Lectio_12.doc

Lectio duodecima (lekcja 12.)

Przetłumacz (tekst z podręcznika, s. 90):

De leone et musculo

Prope leonem dormientem musculi ludebant. Unus ex eis leoni appropinquavit atque animalium regem ex somno excitavit. Leo ex somno excitatus musculum cepit devorare eum cupiens, sed a musculo rogatus ignovit ei et vitam donavit.

Paulo post leo per silvam praedam parum caute investigans in rete, quod venatores tetenderunt, incidit. Diu frustra ex rete se expedire temptans mango clamore totam silvam implevit. Musculus vocem leonis, cui ipse vitam debebat, audivit, celeriter ei appropinquavit, dentibus acribus rete rupit et leonem periculo liberavit.

Accusativus duplex (podwójny accusativus)

Po czasownikach oznaczających:

„nazywać kogoś kimś”, np. nomino 1; voco 1; appello 1; dico 3 dixi;

„uważać kogoś za kogoś”, np. puto 1; existimo 1; habeo 2 -ui; duco 3 duxi; iudico 1;

„czynić kogoś kimś”, „mianować kogoś na …”, np. facio 3 feci; efficio 3 –feci; reddo 3 –didi; declaro 1; eligo 3 elegi; creo 1; designo 1,

dopełnienia występują w acc. (bierniku), np.:

Puto vos amicos meos. Uważam was za moich przyjaciół.

Caesar se progeniem Veneris ducebat. Cezar uważał się za potomka Wenery.

Romani Tarquinium Superbum vocaverunt. Rzymianie nazwali Tarkwiniusza Pysznym.

Przetłumacz (tekst Varia z podręcznika, s. 94):

Felix, quem faciunt aliena pericula cautum. Divitiae neminem felicem reddunt. Malum panem fames reddet tibi bonum. Ciceronis verba sunt: „Parentes carissimos habere debemus, quod nobis vitam, patrimonium, libertatem, civitatem tradiderunt” atque haec: „Noster ille Ennius sanctos appellat poetas” et „Iram bene Ennius initium dixit insaniae”. Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit.

Supinum

Supinum (celownik odczasownikowy, odsłowny) to rzeczownik IV deklinacji, ale ma tylko biernik (acc.) i narzędnik (abl.) l. pojedynczej. Nazwa celownik jest związana z funkcją - supinum określa cel czynności.

Supinum w bierniku (accusativus supini): -um

kończy się na –um, jest najczęściej spotykaną formą supinum, podawaną jako czwarta forma podstawowa czasownika! Temat supini czasownika tworzy się przez dodanie do tematu czasu teraźniejszego przyrostka -t, czasem -s (po asymilacji):

narra-re (opowiadać) – narrat-um (aby opowiadać)
vide-re (widzieć) - vid-tum -> vis-um (aby widzieć)
leg-ere (czytać) – legt-um -> lect-um (aby czytać)
audi-re (słyszeć) – audit-um (aby słyszeć)

Ta forma supinum występuje po czasownikach oznaczających lub sugerujących ruch i wyraża cel tego ruchu:

Propero laboratum. Spieszę, aby pracować.
Legatos ad Caesarem mittunt auxilium rogatum. Posłali posłańców do Cezara, aby prosić o pomoc.
Gladiatores in arenam pugnatum vocavit. - Wezwał gladiatorów na arenę, aby walczyli.

Temat supini spotyka się też w wielu łacińskich rzeczownikach, zakończonych na:

-tor: lector - czytelnik, auditor - słuchacz
-io: lectio - czytanie, auditio - słuchanie
-orium: lectorium - czytelnia, auditorium - sala wykładowa
-um: factum - czyn, scriptum - pismo
-us: intellectus - pojęcie, cultus - pielęgnowanie, cześć

Supinum w narzędniku (ablativus supini): -u

kończy się na -ū i występuje przy przymiotnikach, jak facilis (łatwy), difficilis (trudny), optimus (najlepszy), incredibilis (niewiarygodny), horribilis (straszny) itp.:

facile dictu - łatwe do powiedzenia
res auditu cruelis - rzecz okrutna do usłyszenia
horribilis visu - straszny do patrzenia
difficile auditu - trudne do usłyszenia

Przetłumacz:

Milites in curiam intrant occisum consulem. Galli legatos ad Caesarem petitum pacem miserunt. Imperatori nihil turpius est visu quam militium fuga. Quod optimum factu videbitur, facies.

Participium perfecti passivi

Imiesłów czasu przeszłego strony biernej (polski odpowiednik to imiesłowy zakończone na –ny, -na, -ne lub –ty, -ta, -te) jest tworzony przez dodanie do tematu supini końcówek: -us (dla r. męskiego; odmiana wg II dekl.), -a (dla r. żeńskiego; odmiana wg I dekl.), -um (dla r. nijakiego; odmiana wg II dekl.), np.:

amo, amare, amavi, amatum – amatus, amata, amatum (pokochany, -a. -e)

video, videre, vidi, visum – visus, visa, visum (zobaczony, widziany, -a, -e)

lego, legere, legi, lectum – lectus, lecta, lectum (przeczytany, -a, -e)

audio, audire, audivi, auditum – auditus, audita, auditum (usłyszany, -a, -e)

Przetłumacz: Post scriptum. Errata. Polonia Restituta. Equi donati dentes non inspiciuntur. Exitus acta probat. Gloria victis.

1