z siłami bizantyjskimi zdobyli miasta na wybrzeżu Morza Czarnego, spustoszyli Trację i poważnie zagrozili Adrianopolowi. Wkrótce też zaczęli oblegać Konstantynopol, gdzie schronił się młody cesarz.

Mała Teadora, ukryta za murami klasztoru św. Barbary, nie miała pojęcia o grożącym jej zamążpójściu za człowieka starszego od niej o pięćdziesiąt lat. Wiedziała jednak o tym jej matka i wylewała łzy nad koniecznością takiego poświęcenia wspaniałej córki. Ale taki był już los księżniczek, których jedyną wartością był korzystny związek małżeński. Zoe wierzyła, że w gruncie rzeczy sułtan pomógł Janowi tylko dlatego, że pożądał Teadory. Zoe była pobożną kobietą, a w kościele szerzyły się opowieści o diabelskich poczynaniach niewiernych. Zaniepokojonej matce nawet nie przyszło do głowy, że sułtanowi chodziło wyłącznie o fortecę Cimpe.

To Helena złośliwie poinformowała o wszystkim młodszą siostrę. Starsza o cztery lata od Teadory, ze złocistymi włosami i cudownymi, błękitnymi oczami była anielsko piękna. Ale nie była aniołem. Była egoistyczna, próżna i okrutna. Łagodna Zoe nie miała żadnego wpływu na Helenę.

Pewnego dnia, gdy matka Tamara pozostawiła dziewczęta uczące się nowego haftu, Helena szepnęła: – Wybrali ci męża, siostrzyczko. – I ciągnęła dalej, nie czekając, aż Teadora zapyta ją, kogo. – Masz zostać trzecią żoną starego poganina. Resztę życia spędzisz zamknięta w haremie, a ja będę rządzić Bizancjum!

– Kłamiesz! – krzyknęła oskarżająco Teadora.

Helena zachichotała.

– Wcale nie kłamię. Zapytaj mamę. Ostatnio stale płacze z tego powodu. Ojcu potrzebni byli żołnierze, na których mógłby liczyć i zaproponował ciebie w zamian za wojsko. Wydaje mi się, że Turcy uwielbiają małe dzieci w łóżku. Nawet chłopców! Oni... – tu Helena zniżyła głos, opisując wyjątkowo obrzydliwą perwersję.

Teadora pobladła i powoli osunęła się zemdlona na podłogę. Przez chwilę Helena obserwowała ją z ciekawością, po czym zawołała o pomoc. Odpytywana przez matkę, zdecydowanie twierdziła, że nie zna powodu omdlenia siostry, ale to kłamstwo szybko wyszło na jaw, gdy tylko Teadora odzyskała przytomność.

Zoe rzadko karała fizycznie swoje dzieci, lecz tym razem zagniewana kilka razy uderzyła Helenę po twarzy. – Zabierzcie ją – poleciła służbie. – Zabierzcie ją ode mnie, zanim zatłukę ją na śmierć! – Potem Zoe wzięła w swe miękkie ramiona najmłodszą córkę. – No już, maleńka. No, kochanie. Nie jest przecież tak źle.

– Helena powiedziała, że sułtan lubi małe dziewczynki w łóżku. Powiedziała, że sułtan mnie skrzywdzi! Że to boli, kiedy mężczyzna kocha się z kobietą, a małe dziewczynki boli jeszcze bardziej! Nie jestem jeszcze kobietą, mamo! Na pewno umrę! – chlipała Teadora.

– Twoja siostra jest celowo okrutna, a poza tym jest źle poinformowana, Teadoro. Owszem, masz wyjść za mąż za sułtana. Twojemu ojcu potrzebna była pomoc Orchana, a ty nie byłaś jeszcze z nikim zaręczona. To zaszczytny przywilej księżniczki móc służyć swojej rodzinie korzystnym mariażem. Jakiż inny jest pożytek z kobiety? Nie będziesz jednak mieszkała w domu sułtana, dopóki nie zaczniesz miesiączkować. Taką umowę zawarł twój ojciec. Jeśli będziesz miała szczęście, Orchan niebawem umrze, a ty wrócisz do domu i zawrzesz porządny, chrześcijański związek małżeński. Do tego czasu zaś będziesz mieszkać w swoim własnym domu, bezpiecznym w obrębie murów, okalających klasztor św. Katarzyny w Bursie. Twoja obecność tam zagwarantuje twojemu ojcu pomoc ottomańską.

Dziecko pociągnęło nosem i przycupnęło, tuląc się do matki. – Nie chcę nigdzie jechać. Proszę, nie każ mi, mamo. Wolałabym już przyjąć śluby i pozostać tutaj, w klasztorze św. Barbary.

– Moje dziecko! – Zaskoczona Teadora spojrzała w górę na zdumioną twarz matki. – Czy nie dotarło do ciebie nic z tego, co ci mówiłam? – zawołała Zoe. – Jesteś Teadorą Kantakuzen, bizantyjską księżniczką.

Spoczywa na tobie obowiązek. Twoją powinnością jest pomoc rodzinie, nigdy nie wolno ci o tym zapominać, moja córko. Nie zawsze jest miło wypełniać swój obowiązek, ale nasze obowiązki odróżniają nas od motłochu. Motłoch żyje jedynie po to, żeby zaspokajać swe podstawowe pragnienia. Nigdy nie wolno ci uchylać się od obowiązków, kochanie.

– Kiedy muszę wyjechać? – wyszeptało dziecko.

...