Samowiedza jako element poczucia tożsamości.pdf

Samowiedza jest zasadniczym składnikiem osobowości. Teoria czy koncepcja własnej osoby jest to

mniej lub bardziej uporządkowana wiedza o sobie, umieszczona na kontinuum od zbioru zupełnie

nie ustrukturalizowanych, ewaluatywnych i deskryptywnych sądów, do spójnego systemu

przekonań o samym sobie, stanowiącego w pełni zintegrowaną strukturę poznawczą.

Samowiedza jest rozumiana jako poznawcza reprezentacja Ja , jako zakodowana w pamięci wiedza

jednostki, która treściowo odnosi się, samego siebie jako całości lub jakiegoś aspektu tej całości, w

tym relacji jednostki ze światem. Można traktować samowiedzę jako układ czy nawet system

autoschematów, tj. dobrze zorganizowanych struktur wiedzy o Ja , swoistych generalizacji o sobie

w danym zakresie.

Samowiedza obejmuje zarówno specyficzne antycypacje, jak i zgeneralizowane oczekiwania, zatem

dotyczy wiedzy ogólnej i szczegółowej o sobie. Składają się na nią sądy o wartościach osobistych i

preferencjach oraz o programach i strategiach behawioralnych. Sądy te wyznaczają ocenę i kontrolę

własnego zachowania, wskazują też na prawdopodobny kierunek działań. Samowiedza wyznacza

psychologiczne konsekwencje odbieranych informacji, angażujących Ja , a modyfikuje wzbudzony

proces motywacyjny. Jej treści, a zwłaszcza niektóre z nich, o wyeksponowanym znaczeniu

afektywnym, mogą też być autonomicznym źródłem procesów motywacyjnych.

Koncentracja uwagi na sobie, na prywatnych bądź publicznych aspektach własnego Ja, sprzyja

powstawaniu napięć motywacyjnych, jako że przedmiotowa samoświadomość, czyli świadomość

siebie jako przedmiotu poznania, ułatwia identyfikację niezgodności sądów składających się na

samowiedzę. Wzrasta wtedy nietolerancja rozbieżności z najbardziej uwypuklonym standardem Ja

prywatnego lub publicznego , ze wszystkimi tego konsekwencjami dla regulacji zachowania, co jest

niezwykle ważną prawidłowością dla funkcjonowania człowieka. W szczególności

autokoncentracja uwagi sprzyja dyspozycyjnej regulacji zachowania i zwiększa małą na ogół

spójność między pojmowaniem siebie a własnymi zachowaniami. Przedmiotowa samoświadomość

wpływa na te zachowania w kierunku podporządkowania ich świadomie akceptowanym postawom

i wartościom, ale też sprzyja dopasowywaniu sądów o sobie (np. poprzez działania naprawcze) do

charakterystycznych dla siebie działań.

Dzieje się tak na przykład w wypadku podejmowania trudnej decyzji. Zakłada się, że kiedy

dochodzi do takiej sytuacji, ludzie doświadczają ogólnego wyobrażenia własnej osoby i dlatego są

przede wszystkim motywowani do zaafirmowania globalnej integralności Ja , aby wzmocnić

pozytywną samowiedzę. Z tego właśnie powodu mogą skutecznie redukować powstałe zagrożenie

ego poprzez afirmację "równie ważnego, innego aspektu pojęcia Ja , nie rozwiązując problemu

wywołanego owym zagrożeniem (to jest rozbieżnością poznawczą)" (Tesser, A. Felson, R.B. Suls,

J.M. 2004).

Samowiedza, czyli wiedza o samym sobie, jest integralnym składnikiem indywidualnego

doświadczenia. Stanowi ona zbiór sądów i przekonań na temat własnego wyglądu zewnętrznego,

charakteru, intelektu, dojrzałości emocjonalnej, kompetencji czy aspiracji życiowych. Człowiek

zdobywa ją w procesie samopoznania, które może być zamierzony lub niezamierzony. W

pierwszym przypadku jednostka w sposób celowy i systematyczny obserwuje siebie w działaniu,

dzięki czemu zbiera informacje o swoich sukcesach i niepowodzeniach, a następnie w trakcie

autorefleksji formułuje sądy o sobie. Zdarza się, że podejmuje ona trudne, ryzykowne zadania

jedynie po to, by sprawdzić swoje kompetencje i siłę woli. Samopoznanie rzadko jednak ma

charakter intencjonalny i zdarza się to jedynie w chwilach przełomowych i krytycznych.

W normalnych warunkach dominuje samopoznanie niezamierzone, gdzie wyniki oceniane są przez

człowieka i otoczenie. Oceny te, choć z reguły niesystematyczne, są podstawą do formułowania

sądów o własnej osobie. Człowiek dojrzały poznaje siebie przede wszystkim w sposób

spontaniczny i niezamierzony, co zmniejsza w jakimś stopniu złożoność i adekwatność sądów o

własnej osobie (a także ich stabilność).

Osobisty obraz własnej osoby wpływa na różnorodne czynności ludzkie, takie jak podejmowanie

decyzji (sytuacja niepewności), akceptacja lub odrzucenie innych czy kierowanie własnym

rozwojem. Współczesny człowiek, pozbawiony samoświadomości i samowiedzy, byłby

człowiekiem niepełnym. Nie umiałby świadomie kierować własnym życiem i nie byłby zdolny do

kształtowania swojej osobowości. Chociaż samowiedza nie jest centralnym lub naczelnym

czynnikiem regulującym zachowanie człowieka, to jednak stanowi ona najbardziej ludzki i jednak

istotny składnik indywidualnego doświadczenia. Dlatego badanie jej ma nie tylko wartość

poznawczą, ale również humanistyczną i moralną (Kozielecki, J. 1971).

Nieświadomość własnych cech i nieadekwatny obraz własnej osoby stanowią jedną z

najdotkliwszych barier psychologicznych ograniczających jednostkę. Niezwykle ważny jest wpływ

adekwatnej samooceny dla efektywności realizacji rozmaitych czynności, a także dla autoregulacji,

dla sterowania rozwojem własnego Ja i dla samorealizacji. Samoświadomość sprzyja aktywnej roli

podmiotu w regulacji własnych stosunków z rzeczywistością, a więc wpływa na jego sprawczość.

Bariera braku samoświadomości ma charakter błędnego koła, gdyż niewiedza o czymś nie pozwala

na aktywny do tego stosunek i na aktywne przeobrażanie stanów rzeczywistych, które nie są

pożądane (Jarymowicz, M. 1979).

Obraz siebie jest więc przede wszystkim poznawczą podstawą integracji zachowania. Człowiek

wie, że funkcjonuje, działa i reaguje w swoim zewnętrznym świecie. Jego zdolność do bycia

obiektem własnej uwagi określa się mianem samoświadomości. Jest ona środkiem uzyskiwania

inferencyjnej wiedzy o innych ludziach. Wymaga ona wiedzy o samym sobie, czyli dysponowania

samowiedzą.

Ludzie najczęściej mają bardzo rozległe przekonania o sobie, zwane schematami Ja . Tzw. pojęcie

Ja jest jeszcze ogólniejszą strukturą, składającą się z wielu takich schematów. Tworzą one raczej

luźną sieć przekonań, niż spójną poznawczą koncepcję własnej osoby. Dlatego R. Baumeister

proponuje, by pojęcie Ja definiować jako luźno zdefiniowany zbiór przekonań o sobie, a nie

sztywną, niezmienną wiedzę. Warto również wiedzieć, że informacje dotyczące samego siebie

zajmują szczególne miejsce w całym systemie poznawczym podmiotu. Są one przetwarzane głębiej

oraz pamiętane lepiej niż te, które nie odnoszą się do Ja . Prawdopodobnie wyjątkowa jest też

rozległość i różnorodność przekonań, jakie ludzie mają na własny temat (Kofta, M. Doliński, D.

2000).

Samoocena to nie tylko poznawcza, ale też afektywna reakcja człowieka na samego siebie.

Podobnie jak inne reakcje afektywne, samoocena może mieć charakter zarówno gorącej,

intensywnej emocji, jak i zimnego, zintelektualizowanego sądu. Samoocenę można rozważać zatem

jako względnie stałą cechę (skrystalizowany sąd czy postawę wobec samego siebie) bądź jako

bieżący stan i motyw podmiotu. Jest to niezwykle ważny element osobowości, gdyż pozwala

człowiekowi zachowywać poczucie tożsamości, niezbędne dla dobrego funkcjonowania.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: