Metody aktywizujące stymulują myślenie ucząc przez przeżywanie.
Podczas stosowania metod aktywizujących „biorą" udział trzy płaszczyzny komunikacji, np.:
płaszczyzna rzeczowa „to" – czyli treści, przedmiot; płaszczyzna przeżyć osobistych „ja" – czyli uczucia, skojarzenia, wspomnienia, płaszczyzna stosunków międzyludzkich „my" – czyli wzajemne uczucia, postawy,
Opierając się na podziale wyodrębnionym przez Jadwigę Krzyżewską wyróżnia się aktywizujące metody nauczania takie jak:
metody integracyjne;
metody planowania;
metody rozwijające twórcze myślenie;
metody grupowego podejmowania decyzji;
metody twórczego rozwiązywania problemów;
metody tworzenia i definiowania pojęć;
metody hierarchizacji;
metody diagnostyczne;
metody dyskusyjne;
metody pracy we współpracy;
metody przyśpieszonego uczenia;
gry dydaktyczne;
metody ewaluacyjne.
Metody integracyjne odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy. Zaliczyć do nich można między innymi następujące techniki aktywizujące: „Krasnoludek", „Pajęczynka lub kłębek", „Graffiti", „Wrzuć strach do kapelusza", „Wyspa", „Kwiatek grupowy", „Ćwierćland".
Metody definiowania pojęć uczą analizować, definiować oraz negocjować i przyjmować różne stanowiska. Do tego typu metod zalicza się techniki: „Kula śniegowa", „Burza mózgów", „Mapa pojęciowa" zwana też „Mapą mentalną".
Metody hierarchizacji uczą analizowania, klasyfikowania i porządkowania w relacjach wyższości – niższości. Są to techniki aktywizujące takie jak: „Promyczkowe i diamentowe uszeregowanie", „Piramida priorytetów".
Metody twórczego rozwiązywania problemów uczą dzieci dyskutowania, krytycznego i twórczego myślenia, uczą łączyć wiedzę z doświadczeniem oraz rozwiązywać problemy. Do tej grupy metod należą techniki: „Burza mózgów", „635", „Rybi szkielet", „Metoda trójkąta", „Sześć myślących kapeluszy", „Mapy mentalne", „Karta kołowa", „Dywanik pomysłów", „Warsztaty przyszłościowe", „Asocjogram".
Metody pracy we współpracy preferują samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów. Uczą współpracy, akceptacji różnic indywidualnych, sprawnej komunikacji i negocjowania oraz pracy w grupie i z grupą. Sukces grupy uzależniony jest od sukcesów indywidualnych. W tak stworzonych warunkach nie ma rywalizacji, lecz uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, argumentowanie i dyskutowanie. Można w tej grupie metod posługiwać się takimi technikami jak: „Układanka", „Puzzle", „Zabawa na hasło".
Metody diagnostyczne polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy poprzez wnioskowanie, sprawdzanie, ocenianie oraz wyjaśnianie przyczyn tego stanu. Do technik diagnostycznych zalicza się techniki: „Obcy przybysz", „Procedura U" oraz „Metaplan".
Metody dyskusyjne uczą dyskutować i słuchać innych oraz negocjować i przyjmować różne punkty widzenia. Zaliczyć do nich można technikę „Debata – za i przeciw" oraz technikę „Akwarium".
Metody rozwijające twórcze myślenie uczą myśleć twórczo oraz odkrywać swoje predyspozycje i zdolności. Techniki, które pełnią tę rolę to: „Słowo przypadkowe", „Niezwykłe zadania", „Fabuła z kubka".
Metody grupowego podejmowania decyzji preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji, odpowiedzialność za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowanie decyzji na podstawie poznanych faktów. Rolę tę spełniają techniki: „Pustynia", „Drzewo decyzyjne", „Sześć par butów", „Technika grupy nominalnej".
Metody i techniki planowania pozwalają fantazjować i marzyć oraz planować i urzeczywistniać marzenia. Są to między innymi takie techniki jak: „Gwiazda pytań", „Projekt", „Planowanie z przyszłości".
Gry dydaktyczne uczą przestrzegania ustalonych reguł, dają możliwość odczuwania radości z wygranej i kształcą umiejętność przyjęcia przegranej. Natomiast metody i techniki przyśpieszonego uczenia się pozwalają na szybkie i bezstresowe przyswajanie trwałej wiedzy.
Metody ewaluacyjne pozwalają dokonywać oceny siebie i innych, uczą przyjmować i wyrażać krytykę oraz pochwałę. Należą do nic techniki: „Kosz i walizeczka", „Tarcza strzelecka", „Rybi szkielet".
Niektóre z powyższych metod wykorzystałam podczas swojej pracy zawodowej. Opisy tych technik zastosowanych na określonym materiale programowym z wyszczególnieniem tematyki realizowanych zagadnień dołączam do tego opracowania.
METODA "SKRZYNKI ODKRYĆ"
Etapy postępowania:
1.Zapoznanie z zawartością skrzynki odkryć (w kopercie, pudełeczku, teczce umieszczamy zdjęcia, ilustracje, okazy, karteczki z napisami itp.).
2.Przydział obowiązków poszczególnym uczniom w grupie.
3.Zapoznanie z instrukcją.
4.Wykonanie zadań zgodnie z instrukcją.
5.Kontrola i ocena wykonania poszczególnych zadań.
6.Rozmowa na temat wykonanego zadania.
Zalety metody:
- wzmaga aktywność uczniów,
- stwarza bezpośredni kontakt z materiałem (to co w skrzynce odkryć)
- stwarza możliwość współpracy w klasie,
- pozwala ocenić tempo pracy uczniów.
METAPLAN
Metaplan to metoda graficznego przedstawiania przebiegu dyskusji, w trakcie której uczniowie analizują dane zagadnienie. Metoda ta ułatwia ocenę faktów i znalezienie rozwiązania problemu.
Sposób realizacji
1.Nauczyciel na dużym arkuszu papieru rysuje tabelę podzieloną na 5 rubryk.
Mają one następujące nagłówki: "Temat", "Jak jest", "Jak powinno być?", "Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?" i "Wnioski".
2.Nauczyciel formułuje problem i zapisuje go w rubryce "Temat".
3.Uczniowie przygotowują odpowiedzi na pytania zamieszczone w nagłówkach rubryk.
4.Następnie uczniowie uzupełniają tabelę.
5.Nauczyciel wraz z uczniami wyciąga wnioski i zapisuje je w ostatniej rubryce.
Temat:
Jak jest?
Jak powinno być
Dlaczego nie jest tak jak powinno być?
Wnioski:
Ośrodek tematyczny: W domu
Temat dnia: Urządzenia techniczne używane w domu
Cel ogólny: Rola i znaczenie urządzeń technicznych używanych
w domu. Zasady bezpiecznego korzystania z urządzeń
elektrycznych.
Cele szczegółowe:
uczeń:
zna urządzenia techniczne używane w domu,
posługuje się pojęciami: energia elektryczna, prąd elektryczny,
układa zdania z podanymi wyrazami,
samodzielnie redaguje i zapisuje zdania, uzupełnia luki w tekście,
bezpiecznie obsługuje urządzenia elektryczne,
wymienia dawne i dzisiejsze sposoby oświetlania mieszkań,
potrafi wymienić sposoby wskazujące na oszczędne korzystanie z energii elektrycznej.
Przedstawienie metody metaplanu podczas realizacji powyższego tematu(fragment zajęć).
Polecenie: Zastanów się w jaki sposób można oszczędzać prąd w Twoim domu?
Temat: Co należy zrobić, aby oszczędzać prąd?
Jak powinno być?
Nie zawsze gasimy światło wychodząc z pomieszczenia.
Należy pamiętać o gaszeniu światła.
Zbyt intensywnie oświetlamy pomieszczenia.
Należy oświetlać tylko te miejsca, w których w danym czasie przebywamy.
Nie zawsze wyłączamy telewizor, mimo że już nie oglądamy programów.
Nie powinno się zbytecznie włączać np. telewizora.
Rzadko lub wcale nie używamy żarówek energooszczędnych.
Powinno się, w miarę możliwości, stosować żarówki energooszczędne.
Należy starać się ograniczyć liczbę żarówek w mieszkaniu.
Wnioski
1. Wychodząc z pomieszczenia należy starać się gasić światło.
2. Nie włączać niepotrzebnych w danym czasie urządzeń elektrycznych.
DRZEWKO DECYZYJNE
Innym wariantem graficznego zapisu przebiegu dyskusji jest metoda drzewka decyzyjnego. Pozwala ona na szybką ocenę sytuacji dzięki odpowiedziom na pytania o możliwe rozwiązania danego problemu oraz pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań.
1. Nauczyciel przygotowuje schemat drzewka na arkuszach papieru lub tablicy szkolnej.
2.Podstawowe znaczenie ma kolejność wypełniania schematu drzewka, składającego się z czterech poziomów. Na początku należy określić sytuację, która zmusza do podjęcia decyzji. Nauczyciel podaje zagadnienie (formułuje problem), na przykład: „Czy powinno się kupować produkty w plastikowych opakowaniach?" i zapisuje je u podstawy drzewa na najniższym poziomie.
3.Drugi poziom stanowią gałęzie, w które uczniowie wpisują rozwiązania. Liczba gałęzi zależy od ilości proponowanych wariantów.
4.Następnie trzeba określić wartości i cele, jakie zamierzamy osiągnąć. Uczniowie w odpowiednich miejscach schematu wpisują swoje propozycje.
5.Pod kątem przyjętych celów i wartości wypełniają kolejny poziom drzewka: pozytywne i negatywne skutki każdego rozwiązania.
6.Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują wyniki dyskusji i wybierają najlepsze rozwiązania.
PIRAMIDA PRIORYTETÓW
Piramida priorytetów ułatwia systematyzację informacji i ich wartościowanie.
Wyróżniamy następujące rodzaje piramid:
piramidę słupkową
piramidę diamentową
piramidę trójkątną
1.Nauczyciel podaje zagadnienie, przykładowo: Dlaczego samochody policji, straży pożarnej, pogotowia ratunkowego jechały na sygnale?
2.Uczniowie wymieniają powody dla których samochody (policyjny, strażacki,
pogotowia ratunkowego) jechały na sygnale. Wszystkie propozycje są zapisywane na tablicy lub kartkach.
3.Nauczyciel wraz z uczniami ocenia, które z nich są istotne i umieszcza je w odpowiednich miejscach piramidy według stopnia ważności.
4.Jeśli istnieje więcej informacji, które chcemy usystematyzować, można
wykorzystać piramidę diamentową lub trójkątną.
Tworzenie piramidy priorytetów
Podział uczniów na 3 grupy. Każda grupa opracowuje inne zagadnienie:
I grupa zajmuje się pracą policji,
II grupa zajmuje się pracą pogotowia ratunkowego,
III grupa zajmuje się pracą straży pożarnej.
Grupy otrzymują plansze z piramidą oraz kartki z wcześniej zapisanymi propozycjami w formie haseł.
Uczniowie w grupach ustalają, które hasło ma być umieszczone na szczycie piramidy, mniej ważne coraz niżej.
Prezentacja piramid (plakatów) przez grupy, uzasadnienie swojego wyboru.
Grupa I – policjanci
Kartki z hasłami:
Pilnują porządku.
Poszukują skradzionych rzeczy.
Wyjeżdżają do wypadków.
Kierują ruchem ulicznym.
Ścigają przestępców.
Pilnują bezpieczeństwa na ulicach.
Spotykają się z dziećmi i opowiadają o swojej pracy.
Pomagają ludziom, którzy zgubili drogę.
Przeprowadzają egzamin na kartę rowerową.
Pomagają w odnalezieniu zaginionych ludzi.
Grupa II – pogotowie ratunkowe
Jedzie do chorych ludzi.
Pracownicy pogotowia ratunkowego spotykają się z dziećmi i opowiadają o swojej pracy.
Udziela pomocy medycznej osobom potrzebującym.
Przewozi chorych.
Wyjeżdża do wypadków.
Grupa III – straż pożarna
Wyjeżdża do pożarów.
Ratuje ludzi w niebezpiecznych sytuacjach.
Pomaga w odnalezieniu zaginionych ludzi.
Przeprowadza akcje ratunkowe np. na jeziorach, w rzekach.
Poszukuje ludzi w zniszczonych budynkach w wyniku trzęsienia ziemi lub wybuchów.
STUDIUM PRZYPADKU
Studium przypadku polega na analizie przypadku rzeczywistego lub hipotetycznego.
1.Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie do wykonania, na przykład: "Ułożenie jadłospisu dla ucznia klasy trzeciej zgodnie z zasadami zdrowego odżywiania" i udziela przydatnych wskazówek działania.
2.Uczniowie wymieniają własne propozycje rozstrzygnięcia problemu. Z pomocą nauczyciela podają ich pozytywne i negatywne skutki, po czym wybierają rozwiązanie najlepsze.
3.Wraz z nauczycielem uczniowie podsumowują wyniki pracy. Uzasadniają wybór konkretnego rozwiązania i jego odniesienia do życia codziennego.
PROPOZYCJE REGUŁ ZDROWEGO ODŻYWIANIA SIĘ
codzienne spożywanie produktów z 5 podstawowych grup
picie dużej ilości wody mineralnej i soków
częste spożywanie warzyw i owoców
spożywanie tylko świeżych produktów, dbanie o właściwe przechowywanie pokarmów
ddbanie o estetykę nakrycia stołu i stosowanie zasad savoire – vivre`u
DRAMA
Drama umożliwia naukę przez zabawę i działanie. Uczniowie rozwijają swoją pomysłowość i uczą się współpracować w grupie. Istnieje kilka technik dramowych:
Stop – klatka – za pomocą pantomimy, wykorzystując mimikę, pozę i gest, uczniowie przedstawiają określoną postać, wydarzenie lub zjawisko, zatrzymując się w bezruchu. Mogą w niej brać udział całe grupy lub pojedyńcze osoby.
