Zwyrodnienie biodra i kolana.doc

Zwyrodnienie biodra i kolana

artykuł lek. med. Agnieszki Zakrzewskiej

Choroba zwyrodnieniowa jest najczęstszą chorobą stawów. Z powodu zwyrodnienia stawów co trzynasta osoba codziennie przyjmuje leki przeciwbólowe.

Proces zwyrodnieniowy kości dotyka najczęściej dużych stawów, w 25-40% przypadków stawów kolanowych, w podobnym stopniu stawów biodrowych. Zmiany chorobowe mogą także pojawiać się w kręgosłupie czy w niektórych stawach rąk. Ze względu jednak na rolę, jaką spełniają stawy biodrowe i kolanowe, zwyrodnienie ich może doprowadzić do ograniczenia ruchomości lub wręcz inwalidztwa.

Generalnie proces zwyrodnienia stawu polega na destrukcyjnych zmianach chrząstki stawowej. Chorzy najczęściej skarżą się na poranną sztywność stawu - nierzadko może ona trwać powyżej pół godziny - ale także nasilający się ból po dłuższym chodzeniu. Jeśli do tego dołączymy jeszcze obecność wyrośli kostnych, czyli tzw. osteofitów, stwierdzanych w badaniu radiologicznym stawu, to mamy już pełny obraz choroby zwyrodnieniowej.

Kolana i biodra

Zwyrodnienie stawu kolanowego występuje częściej u kobiet, zwłaszcza starszych i otyłych. Podstawą do rozpoznania choroby zwyrodnieniowej jest ból w stawie i jego okolicy nasilający się przy ruchach, przy wstawaniu, przy schodzeniu po schodach, w czasie noszenia ciężkich przedmiotów i ustępujący w spoczynku.

Zwyrodniały staw biodrowy natomiast boli w pachwinie i na przodzie lub z boku uda. Tak jak w przypadku stawu kolanowego dolegliwości nasilają się po okresie bezruchu (zjawisko to znane jest także pod angielską nazwą "gel phenomenon"). Z reguły dochodzi do ograniczenia ruchomości stawu biodrowego. Chory miewa trudności z założeniem nogi na nogę, częste jest skrócenie chorej kończyny np. na skutek przykurczu w stawie.

Jak żyć z chorobą?

Wprawdzie nie ma sposobu trwałego wyleczenia choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego i kolanowego, ale odpowiednie leczenie zachowawcze może zmniejszyć ból, utrzymać lub nawet zwiększyć zakres ruchów w stawach i ograniczyć kalectwo.

·         Pierwszym ważnym, choć często niemożliwym do osiągnięcia, sposobem odciążenia stawów jest redukcja nadwagi.

·         Ważne miejsce zajmuje także kinezyterapia, czyli leczenie ruchem pod kontrolą doświadczonych rehabilitantów. Różne formy rehabilitacji traktuje się również jako jeden z elementów przygotowania do planowego leczenia operacyjnego zmian zwyrodnieniowych. W chorobie zwyrodnieniowej kolana chodzi głównie o wzmocnienie mięśnia czworogłowego uda, a w przypadku zwyrodnień stawu biodrowego o wzmocnienie mięśni kończyn dolnych oraz obręczy biodrowej.

·         U chorych z chorobą zwyrodnieniową stawu biodrowego dochodzi w miarę postępu choroby do znacznego ograniczenia zakresu wykonywanych czynności codziennych: chodzenia, kąpania się, ubierania, toalety i zwykłych zajęć domowych. Niezbędne staje się odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne w laski i kule łokciowe, a w miarę postępu choroby, o ile jest to niezbędne, także w specjalne chodziki czy balkoniki.

Laski i kule

Prawidłowe używanie laski (zawsze w ręce po stronie przeciwnej względem chorego stawu biodrowego czy zwyrodniałego stawu kolanowego) lub kuli łokciowej (zawsze po stronie chorego stawu) zmniejsza obciążenie stawu i w konsekwencji zmniejsza dolegliwości bólowe oraz poprawia sprawne poruszanie.

Laski muszą mieć odpowiednią długość - u człowieka stojącego z opuszczonymi swobodnie rękami szczyt zakrzywionej rękojeści laski powinien znajdować się na poziomie linii zgięcia dłoni. W przypadku nierównej długości nóg, korzystne jest noszenie wkładek korekcyjnych dobieranych w zakładach ortopedycznych po wydaniu przez lekarza odpowiedniego zlecenia. U chorych ze zwyrodnieniem i niestabilnością kolana pomocne bywa noszenie lekkiej plastikowej łuski stabilizującej, zwanej tutorem (dostępna także w punktach zaopatrzenia ortopedycznego po wystawieniu wniosku przez lekarza konsultującego).

Wysięgniki i pomoce

O ile trudno radzić osobom z zaawansowaną chorobą zmianę mieszkania tak, by nie było konieczności pokonywania wielu schodów, o tyle stosunkowo łatwo zastosować proste przeróbki w domowych sprzętach codziennego użytku, które pozwolą na funkcjonowanie bez bólu. Sprzęt pomocny w samoobsłudze to podwyższony sedes, wysięgniki do zakładania skarpet i pończoch oraz uchwyty w ścianie łazienki czy ubikacji ułatwiające siadanie i wstawanie z wanny.

Głównie leki przeciwbólowe

U chorych ze zwyrodnieniem stawu kolanowego, gdy w kolanie pojawia się wysięk w jamie stawowej i miejscowe objawy zapalenia (ból, zaczerwienienie, nadmierne ucieplenie i obrzęk), jest uzasadnione stosowanie dostawowo preparatów sterydowych (Solu Medrol, Diprophos, Kenalog), czasem z wcześniejszym odciąganiem ze stawu zgromadzonego tam płynu. Nie powinno się jednak wstrzykiwać steroidów do dużych stawów częściej niż 3-4 razy w roku, z obawy przed nasileniem uszkodzenia chrząstki stawowej.

W przypadku stawu biodrowego, który jest znacznie większy i głębiej położony, ta metoda leczenia nie znajduje niestety zastosowania.

W początkowym okresie choroby zwyrodnieniowej kolan leczenie można rozpocząć od miejscowego stosowania leków przeciwbólowych w postaci maści i żeli wcieranych w skórę 4-5 razy dziennie (tym częściej, im grubsza jest warstwa tłuszczu i mięśni wokół stawu). Dobre efekty daje fizykoterapia z wykorzystaniem żeli przeciwzapalnych, np. popularne ultradźwięki.

Leki podawane ogólnie w chorobie zwyrodnieniowej stosuje się głównie w celu zmniejszenia bólu. Obecnie nie ma leków, które powodowałyby cofanie się chorobowych zmian anatomicznych i biochemicznych zachodzących w błonie maziowej stawu dotkniętego chorobą zwyrodnieniową. Trwają ciągle poszukiwania skutecznego leku chondroprotekcyjnego, ale żaden z dotychczas badanych specyfików nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań.

Skutecznymi lekami w zwalczaniu bólu zwyrodnieniowego są niesterydowe leki przeciwzapalne. Paracetamol dostępny bez recepty zaleca się jako lek pierwszego rzutu, a w razie jego nieskuteczności pomimo wysokiej dawki (nie przekraczać dawki 4 gramów na dobę!, czyli przeciętnie 8 tabletek po 500 mg), za zleceniem lekarza i pod jego kontrolą wprowadza się silniej działające leki przeciwbólowe. Szeroka gama preparatów z tej grupy oferowana przez wiele firm farmaceutycznych pozostawia dużą swobodę w dobraniu skutecznego przeciwbólowego środka i dotarcie do najskuteczniejszego leku. Skuteczność poszczególnych leków przeciwzapalnych jest właściwie porównywalna, chociaż występują znaczne różnice w reakcji na te leki u różnych osób.

Uwaga na działania uboczne

Nie można jednak zapominać o licznych działaniach niepożądanych tej grupy leków. Najczęstsze i najgroźniejsze powikłania po niesterydowych lekach przeciwzapalnych dotyczą przewodu pokarmowego, układu krwiotwórczego i nerek.

Jeśli dodamy do tego, iż choroba zwyrodnieniowa dotyczy najczęściej osób w podeszłym wieku, przyjmujących nierzadko wiele innych leków, ludzi o osłabionych zdolnościach do wytwarzania ciałek krwi, to łatwo zrozumieć, że jeszcze dodatkowe leki przeciwbólowe nie są najlepsze. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do ich stosowania jest czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy.

Pamiętać należy także o tym, że nie należy stosować równocześnie 2 lub więcej leków z tej grupy, ponieważ znacznie rośnie wtedy ryzyko wystąpienia skutków ubocznych bez zwiększania skuteczności leczenia.

Ostatnie słowo ma chirurg ortopeda

Chorzy z zaawansowaną chorobą zwyrodnieniową, u których dolegliwości bólowe nie ustępują po lekach i którzy mają coraz większe trudności w wykonywaniu codziennych czynności, są kierowani przez lekarza pierwszego kontaktu do ortopedy w celu rozważenia wskazań i możliwości leczenia operacyjnego. Radykalną operacją z całkowitą wymianą stawu jest alloplastyka, czyli założenie endoprotezy (wewnętrznej protezy) stawu kolanowego czy biodrowego. U zdecydowanej większości chorych zabieg ten zapewnia znaczne zmniejszenie bólu i poprawę w poruszaniu się.

Wyniki operacji zależą jednak każdorazowo od wieku osoby operowanej, chorób współistniejących, doświadczenia chirurga i opieki pooperacyjnej. Należy dodać, że zarówno protezowanie stawu biodrowego, jak też protezowanie stawu kolanowego należy do operacji rozległych, długotrwałych i dość obciążających dla zdrowia.