Historia Bałkanów.doc

Tematy związane z Półwyspem Bałkańskim (zobacz też Turcja):

 PROBLEM GRECKI W I-p. XIX WIEKU.

CZARNOGÓRA NA PRZEŁOMIE XIX i XX w.

ZIEMIE CHORWACKIE W AUSTRO-WĘGRACH

Rumunia 1862 –1918

Ruch narodowowyzwoleńczy Bułgarów do 1875 r.

Bułgaria 1878 – 1914

Ruch czetnicki na Bałkanach w XIX w.

Jugoslawizm

Słowenia na przełomie XIX i XX

RYWALIZACJA ROSYJSKO-AUSTRIACKA NA BAŁKANACH 1880-1914

RUCH NARODOWO-WYZWOLEŃCZY BUŁGARÓW DO 1875R.

SERBIA W I POŁOWIE XIXW.

SERBIA W II POŁOWIE XIX W. ORAZ SERBIA W POCZĄTKACH XX W. ( DO I WOJNY ŚWIATOWEJ).

POWSTANIE JUGOSŁAWII I PRZYCZYNY JEJ ROZPADU

PROBLEM GRECKI W I-p. XIX WIEKU. [początek]

W ostatnich latach panowania Aleksandra I wysunął się na czoło polityki europejskiej, dla Rosji szczególnie trudny i skomplikowany. Problem ten uwydatnił się na przełomie XVIII-XIXw. Położenie ich było uprzywilejowane w imperium ottomańskim. Spośród nich rekrutowali się najwięksi dostojnicy Cerkwi prawosławnej, odgrywali główną rolę w handlu tureckim. Zmierzając do wyzwolenia zwracali się ku Rosji, która popierała ich zmierzając do dominacji nad cieśninami czarnomorskimi i tendencją do osłabienia Turcji.

Burżuazja grecka posiadała własną flotę handlową, którą modna byłoby przerobić na wojenną. Młodzież grecka studiująca w państwach europejskich zaczęła tworzyć stowarzyszenia greckie tzw. heterie. Pierwotnie jej cele były oświeceniowe, literackie, następnie polityczne. Marzeniem jej były wielka Hellada, która budziła niepokój innych narodów bałkańskich obawiających się jej dominacji. Przez to nie doszło do porozumienia przywódcy powstania rumuńskiego Vladimirescu z oddziałem powstańców greckich Aleksandra Ypsilańskiego, które powstały w Rosji. Składały się one z emigrantów greckich.

W 1821r. wkroczyły one do księstw naddunajskich, zostały one rozbite przez Turków, jednak ich wystąpienie dało sygnał do wybuchu powstania. Początkowo powstańcy osiągali sukcesy. W styczniu 1822r. zwołano Zgromadzenie Narodowe i utworzono rząd. Turcy początkowo zaskoczeni przystąpili do jego tłumienia. Powiesili w Konstantynopolu 81-letniego patriarchę Grzegorza V, dokonali rzezi na Chios.

Z pomocą powstańcom przystąpili ochotnicy z wielu krajów. Powstanie osłabiały wewnętrzne walki - doprowadziły one do okrutnej wojny domowej. Sułtan pozyskał pomoc paszy Egiptu, Mahmeda Ali obietnicą ofiarowania mu w zarząd Cypru i Syrii. Atak floty egipskiej z turecką groził opanowaniem wyzwolonych ziem greckich. Wtedy wystąpiły w obronie Greków Anglia, Francja i Rosja. Najsilniej popierała ich tradycyjnie Rosja. Perspektywa umocnienia wpływów Rosji zaniepokoiła Anglię, zwłaszcza po wyborze w kwietniu 1827r. na prezydenta Grecji Jeans Capo d.Istrii do niedawna dyplomaty w służbie rosyjskiej.

Mimo sprzeczności interesów mocarstwa podpisały w 1827r. konwencję: londyńską. Broniła ona greków przyznając im autonomię, przewidywała podjęcie wspólnych kroków przeciwko Turcji. Zgodnie z nią flota mocarstw wystąpiła przeciwko flocie egipsko-tureckiej, zadając jej w 1827r. klęskę pod Naranino.

Klęska pod Naranjno jak i wojna rosyjsko-turecka 1828-1829 zmusiły Turcję do ustępstw Greków, pokój adrianopolski zmusił Turków do uznania praw Greków do autonomii.

Anglia, Francja i Rosja na mocy postanowień konwencji londyńskiej z 3.III 1830r przyznały Grecji pełną niepodległość, narzucając jej ustrój konstytucyjnej monarchii. Granice Grecji określono w protokóle londyńskim z 1832r. Anglia nie życząc sobie wzmocnienia Rosji przez osłabienie Turcji, więc granice Grecji zostały okrojone i zostały oderwane Tesalia i liczne wyspy m.in. kreta i Samos. Ludność tych terenów nie pogodziła się z tym, wywołując liczne powstania zwłaszcza na Krecie. Po zamordowaniu w 1831r. prezydenta J.Capo d.Istri utworzono w Grecji monarchię, na tron wprowadzono księcia bawarskiego Ottona -1832-1862, rewolucja w lutym 1862r. zdetronizowała go.