Wejście w rolę – na podstawie posiadanych wiadomości uczeń gra wybraną postać.
Inscenizacja improwizowana – uczniowie przedstawiają postacie lub sytuacje zarysowane ogólnie przez nauczyciela, bez wcześniejszego przydziału ról i tekstów.
Wywiad – opiera się na wypowiedziach uczniów. Są oni podzieleni na zadających pytania i odpowiadających.
Przykładem dramy może być przedstawienie zasad właściwego zachowania się przy stole.
Sposoby realizacji
1.Nauczyciel podaje temat dramy i przydziela uczniom role, które mają odegrać podczas zajęć. W dramie mogą brać udział wszyscy uczniowie lub wybrane osoby. Nauczyciel przekazuje uczniom instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań, pomaga w przygotowaniu odpowiednich rekwizytów i strojów. Następnie wyznacza termin i czas trwania przedstawienia.
2.Uczniowie przygotowują się i odgrywają wyznaczone im role.
3.Następnie dzielą się wrażeniami, oceniają przedstawienie i wyciągają wnioski.
Przykład dramy: "Zasady właściwego zachowania się przy stole"
Role, które mogą odegrać uczniowie:
kelner w restauracji nakrywa do stołu,
rodzina podczas spożywania uroczystego obiadu,
osoba przedstawiająca zasady zachowania się podczas jedzenia.
Rekwizyty: obrusy, naczynia, sztućce, serwetki, kwiaty w wazonie.
GRA DYDAKTYCZNA "DOMINO"
Chcąc ułatwić powtórzenie, utrwalenie czy lepsze zapamiętanie informacji przez uczniów można zastosować atrakcyjną dla nich grę dydaktyczną. Gra stosowana na zajęciach jest jednocześnie metodą i środkiem dydaktycznym. Gry dydaktyczne podnoszą atrakcyjność zajęć, ponieważ mogą być one przez uczniów traktowane jak zabawa z określonymi regułami. Najprostsze gry dydaktyczne służą zapamiętaniu i utrwaleniu informacji. Należą do nich rozmaite loteryjki, zgadywanki, testy, gry w skojarzenia, które mogą być konstruowane przez samych uczniów, stanowiące dla nich okazję do zdobywania osiągnięć.
Stosowanie gier dydaktycznych przynosi następujące korzyści:
a)uczenie się w trakcie zabawy,
b)przyswajanie wiedzy w atrakcyjnej formie,
c)lepsze utrwalanie wiedzy,
Konstruowanie gry dydaktycznej składa się z następujących etapów:
1.Ustalenie celów dydaktycznych gry.
2. Określenie użytkownika gry.
3. Ustalenie parametrów gry.
4. Dostosowanie struktury gry do warunków, w których będzie się ona odbywać
5. Opracowanie scenariusza gry.
6. Opracowanie reguł gry.
7.Wstępna weryfikacja (sprawdzenie, czy reguły i cele są zrozumiałe).
8.Opracowanie instrukcji gry i szkicu jej omówienia po zakończeniu.
9.Próbne rozegranie gry.
10.Korekta reguł.
11.Rozegranie po korekcie.
Grę dydaktyczną, którą opracowałam jest skonstruowana na bazie domina. Wykorzystałam ją do utrwalenia wiadomości o lekturach. Na obu polach kości domina zamiast oczek od 0 do 6 wpisywane są nazwy i terminy związane tematycznie z wybranymi lekturami.
Opis reguł gry:
1.Podział klasy na kilka zespołów (np. na 3).
2.Każdy z zespołów graczy otrzymuje losowo np.2 kości, zaś nauczyciel 1 kość, pozostałe kości tworzą pulę przeznaczoną do losowania.
3.Uczniowie (dzieci) siadają w kręgu w kolejności dobranej losowo.
4.Nauczyciel na środek kładzie pierwszą kość domina.
5.Każdy zespół graczy w kolejności zgodnej ze wskazówkami zegara dopasowuje po jednej kości do skrajnych pól łańcucha domina leżącego na środku.
6.Puste pola na kości domina tzw. (mydło) można dopasować do dowolnego innego pola.
7.Gdy zespół graczy nie może dopasować kości domina, dobiera losowo jedną kość z puli przeznaczonej do losowania.
8.Gdy pula przeznaczona do losowania została wyczerpana, zespół graczy traci kolejkę.
9.Wygrywa zespół graczy, który pierwszy pozbędzie się swoich kości.
Blok tematyczny:...
staszekka