Lectio_quarta_decima14.doc

Lectio quarta decima (lekcja 14.) Participia - dokończenie (gerundivum i fut. act.), cpa, cpp. Gerundium.

Participium futuri passivi (zwane gerundivum; wyraża przyszłość bierną konieczną lub wartą, godną wykonania) tworzymy, dodając do tematu praesentis czasownika -nd- oraz końcówki, jak dla przymiotników należących do I i II deklinacji, np.:

I kon. amo, amare, amavi, amatum -- ama-nd-us, ama-nd-a, ama-nd-um – ten, którego należy kochać, ten, który powinien być kochany; ten, który jest godny bycia kochanym

II kon. video, videre, vidi, visum -- vide-nd-us, vide-nd-a, vide-nd-um – ten, który powinien być widziany

W III i IV koniugacji przed -nd- należy dodać spójkę -e:

III kon. lego, legere, legi, lectum -- leg-e-nd-us, leg-e-nd-a, leg-e-nd- um – ten, którego należy przeczytać

IV kon. audio, audire, audivi, auditum -- audi-e-nd-us, audi-e-nd- a, audi-e-nd-um – ten, którego należy słuchać.

Odmiana gerundivum – jak przymiotników deklinacji I i II.

Przykłady tłumaczenia:

ad castra vincenda – do obozu, który powinien być zdobyty= do zdobycia obozu

ad urbem vincendam – do miasta, które powinno być zdobyte= do zdobycia miasta

Zatem participium to tłumaczymy często poprzez rzeczownik odczasownikowy.

Participium futuri passivi z czasownikiem sum, esse, fui tworzy coniugatio periphrastica passiva – cpp (koniugację omowną bierną), która wyraża konieczność, potrzebę, powinność wykonania, zrobienia czegoś:

bezpodmiotowo (participium występuje wówczas w r. nijakim, l. pojedynczej): Legendum est. Należy czytać. Silendum est. Trzeba milczeć.

podmiotowo: Liber legendus est. Książka powinna być przeczytana. Należy czytać książkę.

Przy cpp wykonawca czynności występuje w datiwie (dativus auctoris – dativus sprawcy), np.: Discipulo liber legendus est. Uczeń powinien przeczytać książkę. Discipulis liber legendus sunt. Uczniowie powinni przeczytać książkę.

Do gerundivum podobne jest gerundium (rzeczownik odczasownikowy). Jest ono rzeczownikiem r. nijakiego (por. pol. słuchanie - r. nijaki) i nie ma l. mnogiej. Dopełnienie jest w tym samym przypadku, którym rządzi czasownik, od którego pochodzi gerundium. Gerundium tworzy się przez dodanie do tematu praesentis czasownika przyrostka -(e)nd- (spójka e występuje w III i IV kon.) oraz końcówek II dekl. W mianowniku równe jest bezokolicznikowi czasu teraźniejszego strony czynnej (dla verba deponentia - biernej).

Przykłady:

ars amandi (G.) - sztuka kochania
modus vivendi (G.) - sposób życia
vir dicendi (G.) peritus - mąż doświadczony w mówieniu
difficultas navigandi (G.) - trudność w żeglowaniu
Errare (N. = inf.) humanum est. - Błądzenie jest rzeczą ludzką.
Ad bene vivendum (Acc.) breve tempus satis est longum. - Do dobrego życia czas krótki jest wystarczająco długi.
Lex est recta ratio in iubendo (Abl.) et vetando (Abl.). - Prawo jest słusznym środkiem nakazywania i zakazywania.
Unus homo nobis cunctando (Abl.) restituit rem. - Jeden człowiek przywrócił nam szczęście (dosł. rzecz) zwlekaniem.

Participium futuri activi tworzymy, dodając do tematu supini czasownika -ur- oraz końcówki, jak dla przymiotników należących do I i II deklinacji, np.:

amo, amare, amavi, amatum -- amat-ur-us, ama-ur-a, ama-ur-um – ten, który zamierza kochać, ten, który chce kochać; mający kochać

video, videre, vidi, visum -- vis-ur-us, vis-ur-a, vis-ur-um – mający wiedzieć

lego, legere, legi, lectum -- lect-ur-us, lect-ur-a, lect-ur- um – ten, który zamierza przeczytać

audio, audire, audivi, auditum -- audit-ur-us, audit-ur-a, audit-ur-um – mający słuchać.

Odmiana – jak przymiotników deklinacji I i II.

Participium futuri activi z czasownikiem sum, esse, fui tworzy coniugatio periphrastica activa– cpa (koniugację omowną czynną), która wyraża zamiar zrobienia czegoś: Scripturus sum epistulam.=Zamierzam napisać list.

Participium futuri activi z esse tworzy infinitivus fituri activi.

Ćwiczenia:

1. Utwórz w N. sing. m.f.n. participia od czasownika duco, ducere, duxi, ductum i przetłumacz:

participium praesentis activi –

participium perfecti passivi –

participium futuri activi –

participium futuri passivi (gerundivum) –

2. Przetłumacz:

Nil desperandum.

Multi sunt obligandi, pauci offendendi, nam memoria beneficiorum fragilis est, iniuriarum tenax.

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo.

Ante conscientiae consulendum est quam famae.

Nulla aetas ad discendum sera est.

Discimus legendo libros. Discimus libris legendis.

Ave, Caesar, morituri te salutant!

VICTIMAE PASCHALI

Wipo, (ca 1050), In Resurrectione Domini sequentia