Lectio nona 9 et decima10.doc

Lectio nona (lekcja 9.): participium praesentis activi i zaimki wskazujące.

participium praesentis activi (part. praes. act.)

Język łaciński ma tylko imiesłowy (participia) odmienne. Participium praesentis activi (imiesłów cz. teraź. str. czynnej) tworzy się przez dodanie do pierwszego tematu czasownika formantu -ns, który w koniugacji III i IV poprzedzony jest spójką -e. Odmienia się według deklinacji III typu mieszanego. W j. polskim jego odpowiednikiem jest imiesłów czasu teraźniejszego odmienny (przymiotnikowy, zakończony na -ący, -ąca, -ące) oraz nieodmienny (przysłówkowy, zakończony na –ąc).

W nominatiwie (i wokatiwie) sg part. praes. act. = temat czasownika + -ns

W pozostałych przypadkach part. praes. act. = temat czasownika + -nt- + końcówki III dekl. mieszanej

Przykłady tworzenia part. praes. act.:

I dekl.: do, dare à da + ns = dans (dając lub dający, -a, -e)

II dekl.: habeo, habere à habe + ns = habens (mając lub mający, -a, -e)

III dekl.: lego, legĕre à leg + e + ns = legens (czytając lub czytający, -a, -e)

IV dekl.: audio, audire à audi + e + ns = audiens (słuchając lub słuchający, -a, -e)

singularis                                                                      pluralis

N.               ora-ns - porsząc, proszący, -a, -e              ora-nt-es (dla m i f)              ora-nt-ia (dla n)

G.               ora-nt-is                                                                      ora-nt-ium

D.               ora-nt-i                                                                      ora-nt-ibus

Acc.               ora-nt-em (dla m i f)              ora-ns (dla n)              ora-nt-es (dla m i f)              ora-nt-ia (dla n)

Abl.               ora-nt-e                                                                      ora-nt-ibus

V.=N.               ora-ns                                                                      ora-nt-es (dla m i f)              ora-nt-ia (dla n)

Ćwiczenia:

1. Odmień i przetłumacz N. sg: adulescens (-ntis) amans, periculum (-i) crescens.

2. Od jakich czasowników i ich form łacińskich pochodzą następujące wyrazy w języku polskim?

laborant, ignorant, student, docent, regent, agent, tangens, mutant, amant, emigrant, korespondent, demonstrant, ekspedient.

3. Przetłumacz zdania, w miejsce kropek wstaw part. praes. act. w odpowiedniej formie:

a. Daedalus ………….. poenam fugit.  (timeo, -ere)

b. Puellae …………… flores cantabant.  (lego, -ĕre)

c. Totus populus ducem …………. salutat.  (venio, -ire)

Zaimek is, ea, id i inne zaimki wskazujące

W łacinie występuje sześć zaimków wskazujących:

is, ea, id - ten, ta, to, często w znaczeniu: on, ona, ono

hic, haec, hoc - ten, ta, to

iste, ista, istud - ów, owa, owo

ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto

idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo

ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo

Zasadniczo odmieniają się: m. wg II dekl., f. wg I dekl., n. wg II dekl., ale:

G. sg kończy się na –ius,

D. sg na –i.

sg     ten ta to                            pl. ci te te

N.    is ea id                            ei (lub ii)  eae ea

G.     eius                            eorum earum eorum

D.     ei                            eis (lub iis, is)

Acc.  eum eam id              eos eas ea

A.     eo ea eo              eis (lub iis, is)

hic, haec, hoc - ten, ta, to