CZARNOGÓRA NA PRZEŁOMIE XIX i XX w. [początek]

Czarnogórcy pochodzenia slowiańskiego, wyznawcy prawosławia są jedynym krajem cieszącym się od dłuższego czasu autonomią. Kraj położony w górach w pobliżu Morza Adriatyckiego i posiadłości Republik Weneckich. Formalnie była włączona pod względem administracyjnym do sandżaku skadarskiego. Turecki system feudalny tu nie istniał, władza paszy skadarskiego była fikcyjna. Wewnętrznie skłócona ustawicznymi walkami rywalizujących ze sobą rodów /36/, które łączyły się tylko w walce przeciwko Turcji. Instytucją centralną była cerkiew prawosławna z władyką cetyńskim na czele. Biorą udział niemal we wszystkich wojnach, które Wenecja, Austria i Rosja prowadzą z Turcją, wtedy to wzrosły wpływy Rosji.

Politykę Czarnogóry wyrażała specyficzna filozofia władyki Piotra I, przekazana w testamencie następcy, Piotrowi II Njegośowi - " Módl się do Boga, a trzymaj się Rosji ". Miast nie było, największe z osiedli, Cetynia, stolica władyki posiadała 9 domów mieszkalnych. Nie było dróg, szkól, nie istniała świadomość narodowa. Państwo o charakterze teokratycznym.`

Piotr II Niegoś w 1831 ustanowił tzw. "Praviteljstvujuści senat crnogorski brodski ", było w nim 16 przedstawicieli rodów, w 1834 założył pierwszą szkołę .Dąży do dostępu do morza, w czym przeszkadza Austria i Turcja. W wyniku tego powiększenie obszaru możliwe kosztem Turcji. Bierze więc udział w ruchach bałkańskich i w wojnach z Turcją, w związku z tym pozycja jej była wysoka i zawsze brana pod uwagę. Nowy władca Daniło /1851 – 1860) ogłosił się świeckim księciem Czarnogóry. W 1852 popierają powstańców w Hercegowinie doznając znacznej porażki od Turków. Jedynie interwencja Austrii i Rosji uchroniła ją od całkowitej klęski. Pięć lat później znowu walczy z Turcją w następstwie powstania w Hercegowinie; tym razem sukces. Po wygranej pod Grahowem w 1858 r, dzięki pomocy dyplomacji francuskiej doczekała się traktatu międzynarodowego z 1860 r. Granice uznano na korzyść Czarnogóry, Grahowo włączono do Czarnogóry, oficjalnie potwierdziły mocarstwa i Turcja. Pośrednio więc uznano ją za państwo niezależne. To nie odpowiadało interesom Austro-Węgier, podsycała więc wewnętrzne antagonizmy rodowe. W 1855 Daniło wydał Opśti zemaljski zakoni - rodzaj konstytucji, rozszerzył zakres Rady, zaprowadził wojsko narodowe i w ogóle centralną władzę. Nastąpił opór przywódców rodowych pozbawionych tradycyjnych swobód, w wyniku tego został zabity w 1860 r.

Ostatni władca książę Mikołaj opanował sytuację wewnętrzną, rozpoczął wojnę z Turcją, wspierając następne powstanie hercegowińskie. Mikołaj żądał, aby sułtan uznał Czarnogórę za suwerenną i dokonał korektury granic, włączając do niej port Bar. Klęska w 1862 r, uniemożliwiła realizację tych celów, Dzięki Francji i Rosji została uratowana, po roku 1876 nie angażowała. się w wojnach zewnętrznych. Dzięki traktatowi berlińskiemu Czarnogóra uzyskała międzynarodowe potwierdzenie niepodległości. Zyskała dostęp do morza na długości 70 km . Włączono miasta Podgorica, Nikśić, Bar, Ulcinj, Kolaśin, Spuź, Źabljak, ziemię orną. Przemysłu nie było, od lat '70 zaczęto budować drogi, pierwsza lokomotywa ruszyła w 1909 r. Z początkiem XX w. wszedł obcy kapitał angielski, włoski, austryjacki. Otworzono bank. Włosi inwestowali w kolej, Austryjacy w przemysł drzewny. W 18'79 zniesienie senatu, utworzenie rządu złożonego z 5 ministerstw, powstała 8-osobowa rada państwa. Książę sprawował władzę absolutną, rząd jego przetrwał 26 lat. Ostro rozprawiano się z opozycją, która domagała połączenia się z Serbią. Mimo oparcia w Rosji szuka oparcia także we Włoszech. W wojnie celnej w latach 1906 - 1911 między Austro - Węgrami i Serbią staje po stronie Serbii.

W 1912 połowę jej budżetu pokryła pomoc rosyjska, znajdowała kredyt w Anglii, we Francji i we Włoszech. 3/4 wywozu zabierały Austro - Węgry, dostarczając połowę importu. Ostatni władca Mikołaj Petrowić cieszył się popularnością w krajach południowosłowiańskich. Córkę Helenę wydał za króla Włoch Wiktora Emanuela III, dwie następne - Milica i Anastazja za rosyjskich wielkich książąt Piotra i Mikołaja Mikołajewicza, Zorka została królową Serbii jako żona Piotra Karadziordziewicza, syn Daniło pojął za żonę księżniczkę meklemburską. Książę Mikołaj zwołał w 1905 r. skupsztynę nazywając ją zgromadzeniem ustawodawczym i oktrojował konstytucję. Istniały 2 partie, Pierwsza Prawdziwa Partia Narodowa trzyma się księcia, druga Partia Narodowa jest w opozycji na czele z Śaką Petrovicem. W 1907 opozycja doszła do głosu, lecz na bardzo krótko, książę rozwiązał kupsztynę. Omladina - tajna organizacja młodzieżowa - represje. W 1909 sąd skazał na śmierć 40 opozycjonistów. Za ten stan obwiniano i słusznie Serbię. Rywalizację dynastów pogodziła Austria, rozpoczynając aferę z koleją nowopazarską i aneksją Bośni i Hercegowiny.

W 1910 r, książę Mikołaj w 50-lecie swego panowania włożył koronę: było to najmniejsze królestwo na świecie jakie zna historia, było równe w prawach Królestwu Serbskiemu.

Zjednoczeniu Czarnogóry i Serbii przeszkadzała Turcja przez sandżak nowopazarski. W 1912 Czarnogóra stanęła u boku Serbii przeciwko Turcji jak również z Bułgarią ( wojna bałkańska.) Miała wystawić 40 tyś. Wojska. Bułgaria miała pomóc finansowo. Rosja obawia się aby Czarnogóra nie rozpoczęła wojny z Austro-Węgrami przez jej konflikt z Albanią. Serbia i Czarnogóra rozmowy w Lucernie - podział stref wpływów w sandżaku nowopazarskim i Albanii. 6.XII,1912 podpisano konwencję polityczna i wojskową.

3.XII.1912 podpisano zawieszenie broni z Turcją. Sukcesy zaniepokoiły Austro - Węgry doprowadziły do Pokoju londyńskiego 30.V,1913 r. Odebrano Czarnogórze Szkodrę, którą zdobyli kosztem wielkich strat w ludziach.

II wojna Bałkańska przeciwko Bułgarii, Czarnogóra stanęła z 10 tyś. armią po stronie Serbii. 1O.VIII. 1913 podpisano pokój w Bukareszcie. W układzie z 12.XI. 1913 podpisanym przez Czarnogórę i Serbię, doszło do podziału sandżaku nowopazarskiego, przypadła jej tzw. Metohia z miastem Pać i skrawki wokół Podgoricy. Doszło między dwoma państwami do rozmów na temat unii wojskowej, dyplomatycznej i finansowej, przerwała je I wojna światowa. Władca Czarnogóry wypowiedział wojnę Austro - Węgrom 7.VIII, po zerwaniu Austro - Węgier z Rosją. Stanęła u boku Serbii. Serbia przegrywa, jej los podziela Czarnogóra. Przeciw 50 tyś. armii króla Czarno górskiego, ofensywę wojska austro-węgierskie rozpoczęły z końcem października 1915 r. Wojsko pozbawione sprzętu i broni dowodzone przez serbskiego pułkownika Peśicja odpierało ataki, dopiero ofensywa zaczęta 5.I.1916 i bitwa pod Mojkovcem położyła kres armii czarnogórskiej. Mikołaj próbuje pokoju, jednak na żądanie Franciszka Józefa bezwarunkowej kapitulacji i wydania wojsk serbskich rezygnuje. 13.I. padła stolica kraju. Mikołaj i premier Lazar Mijuśković opuścili kraj, udając się do Francji przez Albanię i Włochy. Armia za zgodą Aliantów kapitulowała. 21.I.1916 r. Germanofilscy synowie Mikołaja próbowali pośredniczyć między okupantem i ludnością. Królestwo w I 1916 przestało istnieć de facto, de iure trwało do 1918 r. Król Mikołaj zmarł we Francji w 1521 r.

ZIEMIE CHORWACKIE W AUSTRO-WĘGRACH [początek]

W lutym 1867r. doszło do zawarcia ugody Austro-Węgierskiej. W myśl ugody monarchia austriacka Franciszka Józefa rozbiła się na dwa ośrodki państwowe, noszące od 1868r. Wspólną nazwę . Monarchii Anstro-Węgierskiej.

Do części cesarstwa austriackiego wchodziły prócz Austrii kraje Koronne jak: Czechy, Morawy Śląskie, Galicja, Bukowina i Dalmacja. Druga część obejmowała koronę Węgierską z Siedmiogrodem i Chorwacją. Węgry otrzymały odrębny sejm i całkowitą niezależność w sprawach wewnętrznych. Austria również posiadała własny sejm i własny rząd. Na czele wspólnej monarchii stał w Austrii cesarz, na Węgrzech król.

Rząd węgierski postanowił ugodzić się z najsilniejsza narodowością w koronie tj. Chorwatami. Ugoda ta napotkała wiele trudności. Chorwaci domagali się pełnej suwerenności i gotowi byli podjąć bezpośrednie rozmowy z Wiedniem niż z rządem. Ich celem była zmiana dualistycznego systemu w trialistyczny z zapewnieniem dla siebie tych samych praw w monarchii, ,jakie uzyskali Węgrzy. Taki był program Chorwackiej Partii Narodowej, której przywódcą był biskup J. Strossmayer.

Rząd Andrassyego chciał przełamać opór Chorwatów. Wspierał go w tym premier austriacki hr. Benst, który zgadzał się na dualizm monarchii przeciwko "pluralizmu", po czym zrozumiał federalizm. W maju 1867r. został rozwiązany sejm chorwacki, w którym większość posiadała partia narodowa. Nowe wybory do sejmu, przeprowadzone pod naciskiem Raucha, przyniosły większość prowegierskiej partii Unionistycznej /zwolenników unii rzeczywiste z Węgrami./

We wrześniu 1868r. zawarto, a właściwie narzucono przez rząd węgierski "ugodę"~ która określiła warunki chorwackiej autonomii w ramach Korony Węgierskiej. Sprawy wojskowe, skarbowe, handlowe, przemysłowe i komunikacyjne zostały z autonomii chorwackiej wyłączone. Miały one być wspólne i dlatego podlegały wspólnemu rządowi tj, rządowi węgierskiemu i wspólnemu sejmowi, tj sejmowi pesztańskiemu. W praktyce sprawy wspólne podlegały centralnym władzom węgierskim.

Autonomia chorwacka ograniczona została do spraw wewnętrznych, religijnych, oświaty i sprawiedliwości. W tych sprawach sobór chorwacki miał prawo wydawania ustaw. Na czele autonomii chorwackiej stał ban. mianowany przez króla, ale na wniosek premiera rządu węgierskiego.

Ta ostatnia klauzula przekreślała faktycznie sens autonomii gdyż cała administracja chorwacka dostała się w ręce zaufanego rządu węgierskiego tj. tzw. madziarona. Językiem urzędowym miał być język chorwacki. Stosunki węgiersko-chorwackie stale się zaostrzały. Szczytowym punktem konfliktu były rządy bana Kuhen Hedervaryego w latach 1883.1903. W rezultacie Chorwacja stała się w dualistycznej monarchii stałym czynnikiem niepokoju, który w niemałym stopniu miał zaważyć na losach Korony Węgierskiej. Rozpad Austro~Węgier w 1980r. spowodował że państwa zaczęły zgłaszać w sejmie węgierskim deklaracje całkowitej niezależności. Dnia 18.10.1918r. uczynili to Rumunia, a 19.X Słowacy. Takie same decyzje ogłaszali: Chorwaci. nie zwracając się w ogóle do sejmu węgierskiego.

Rumunia 1862 –1918 [początek]

Chcąc osłabić wpływy Austrii na Bałkanach Rosja popierana przez Francję dążyła do zjednoczenia księstw naddunajskich. Na początku 159 księciem obu księstw został wybrany Aleksander Cura, który dokonał oficjalnego zjednoczenia w Księstwo Rumuńskie w 1862. Cura utracił władzę w 1866, nowym księciem został Karol z rodu Hohenzollernów. Rosja nie protestowała gdyż Cura prowadził politykę profrancuską, niekorzystną wtedy dla Rosji. Oficjalnie niepodległość Rumuni ogłoszono (uznano) w traktacie z San Stefano i potwierdzono na Kongresie berlińskim. W 1881 Karol I ogłosił się królem Rumuni. W Rumunii obowiązywały przestarzałe stosunki w rolnictwie. Ziemia znajdowała się w ręku nielicznej grupy bojarów. Ci za pośrednictwem przedsiębiorców dzierżyli ją chłopom. Polityka Karola I była wyraznie skierowana przeciwko Rosji. 1889 zawarł on tajne porozumienie z Austrią, które związalo Rumunię z nią i państwami centralnymi. Jednak na przełomie wieków do rywalizacji stanął kapitał francuski. To spowodowało, iż ostatecznie Rumunia w 1916 r stanęla po stronie Trójporozumienia.

Ruch narodowowyzwoleńczy Bułgarów do 1875 r. [początek]

Podpisanie pokoju po wojnie krymskiej w 1876 zmniejszyło nadzieje narodów bałkańskich na wyzwolenie. W Bułgarii w tym czasie elity powstańcze pod przewodnictwem Rokowskiego próbowały wywołać powstanie narodowe, do którego jednak nie doszło. Rokowski w tej sytuacji próbował zdobyć pomoc serbską. Zaistniała nawet koncepcja utworzenia państwa serbsko – bułgarskiego (nazwanego Cesarstwem Jugosłowiańskim). Wszystkie te próby zawiodły na skutek ugodowego postępowania Serbów wobec Turcji oraz małego poparcia narodowego. W tej sytuacji zaczęto wysuwać hasła rewolucyjne i założony przez Wasyla Lewskiego Centralny Komitet Rewolucyjny miał organizować walkę. Podziały wewn uniemożliwiały skuteczne działanie. Po śmierci Lewskiego stery CKR –u przejął Christo Botew. Ten radykalny poeta dążył do wybuchu powstania. Okazja nadarzyła się w 1875 r kiedy na skutek katastrofalnej sytuacji ekonom, rząd Turcji podniósł podatki, natomiast nieurodzajne lata spowodowały głód. Sygnałem do powstania był wybuch powstania w Bośni i Hercegowinie. Jednakże i tym razem zdrada i podziały unicestwiły nadzieje powstańców.

Po upadku powstania większość działaczy rewoluc wyemigrow do Rumunii organizując tam nowy komitet i przygotowując się do powstania. Przygotowywano plany i zaopatrzenie wymagane dla powstania. Datę wybuchu ustalono na 1 V 1876. Jednak na skutek wykrycia jednego z komitetów powstanie wybuchło w kwietniu (powstanie kwietniowe). Naczelnikiem powst został Beńkowski. I to powstanie mimo swego zasięgu nie odniosło sukcesu. Brak programu agrarnego nie wywołał przyłączenia się chłopów. Hasła narodowe trafiały tylko do elit.

Bułgaria 1878 – 1914 [początek]

17 III 1878 podpisano w San Stefano traktat pokojowy dotyczący autonomii państwa bułgarskiego. Turcy mieli ewakuować swe wojsko i zgodzić się na stacjonowanie tu 50 tys. żołnierzy ros. kongres berliński w lipcu 1878 w sprawie Bułgarii postanowi, że zostanie ona księstwem lennym i uzna władzę sułtana. Bułgaria Połud wracała pod władzę Porty uzyskując autonomię administracyjną z generałem – gubernatorem na czele, który był powoływany przez sułtana. Silne niezadowolenie z postanowień berlińskich demonstrowali działacze bułgarskiego narodowowyzwoleńczego. Zorganizowano w Sofii Komitet Centralny “Jedność” – dążący do powstania narodowego. Władze ros organizowały administr bułgarską pod przewodnictwem ks. Władysława Czerkaskiego i Iwana Poplina – Kiszelskiego (pisownia?!!). Stworzono 8 guberni (sandżaków) z 56 okręgami (koza). Bułgarski historyk Drinow stworzył system oświaty bułg. Po śmierci Czerkaskiego pracą kierował Donoluk... (?!). Dbał o tworzenie armii cesarskiej i Narodowego Banku Bułgarskiego. W Bułgarii połud nazywanej “Rumelią wschodnią” znaczną rolę odegrał Aleksander Stołypin stwarzając milicję paramilitarną (stowarzyszenie gimnastyczne) powołał radę przyboczną.

Kongres berliński podzielił kraj na 2 części ks. Bułgarskie i Rumelię Wschodnią. W 1879 uchwalono konstytucje pod patronatem zgromadzenia Narodowego. Bułgaria miał mieć ustrój konstytucyjno – monarchiczny w jednoizbowym Zgromadzeniu Narod. W głosowaniu brali obywatele którzy mili min 21 lat. Księciem został Battenberg popierający Rosję. Rumelia Wschod uzyskała statut ograniczony (patrz wyżej gen – gub). Idea zjednoczenia była popularna w obu częściach Bułgarii. W 1884 i 1885 zaczęły powstawać komitety zjednoczeniowe: Tajny Centralny Komitet rewolucyjny, w którym działał Stojonow (?!). Powstańcy zajęli Płowdio i obalili rząd. Powołano tymczasowe władze Rumelii i proklamowano połączenie z ks. Bułgarskim. Książe Battenberg poparł ideę zjednoczenia. Popierając Austriaków stracił poparcie ros. Zjednocznie Bułgarii zostało przyjęte z wielkim entuzjazmem. Początkowo Turcja i państwa europejskie nie popierały zjednoczenia, ale w 1886 Turcja i inne mocarstwa wyraziły zgodę. Rosja chciała obalenia Battenberga pragnąc odzyskać swe wpływy. W Bułgarii powstały 2 obozy: rusofilów i rusofobów – Stambułow.

Rusofile – obalenie Battenberga, dobre stosunki z Rosją. Rusofobowie – dobre stosunki z Aust-Węgr i Anglią. Rusofile zawiązali spisek w 1886 Battenberg abdykował. Car Aleksander wysłał Karlbansa (?!) do Bułgarii co spowodowało niechęć do Rosji i stąd większa sympatia do polityki Stambułowa. Rosja zerwała stos dyplom z Buł. Partia Stambułowa wysunęła nowy wybór księcia i został nim Ferdynand Kaburski (?!) popierany przez Aust-Węg i Włochy. Nie został uznany przez Ros i Tur. Właściwe rządy sprawował Stambułow. 7 letnie rządy Stambułowa nazwano “reżimem stambułowskim”. Stał on na czele Partii Narodowo – Liberalnej. Uznawał on Stronnictwo Postępowo – Liberalne i Stronnictwo Demokratyczne za nielegalne. Włada jego opierała się na terrorze policyjnym i łamaniu konstytucji. Masowe represje poprzez aresztowania, procesy partii rusofilskich. Organizowany zamachy na jego życie – bez skutku. W tej sytuacji ks. Ferdynand nawiązał kontakty z carem Mikołajem I i odsunięto Stambułowa od władzy wzmacniając pozycje Ferdynanda. Nowy rząd Stoiłowa (?!) zapewnił swobodę i dobre stosunki z Rosją. W 1899 znów nastąpił okres reżimu “stambułowistów”. Gdy upadł reżim w 1908 Ferdynand ogłosił się królem (carem) i proklamował niepodległość Bułgarii. Turcja uznała niepodległość Buł w zamian za kontrybucję.

Ruch czetnicki na Bałkanach w XIX w. [początek]

Po klęsce Rosji i podpisaniu pokoju paryskiego 1856 ruch powstańczy w Bułgarii zamarł. Nie ustała jednak walka o niepodległość. Rozpoczęła się świadoma działalność środowisk rewolucyjnych, którym przewodziła inteligencja pochodzenia ludowego. Powstawała ideologia rewolucyjna demokratyczna, zaczęto głosić hasła walki nie tylko z Turkami lecz również ze współpracującymi z nimi osobami.

Na czele ruchu rewoluc stał Georgi Rakowski, którego zasługą było zespolenie w jednej organizacji dzikich hajduków walczących w górach z Turkami i trudniących się rozbojem i młodych inteligentów – reolucjonistów. Na pocz 1860 tron w Serbii objął ks. Michał Obrenowič, który dążył do wydania wojny Turcji i zjednoczenia wszystkich narodów bałkańskich do wspólnej walki. Dzięki poparciu udzielonemu przez rząd serbski Rakowski przystąpił na wiosnę 1861 do formowania w Belgradzie oddziału, który nazwano Legią. Poglądy swe przedstawił w “Planie wyzwolenia Bułgarii” (1861) uważał, że naród duchowo przygotowany jest do powszechnego powstania przeciw Turcji, a pojawienie się na ziemiach bułg zorganizow i dobrze uzbroj Legi Bułgarskiej, liczącej 100 – 1200 ludzi będzie sygnałem do ogólnego powstania. Władzę miał objąć tymczasowy rząd bułgar, który w VI 1862 powstał rzeczywiści w Belgradzie pod przewodnictwem Rakowskiego. Tymczasem zaostrzyły się stosunki serbsko – tureckie 3(15) VI 1862 w Belgradzie doszło do walk ulicznych między ludnością serb i turecką. W potyczkach tych wzięła czynny udział Legia Rakowskiego. Wojna została jednak zażegnana za pośrednictwem dyplomacji europejskiej. Turcy na mocy zawartego porozumienia opuścili Belgrad pozostawiając jednak swój garnizon w cytadeli. Porozumienie między Serbią a Portą uniemożliwiło dalszy pobyt Legi Bułgar w Serbii. W październiku 1862 Legia zostaje rozwiązana.

Równocześnie w Bułg istniały jeszcze inne grupy powstańcze ale ich działalność nie przynosiła widocznych rezultatów. Rakowski po rozwiązaniu Legii odbył w poszukiwaniu pomocy dla dążeń narodowych Bułgarów podróżuje do Aten i Cetinii, a u schyłku 1863 wyjechał do Rumunii. Nie zrywał jednoczesnie kontaktów z Serbią i Czarnogórą i nie zaprzestał prowadzenia walki o wyzwolenie. Dla jej podtrzymania wysłał za Dunaj niewielkie czet hajduckie, działające głów. w zachod Bułgarii. 1 864 wkroczyły do Bułgarii 3 czety. W 2 poł lat 60 tych uformowały się w ostrej walce wewn 3 gł obozy polityczne działające w środowisku emigracji bułgarskiej. Najbardziej radykalny był obóz skupiony wokół Rakowskieg. Na prawicy ruchu znalazł się obóz starych” reprezentujący poglądy i interesy czorbadżych (bogate kupiectwo, starszyzna wiejska) i jego komitet tzw. Drużyna Dobroczynna. Gdy po obaleniu przez liberałów rumuńskich rządów ks. Aleksandra Kuzy w II 1866 Rumunii groziła interwencja turecka, nowy rząd rumuński i liberalny Tajny Komitet Rumunii zwrócili ssiędo przedstawicieli emigracji bułg z propozycją rozpoczecia werbunku ochotników do walki z Turcją. Rokowania prowadzone z Rakowskim zostały jednak zerwane gdyż domagał się on prawdopod od rządu rumuń gwarancji. Wówczas rząd rumuń zwrócił się z propozycją współpracy do Iwana Kasabowa (wspołpracow Rakowskiego okresu Legii). Kasobow zaproponował utworzenie w Bukareszcie Bułgarskiego Centralnego Tajnego Komitetu, który miał przygotować powstanie w Bułg. Komitet zawarł z Rumunią “święte przymierze” przeciwko Turcji i jako, że do wojny nie doszło, akt układu o “swiętym przymierzu” nie został przez Rumunów podpisanny i tym samym BCTK stał się samodzielną organizacją. Po zerwaniu porozumienia z Rumunami przywódcy BCTK przestali nawoływać do podjęcia powstania, zaczęli skłaniać się do kompromisu z Portą i głosił, że celem organizacji jest zmuszenie rządu tureckiego do nadania Bułgarii autonomii. 1867 komitet opracował obszerny memoriał do sułtana turec, w którym proponował pod wpływem wiadomości o powstaniu Austr-Węg , utworzenie monarchii turecko – bułgarskiej.

Na łamach pisma “Naród” wydawanego przez komitet zaczęły ukazywać się artykuły wymierzone przeciwko polityce caratu antyros tendencje “Narodu” były rozwijane przez współpracujących z tym pismem polskich emigrantów politycznych. Na tle sporów o stosunek do Rosji doszło do rozłamu. Z BCTK wystąpili kupcy i BCTK przestał politycznie istnieć.

Jesienią 1866 powrócił do Rum Rakowski aby wystąpić przeciwko BCTK i odciągnąć od niego młodych. W końcu 1866 utworzył nową organizację rewolucyjną pn Naczelny Obywatelski Tajny Bułgarski Komitet Narodowy (700 osób). Dla położenia kresu samowoli i wprowadzenia dyscypliny wojskowej w czetach złożonych z hajduków Naczelny Komitet Narod wydał 1(13) I 1867 “ustawę tymczasową o ludowych czetach leśnych”, która wprowadzała 8 surowych nakazów; nie upijać się, nie kraść itp. Za łamanie tych nakazów zwanych “świętymi obowiązkami” dowódca miał prawo karać śmiercią. 10 (22) X 1867 zmarł Rakowski.

W tym samym czasie rozwijał ożywioną działalność również trzeci obóz polityczny bułgarskiej emigracji – stronnictwo “starych” i jego komitet tzw. Drużyna Dobroczynna (od 1862). Gł rolę odgrywali tu wielcy kupcy bułgarscy. Program ich przewidywał utworzenie wspólnego państwa pod nazwą Bułgaro – Serbia lub Serbo – Bułgariaz dynastią Obrenowiców, wspólnym rządem i zgromadz. narod na czele. Rezolucja z IV 1867 przewidywała zastapienie nazwy Serbo – Bułgaria nazwą Cesarstwo Jugosłowiańskie i przewidywała formalne zachowanie odrębności Serbii i Bułgarii. Z rezolucja tą solidaryzowały się również inne obozy emigracyjne.

Na wiosnę 1867 zwolennicy Rakowskiego wyprawili do Bułg 2 czet. Zostały one z entuzjazmem przyjęte przez młodzież bułg, napływającą do ich szeregów. Doszło wówczas do starć z siłami otomańskimi. Zaniepokojony pojawieniem się czet w Bułg pasza zastosował okrutny terror wobec ludności tych obszarów, przez które przechodziły czety. Wielu Bułgarów zostało uwięzionych i powieszonych, wielu zesłano do Azji Mniejszej.

Największym osiągnięciem Drużyny Dobroczynnej było założenie w Belgradzie szkoły wojskowej dla młodzieży bułgar, w celu przygotowania przyszłych dowódców powstania w Bułgarii. Do szkoły zapisało się 200 Bułgarów i 100 Czarnogórców, Chorwatów i Serbów. Grupę Bułgarów nazwano II Legią Bułgarską. Środków materialnych udzielała Rosja. Przygotowania do powstania przerwał zwrot w polityce rządu serbskiego. Oficjalnie II Legia przestała isnieć 1868. “Starzy” wystosowali memoriał, w którym wyrzekali się ruchu narodowowyzwoleńczego i prosili sułtana o nadanie autonomii ze zgrom. narod złożonym z 2 izb.

Działał też obóz “młodych”, którzy – ze zwolennikami Rakowskiego po jego śmierci – założyli w VI 1868 w Bukareszcie Stowarzyszenie Bułgarskie. Organem Stowarz stało się redagow przez Kałabowa czasopismo “Naród”. Gł celem organizacji było formowanie wlk czety. Czeta licząca ok. 25 bojowników przekroczyła 6 (18) VII 1868 Dunaj. W walkach z Turkami przedarli się w głąb kraju, przez 12 dni utrzymywali Starą Połominę. Dopiero 18 (30) VII czeta została rozbia i prawie wszyscy polegli.

Lata 1868 – 9 wypełniła ostra walka wewn 2 obozów “starych i młodych”. Młodzi zaczęli uświadamiać sobie, że powstanie może wybuchnąć tylko w oparciu o masowy ruch rewolucyjny, zaczęła kształtować się partia i ideologia rewolucyjno – demokratyczna.

Jugoslawizm [początek]

W 1868 r. dochodzi do powstania monarchii Austro-Wegier. Powst. wówczas opozycja przeciwko ugodzie, np. Partia Narod., która dąży do powstania Jugosławii. Popierana jest koncepcja federalistyczna w monarchii. W 1871 r. koncepcja ta znalazła poparcie rządu austriackiego oraz kół konserwatywnych i militarnych monarchii. Rząd wiedeński prowadził rozmowy z Czechami; tzw. Art. fundamentalne.

W Chorwacji wrześniowy Manifest Partii Narodowej z 1871 r głosił zerwanie umowy z Węgrami. Na pograniczu wojskowym w Rakoicy w X 1871 r. wybucha powstanie chorwackie. Eugen Kwaternik ogłosił tam niepodległość . Drugiego dnia zabito go , a powstanie stłumiono. To skompromitowało pomysł konfederacji; pada rząd Hohenworta. 1872 – 73 – rozmowy węg -. chor. Ugoda z 1873 r. nie różni się od poprzedniej. Partia Narodowa pada. Przeciwnikiem zjednoczenia Dalmacji i Chorwacji był Wiedeń. Od 1863 r. zakładano szkoły ludowe by rozbudzić świadomość narodową ; wyrastają partie narodowe . Spotyka się to ze sprzeciwem włoskich autonomistów. W Wojewodinie orientacja pro austriacka po r. 1860 doznała klęski. Konserwatyści, gł. kler prawosławny stracili znaczenie. Przywództwo narodu przejęli liberałowie i demokraci, m.in. Sretowar Miletic - przywódczą rolę na Bałkanach wyznaczył Serbom. Wiązali nadzieję z Węgierską opozycją . Od 1866 r. zaczęli wydawać w Nowym Sadzie czasopismo “Sztandar”. W 1869 r. założ Serbską Narodową Partię Liberalną. Sprzymierzeńcem liberałów była org. Młodzieżowa “Młodzież Serbska” , założ. W 1866 r. w Nowym Sadzie . Jej celem była republika i demokratyczna jedność narodów bałkańskich. Początkowo popierana księcia Michała i jego plany sojuszu bałkańskiego, ale z czasem przeszła do opozycji. Ugoda austro - węgierska przekreśliła ich nadzieje. Słoweńcy żądali tylko j. narodowego w szkołach i urzędach. Upominano się o kulturę, instytucje narodowe i o udział w administrowaniu poszczególnych krajów. W latach 60 w Lublanie powst. “ Macierz Słoweńska” 1865 r. - zjazd w Moriborze powst. Przechołoweński Program Moriborski . Domagano się , by każda prowincja posiadała swój Sejm. Program ten krytykowali liberałowie. Po ugodzie z Węgrami Słowenia weszła do zachodniej części monarchii (Cislitowii ). Pod administracją węgierską pozostawało Prekomurie. W l 1867 – 68 na ziemiach słoweńskich odbywały się luźne zgromadzenia ludowe zwane taborami. Celem ich było demonstrowanie jedności i solidarności Słoweńców i popularyzacja haseł zjednoczenia. Starosłoweńcy odciągnęli od taborów masy chłopskie. Wysunięcie żądania zjednoczenia etnicznego – Sejm w Karentii w 1870 r. 1. XII. 1970 r. sejm w Lublanie proklamował jedność kulturalną i polityczną Słowian Południowych , w ramach monarchii. W Chorwacji tworzenie się języka narodowego było podstawą do tworzenia się narodowości . W L.30 – 40.Chorwaci zdecydowali się na wybór dialektu sztokawskiego co połączyło ich z Serbami . W l. 40. W Chorwacji działał Ilija Eorarzanin – koncepcja utworzenia Jugosławii . Koncepcję tę popiera Jelocić , który jest komendantem pogranicza wojskowego i namiestnikiem Dalmacji . Obszar, który Chorwaci chcieli uważać za swój – obszar sporu m. Chorwacją i Austro- Węgrami

Słowenia na przełomie XIX i XX [początek]

Słoweńcy byli rozbici po różnych prowincjach monarchii. Po wojnie 1866 r. część terytorium Słowenii dostała się po panowanie Włoch . Po układzie z Węgrami część Słoweńców dostała się pod panowanie Węgrów . Słoweńcy nie wysuwali radykalnych żądań pragnęli jedynie swobody wypowiedzi w dziedzinie kultury oraz zjednoczenie w jedną prowincję . Zjazd Lubljanie z 1870 r. wysuwa propozycję na wypadek włączenia monarchii do Rzeszy , by połączyć się z Węgrami . Sytuacja zmieniła się , gdy na Węgrach zaczęto dążyć do rewizji układów z Austrią i pełnej niezależności . Chorwaci i Słoweńcy poparli te dążenia w zamian za ustępstwa ze strony Węgier . Pragnęli państwa federalistycznego , czyli Jugosławii, Austrii i Węgier. Słowenia wśród krajów bałkańskich była najsilniej rozwinięta pod wzg. Gospodarczym, dlatego też miała najsilniej rozwiniętą klasę robotniczą.

RYWALIZACJA ROSYJSKO-AUSTRIACKA NA BAŁKANACH 1880-1914 [początek]

Od 1878 r. nastąpił okres pogłębiającego się konfliktu między Rosją a Austrią. W 1879 r. podpisano sojusz niemiecko-austriacki, który miał przetrwać do I woj. świat. Przejściowe polepszenie stosunków Austrii z Rosją nastąpiło w latach 1880-81, kiedy to za pośrednictwem Bismarka reaktywowano “ sojusz trzech cesarzy”. Układ ten zawarty na 3 lata, przedłużono na zjeździe monarchów w Skierniewicach w 1884r. W tym czasie istniały elementy polityczne, które mogły być zarzewiem konfliktu ros.-austr., a było to zawarcie umowy Bułgarii z Austrią w sprawie budowy linii kolejowej z Wiednia przez Belgrad i Sofię do Konstantynopola, podczas gdy Rosja usiłowała nakłonić rząd bułgarski do budowy linii kolejowej biegnącej od Dunaju na Bałkany. Wybucha powstanie we wsch. Rumelii i ks. Aleksander proklamował jej połączenie z Bułgarią. Rosja protestowała przeciwko temu, że Bułgaria zbliżyła się do Austrii. Austria zagroziła Rosji wojną na wypadek jej interwencji w Bułgarii. Rosja doprowadziła do przewrotu wew. w Bułgarii, lecz wpływy rosyjskie nie trwały długo, gdyż Austria ponownie je przejęła. Koniec XIX w. to przenikanie wpływów politycznych i kapitału na Bałkany i Bliski Wschód. Korzystając z powikłań wewn. Turcji w 1908r. Austria postanowiła dokonać aneksji Bośni i Hercegowiny lecz przeszkodą była Rosja. Minister spraw zagranicznych Austrii wystąpił do ministra rosyjskiego i zapewnił, że Austria nie będzie sprzeciwiała się otwarciu cieśnin czarnomorskich dla rosyjskiej floty wojennej jeśli Rosja zgodzi się na włączenie Bośni i Hercegowiny do monarchii Habsburgów. 5.X.1909r. Austria ogłasza aneksję Bośni i Hercegowiny, daremne były protesty Serbii i Rosji. W 1909r. Rosja zgadza się na zabór. Rosja nie rezygnuje ze zdobycia wpływów na Bałkanach ( sojusz bułgarsko-serbski przeciw Turcji). Na Bałkanach wybuchają dwie wojny bałkańskie. Bośnia i Hercegowina należą do Austrii. Austria z Serbią ostro zwalczają się. W Sarajewie ( 28.VI.1914) zostaje zabity arcyksiążę Franciszek Ferdynand następca tronu austriaskiego. Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii a d...