Panorama czasów Jezusa.pdf

Panorama czasów Jezusa

W 1906 roku Albert Schweitzer z powagą oświadczył, że poszukiwania

historycznego Jezusa to zadanie niemożliwe do wykonania. Jednak mimo

jego mowy pogrzebowej Jezus historyczny za nic nie chciał odejść lub znik-

nąć. Większość współczesnych uczonych, z wyjątkiem garstki zatwardzia-

łych niedowiarków, popada w drugą skrajność i uznaje istnienie Jezusa za

rzecz tak oczywistą, że nie zadaje sobie trudu, by zbadać temat pod kątem

historycznym. Prawda jest jednak taka, że Jezus i ruch, który rozwinął się

za jego sprawą, nie byli zawieszeni w próżni: stanowili integralną część

żydowskiego społeczeństwa I wieku, społeczeństwa ukształtowanego przez

siły i wpływy poprzednich pokoleń, przez hellenizm oraz polityczną potę-

gę Rzymu. Te żydowskie i grecko-rzymskie wpływy, mieszając się, stwo-

rzyły tygiel, z którego wyłoniło się chrześcijaństwo.

Książka ta ma przybliżyć Czytelnikowi amalgamat idei, inspiracji i im-

pulsów, którymi przeniknięte były czasy Jezusa. W tym celu postanowi-

łem stworzyć cykl biogramów. Świat stanie się bardziej wyrazisty w opi-

sach osób, które w różny sposób odegrały rolę w tworzeniu historii. Kto był

kim w czasach Jezusa przedstawia postacie z Nowego Testamentu z dzieł

żydowskich pisarzy I wieku, z literatury rabinicznej oraz z historycznych

źródeł grecko-rzymskich. Postacie te czasem występują w różnych zapi-

sach. Władcy Judei, żydowscy przywódcy i rzymscy dygnitarze, tacy jak

→Herod Wielki*, →Antypas, →Ananos lub Annasz i →Kajfasz, →Gama-

liel Starszy, →August, →Tyberiusz, Poncjusz →Piłat itd., pojawiają się

* Strzałką oznaczono postacie, które stanowią osobne hasła w książce (przyp. red.).

w Nowym Testamencie, a niektóre postacie z Nowego Testamentu (→Je-

zus, →Jan Chrzciciel, →Jakub, brat Jezusa) występują u →Józefa Flawiu-

sza i w zapiskach rzymskich historyków, na przykład Tacyta. Postacie

żydowskie, takie jak →Hillel Starszy, →Honi i →Hanina ben Dosa oraz

→Jezus, syn Ananiasza, których wymienia Józef Flawiusz i literatura rabi-

niczna, pozwalają głębiej wniknąć w treść ewangelii. Wielostronne podej-

ście do czasów Jezusa otwiera niespodziewane i świeże perspektywy.

Szeroki zakres badań wymaga również elastycznej definicji ram czasowych.

Wykroczą one poza okres życia Jezusa (ok. 6/5 p.n.e.–30 n.e.). Rozsądnym

punktem wyjścia powinno być powstanie machabejskie przeciwko seleu-

kidzkiemu (syryjskiemu) greckiemu imperium około 160 roku p.n.e., kiedy

Żydzi po raz pierwszy doświadczyli prześladowań religijnych. Silny i osta-

tecznie zakończony sukcesem żydowski opór wobec hellenistycznej tyranii

doprowadził do utworzenia niezależnego państwa żydowskiego, którym przez

większą część stulecia (152–63 p.n.e.) zarządzał kapłański ród Hasmoneuszy-

-Machabeuszy. Jednak nazwanie okresu o 150 lat poprzedzającego erę chrze-

ścijańską czasami Jezusa wydaje się pewną przesadą. W związku z tym warto

zamiast tego wybrać kolejny znaczący przełom w międzynarodowej historii

Żydów, przejście władzy w Palestynie z rąk seleukidzko-greckich w rzym-

skie, w 63 roku p.n.e., wraz z podbojem Jerozolimy przez →Pompejusza.

Nastąpiło to niecałe dwa pokolenia przed narodzinami Jezusa. Idealna gra-

nica końcowa biegłaby natomiast dwa pokolenia po Ukrzyżowaniu. Jednak

brak jakiegokolwiek ważnego wydarzenia w ostatnich latach I wieku n.e.

skłania do przesunięcia jej do końca drugiego żydowskiego powstania prze-

ciwko Rzymowi w 135 roku. Te dwa punkty wyznaczają jedną z najbardziej

znaczących epok umysłowej i religijnej historii świata zachodniego.

Interesujące nas 200 lat można podzielić na pięć okresów:

1. Od Pompejusza do końca władzy Hasmoneuszy (63–37 p.n.e.)

2. Panowanie Heroda Wielkiego (40/37–4 p.n.e.) – narodziny Jezusa (ok.

6/5 n.e.)

3. Herod Archelaos (4 p.n.e.–6 n.e.) – rzymscy prefekci (6–41 n.e.); He-

rod Antypas (4–39 n.e.) – działalność publiczna i śmierć Jezusa (29–

30 n.e.)

4. →Agryppa I (41–44 n.e.) – rzymscy prokuratorzy (44–66 n.e.) – pierw-

sze powstanie (66–70 [73/74] n.e.) – początki judeochrześcijaństwa

i działalność świętego →Pawła

5. Od upadku Jerozolimy do końca drugiego powstania za →Hadriana – ode-

rwanie chrześcijaństwa od jego żydowskich korzeni społecznych (70–135 n.e.)

Dwie cechy odróżniają tę książkę od innych leksykonów biblijnych:

pierwsza to jej dominująca ściśle historyczna, w przeciwieństwie do

wyznaniowej, perspektywa, druga to wybrany do książki materiał ilustra-

cyjny, który obejmuje wyłącznie starożytne zabytki (posągi, monety, bu-

dowle i inskrypcje), zamiast ślicznych średniowiecznych mozaik czy wcze-

snonowożytnych obrazów. Łódź rybacka z I wieku n.e. wyłowiona z dna

Jeziora Galilejskiego znacznie bardziej przybliży czytelnikowi osobę świę-

tego →Piotra niż artystyczne wyobrażenia renesansowych malarzy.

Narodziny i świetność Hasmoneuszy (164–67 p.n.e.)

Po dwóch i pół wieku dominacji babilońskiej i perskiej, po której na-

stąpiło panowanie greckie, zapoczątkowane przez podbój Bliskiego

Wschodu przez Aleksandra Wielkiego, w 164 roku p.n.e. Żydzi odzyskali

niezależność i całkowitą autonomię w wyniku zbrojnego oporu wobec

kulturalnej i religijnej hellenizacji narzuconej im przez greckiego władcę

Antiocha IV Epifanesa (175–164 p.n.e.). Żydowski kapłański ród Hasmo-

neuszy Matatiasza i jego synów, przemianowany na Machabeuszy, za-

triumfował nad Seleukidami z Syrii i przywrócił kult żydowski, który

Antioch na pewien czas zastąpił kultem Zeusa Olimpijskiego. Umieścił

nawet jego posąg w sanktuarium w Jerozolimie. Wstrząs wywołany przez

hellenistów, popieranych przez sojuszników z żydowskich wyższych klas,

zapoczątkował gorączkowe wyczekiwanie na ostateczny wiek, eschatolo-

giczną i apokaliptyczną erę. Jej punktem kulminacyjnym miało się stać

przybycie Odkupiciela, Króla Mesjasza, zapowiedzianego przez biblij-

nych proroków i niecierpliwie wyglądanego przez pobożnych Żydów ma-

rzących o wolności. Zwycięzcy, Juda Machabeusz (164–161 p.n.e.) i jego

brat Jonatan (161–143/2 p.n.e.), pokonali wroga i przywrócili państwo

żydowskie. Jonatan, chociaż nie był potomkiem kapłańskiej dynastii, która

dzierżyła pontyfikat od czasów króla Dawida, w 153/152 roku p.n.e. ogłosił

się arcykapłanem, a Szymon, kolejny z machabejskich braci, w 143/142

roku p.n.e. ustanowił siebie dziedziczną religijną i polityczną głową na-

rodu żydowskiego.

Syn Szymona, Jan Hirkan I (135/4–104 p.n.e.), i następcy Jana, Juda Ary-

stobul I (104–103 p.n.e.) i Jonatan, czyli Aleksander Janneusz (103–76

p.n.e.), rozszerzyli granice nowego żydowskiego państwa i zmusili sąsied-

nie ludy, Idumejczyków na południu i różne cudzoziemskie klany w Gali-

lei i jej okolicach, by uznały ich za władców i przeszły na judaizm. Obej-

mowało to poddanie się obrzezaniu w przypadku mężczyzn. Judaizacyjna

działalność misyjna nie powstrzymała hasmonejskich kapłanów-królów

od praktykowania surowej świeckiej tyranii w ojczyźnie. Aleksander Jan-

neusz słynął szczególnie z okrucieństwa wobec swoich przeciwników

politycznych, faryzeuszy. Ośmiuset z nich skazał na ukrzyżowanie, a on i je-

go kochanki jedli, pili i bawili się, zafascynowani straszliwym spektaklem.

Po śmierci Aleksandra tron objęła wdowa po nim, pobożna Aleksandra

Salome (Szelamzion), wielka przyjaciółka faryzeuszy, a jej starszy syn Jan

Hirkan II odziedziczył urząd arcykapłana (76–67 p.n.e.). Jednak jego ener-

giczniejszy i zazdrosny młodszy brat Juda →Arystobul II z determinacją

dążył do usunięcia go z tego stanowiska. Kiedy królowa Aleksandra umar-

ła, rozpoczęła się wojna domowa między dwoma rywalami, a konflikt, który

w jej następstwie wybuchł, otworzył nową erę zapoczątkowującą czasy Je-

zusa.

1. Od Pompejusza do końca władzy Hasmoneuszy (63–37 p.n.e.)

Próba Arystobula II usunięcia Hirkana II, prawowitego dziedzica tytułu

arcykapłana, i zdecydowana odpowiedź Hirkana, popieranego przez spryt-

nego idumejskiego zarządcę Antypatra, ojca Heroda Wielkiego, oraz naba-

tejskiego króla Aretasa III, stały się wstępem do rzymskiego najazdu na

Judeę dokonanego przez Pompejusza w 63 roku p.n.e. Hirkan, Anypater

i Aretas przystąpili do oblężenia Jerozolimy i zmusili Arystobula do wyco-

fania się. Niewinną ofiarą bitwy padł sławny cudotwórca →Honi, którego

ukamienowali stronnicy Hirkana, ponieważ nie chciał rzucić klątwy na

Arystobula i jego zwolenników. Było to politycznie umotywowane mor-

derstwo z podtekstem religijnym. Sytuacja ta powtórzy się w przypadku

Jana Chrzciciela, Jezusa, Jakuba, brata Jezusa, i innych.

Sytuacja patowa sprawiła, że zarówno Arystobul, jak i Hirkan zwrócili

się o pomoc do Pompejusza. Każdy z nich miał nadzieję na interwencję

z korzyścią dla siebie. Zamiast tego Pompejusz z armią generała Marka Emi-

liusza →Skaurusa podbił Jerozolimę i bez żadnych ceregieli zamienił pań-

stwo hasmonejskie w rzymską prowincję Judeę. Hirkan został przywróco-

ny na urząd arcykapłana, ale pozbawiono go tytułu króla. Arystobula

wywieziono do Rzymu jako więźnia. Jakiś czas później uciekł i zaczął or-

ganizować opór wobec Rzymu w ojczyźnie, wkrótce schwytano go i po-

nownie wywieziono do stolicy. Na początku rzymskiej wojny domowej

między →Juliuszem Cezarem a Pompejuszem Arystobula uwolnił Cezar,

uznając go za potencjalnego sojusznika. Niestety Arystobul został otruty

przez stronników Pompejusza, zanim wypłynął, aby wspomagać Cezara

w Syrii.

Po bitwie pod Farsalos w 48 roku p.n.e., gdzie Pompejusz poniósł klę-

skę, Hirkan i Antypater przeszli na stronę zwycięzcy. Cezar współczuł

Żydom i w Palestynie, i w diasporze. Nagrodził ich, przywracając Hirkana

II jako nominalną głowę państwa Żydów, etnarchę, i przekazał zarząd pro-

wincji w ręce idumejskiego Antypatra, który podzielił się obowiązkami

z dwoma synami, →Fazaelem i Herodem.

Zarządzający Galileą młody Herod przekroczył swoje kompetencje i na-

kazał stracenie bez procesu przywódcy rebeliantów →Ezechiasza i jego lu-

dzi. Został wezwany przed żydowski sanhedryn, ale przy pomocy Rzy-

mian i za cichym przyzwoleniem Hirkana, przewodniczącego sądu, uniknął

wyroku, zaś przyjaciel Cezara →Marek Antoniusz, rzymski pełnomocnik

we wschodnich prowincjach śródziemnomorskich, umocnił jeszcze jego

pozycję. W 40 roku p.n.e. potężne irańskie plemię Partów najechało Judeę

i poparło Antygona, syna Arystobula II i rywala Hirkana II. Antygon ogło-

sił się arcykapłanem i królem. Aby umocnić własną pozycję arcykapłana,

okaleczył swojego wuja Hirkana, odgryzając mu jedno ucho lub oboje uszu,

uznając, że to uniemożliwi mu pełnienie funkcji religijnych. Kres efeme-

rycznych rządów Antygona nastąpił w 37 roku p.n.e., kiedy Rzymianie

schwytali go i ścięli na rozkaz Antoniusza, który w 40 roku p.n.e. miano-

wał Heroda królem Judei. W 37 roku p.n.e., po podboju Jerozolimy z po-

mocą →Sosjusza, rzymskiego gubernatora Syrii, i jego legionów, Herod,

idumejski karierowicz, stał się faktycznym władcą narodu żydowskiego

i zakończył trwającą od wieku dominację dynastii hasmonejsko-macha-

bejskiej.

2. Panowanie Heroda Wielkiego (40/37–4 p.n.e.)

– narodziny Jezusa (ok. 6/5 n.e.)

Panowanie Heroda przypada na dziesięciolecia żydowskiej historii otwie-

rające „wiek Jezusa”, który urodził się krótko przed śmiercią Heroda. Przy-

jazny nadzór rzymski nad rządem Judei i żelazna ręka nowego monarchy

wywarły znaczący wpływ na żydowskie społeczeństwo, w którym przyszło

żyć Jezusowi. Herod – skrzyżowanie geniusza i potwora – był mistrzem

balansowania na linie i zdawało się, że sama Fortuna stale strzeże każdego

jego kroku. Przeszedł trudną drogę do władzy. Na początku Żydzi trakto-

wali go z podejrzliwością jako protegowanego Marka Antoniusza. Później

zdołał jednak zyskać sobie ich aprobatę dzięki pomocy faryzeuszy. Ich przy-

wódcy, →Samajos i →Pollio, poparli go z wdzięczności, ponieważ oszczę-

dził ich, gdy brał odwet na sędziach sanhedrynu, którzy skazali go w Gali-

lei. Bystry król z powodzeniem załagodził również sprzeciw saduceuszy,

prohasmonejskiej wyższej klasy, dla których był niczym więcej niż „pół-

-Żydem” dzięki małżeństwu z żydowską księżniczką →Mariamme, wnuczką

etnarchy i arcykapłana Hirkana II. Oprócz faryzeuszy i saduceuszy, Herod

2. Panowanie Heroda Wielkiego (40/37–4 p.n.e.)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: