Sztuka prehistoryczna – trudno jest oddzielić poszczególne zagadnienia związane ze sztuką tych najstarszych dziejów ludzkości. Jedynym "zapisem" mówiącym nam o dokonaniach człowieka są znaleziska archeologiczne pochodzące z tamtych czasów. Jest to jednak wiedza dość wyrywkowa, nadal dokonywane są odkrycia, które mogą obraz uzupełnić, ale także nieco zmienić. Wystarczy wspomnieć, że słynne znaleziska w jaskiniach w Salève i Chaffaund we Francji, Thayngen w Szwajcarii, Altamira w Hiszpanii zostały odkryte dopiero w XIX w. Jaskinię Lascaux we Francji odkryto w 1940 roku. Jest to czas "odkrycia" sztuki związanej z pradziejami.
Stonehenge
Najstarsze malowidła związane są z przedstawieniami zoomorficznymi. Nieznane są przyczyny powstania tych malowideł. Są teorie wiążące je z obrzędami magicznymi, rytuałami błagalnymi lub destrukcyjnymi. Prawdopodobna jest ich funkcja estetyczna – "ozdobna" oraz dydaktyczna (nauka dla młodych łowców).
Oprócz wyobrażeń zwierząt odnalezione zostały figurki przedstawiające postać kobiety. Badaczy zastanawia różnica sposobu w artystycznym pokazaniu sylwetki zwierząt i człowieka. O ile zwierzęta rysowane są w sposób naturalistyczny to postacie kobiet mają wygląd mocno przerysowany. Wyolbrzymienie ich cech płciowych może być związane z kultem płodności oraz preferencjami seksualnymi (prokreacyjnymi) – starsze, tłuste kobiety zapewniały płodność i większe szanse przeżycia potomstwa.
Wraz z nastaniem osiadłego trybu życia, poznaniem nowych materiałów (ceramiki, miedzi, brązu a później żelaza), zmieniają się motywy zdobnicze spotykane w zachowanych zabytkach kultury. Pojawiają się abstrakcyjne układy linii, plam. Z tego typu dekoracjami związane są motywy falistej wstęgi opasującej naczynia, koncentryczne koła, linie łamane, ząbkowania występujące na przemian z powierzchniami gładkimi.
Okres narodzin architektury wiąże się z przekształceniem gospodarki zbieracko-rybacko-łowieckiej w gospodarkę związaną z uprawą roślin i hodowlą zwierząt, przyjmowany jest wraz z pojawieniem się budowli związanych z pochówkiem (one, jako najstarsze przetrwały do naszych czasów).
Bogini Matka z Çatal Höyük (Turcja), neolit (ok. 5500–6000 p.n.e.), obecnie w Muzeum Cywilizacji Anatolijskich w Ankarze
Wenus z Willendorfu
Najdawniejsze, znane obecnie znaleziska to głowa człowieka znaleziona w jaskini Grimaldi chroniona dwoma pionowymi kamieniami i spoczywającymi na nich głazami. Kolejne to kurhany pochodzące nawet sprzed siedmiu tysięcy lat, tolos z ok. 3270 p.n.e. wyspy Carn i z ok. 3215 p.n.e. w wyspy Borno. W trzecim tysiącleciu pojawiają się na terenach Europy Zachodniej dolmeny i menhiry, których wiele znalezisk pochodzi z drugiego tysiąclecia p.n.e. Ciekawym odkryciem jest także miejsce pochówku w jaskini Menga w Altequera w Hiszpanii – strop jaskini podparty jest potężnymi filarami. Komorę grobową długości 25 m, szerokości 6,5 m i wysokości 3,3 m tworzy 8 płyt kamiennych. Najbardziej znanym zabytkiem okresu budowli megalitycznych jest Stonehenge w Anglii.
Najstarsze ślady działalności człowieka pochodzą z okresu paleolitu. Są to narzędzia wykonane z krzemienia znalezione w Grocie Nietoperzowej w Jerzmanowicach, wyroby kościane zdobione geometrycznym wzorem z Jaskini Maszyckiej koło Krakowa.
W północnej Polsce znaleziono wyroby z kości renifera, figurki bursztynowe.
W połowie piątego tysiąclecia ziemie znalazły się pod oddziaływaniem kultury ceramiki wstęgowej, a tysiąc lat później wykształciła się kultura pucharów lejkowatych. Te znaleziska uważane są za rodzime dla kultur Niżu Europejskiego. W kopalni w Krzemionkach Opatowskich wydobywany jest w tym czasie pasiasty krzemień. Z niego wytwarzane są przedmioty ozdobne. W okresie młodszego neolitu (2600-1800 p.n.e.) kultury ceramiczne zmieniają się znacznie szybciej.
Z tego okresu pochodzą znaleziska amfor kulistych, ceramiki sznurowej (za najpiękniejsze uważane są znaleziska odkryte w miejscowości Złota k. Sandomierza). Ceramice towarzyszą znaleziska ozdób wykonanych z bursztynu. W epoce brązu wykształciła się kultura łużycka, uważana przez badaczy za kulturę prasłowiańską.
Z tego okresu pochodzą ozdoby i narzędzia z brązu, wyroby ceramiczne w postaci naczyń zdobionych ornamentem figuralnym przedstawiającym sceny kultowe, figurki zwierząt, ptaków, ludzi.
Pod koniec epoki brązu powstały na ziemiach polskich duże osady obronne. Koncentracja osadnictwa tego typu miała miejsce w okresie halsztackim (700-400 p.n.e.) epoki żelaza.
Z tego okresu pochodzi najlepiej zachowana w Europie osada w Biskupinie.
U schyłku okresu halsztackiego, wykształciła się kultura zwana wschodniopomorską. Wyróżniała się obrzędami grzebalnymi, w których stosowano urny twarzowe i domkowe, podobne do znalezionych w Etrurii. Upadek kultury łużyckiej nastąpił na przełomie V i IV w. p.n.e. Do Polski napłynęła ludność związana z kulturą tracką i celtycką. Z Celtami wiązane są znaleziska monumentalnych rzeźb kamiennych w rejonie góry Ślęża na Śląsku. Z szlakiem bursztynowym związany jest okres wpływów rzymskich. Rodzima sztuka trwała w zdobnictwie ceramiki. Odrębność kulturowa zaczęła się kształtować w VI-X w. Z tego okresu pochodzą grody obronne, rzeźby z drewna i kamienia o przeznaczeniu kultowym.
Paleolit Przybliżone daty Kultura Artefakty
35000–30000 p.n.e. szatelperońska pojawiły się pierwsze ozdoby, rytmiczne nacięcia na kości i kamieniu
30000–25000 p.n.e. oryniackie (perigordzka) pierwsze ryty na płytkach kamiennych i rysunki sylwetek zwierzęcych i kobiecych organów płciowych; (znalezione we Francji: Balcayre, La Ferrassie, Isturits; Niemczech: Vogelherd, Hohlenstein).
26000–18000 p.n.e. graweckie ryty i rysunki na ścianach jaskiń sylwetek zwierząt, postaci ludzkich, najstarsze figurki kobiet, zwane figurkami Wenus, (pochodzą z jaskiń Pair-non-Pair, Gargas, La Greze, Labatut, Laussel, Isturits, Laugerie-Haute we Francji; Willendorf w Austrii; Dolni Vectonice, Předmosti (Czechy).
18000–15000 p.n.e. solutrejska ryty i rysunki na kościach, figurki kobiece, reliefy znalezione w Bourdeilles Roc de Sers we Francji, El Castillo w Hiszpanii; oraz najstarsze budowle mieszkalne wykonane przez człowieka na Ukrainie.
15000–8000 p.n.e. magdaleńska (dzielona na trzy okresy: wczesno- środkowo i późnomagdaleński) rzeźbione i zdobione ornamentem figuralnym przedmioty (laski, miotacze i inne), malarstwo i reliefy na ścianach jaskiń, znalezione w Lascaux, Pech Merle, La Madeleine, Font-de-Gaume, Le Combarelles, Bernifal, Le Portel, Le Trois, Teyjat, Limeuil we Francji, Altamira, El Castillo w Hiszpanii
10000–8000 p.n.e. świderska groty, harpuny z rogu renifera, kości, zdobione motywami geometrycznymi (znalezione na Pojezierzu Mazurskim) Mezolit Przybliżone daty Kultura Artefakty
ok. 8000 p.n.e. kultura azylska kamienie pokryte schematycznym ornamentem (Mas d'Azil we Francji), sztuka naskalna w Hiszpanii, północnej Afryce, Na Saharze i Afryce południowej.
ok. 8000 p.n.e. kultura maglemorska zoomorficzna plastyka bursztynowa, rzeźbione kościane berła (Pomorze, Dania)
Neolit Przybliżone daty Kultura Artefakty w zależności od położenia geograficznego
od 9000–4500 p.n.e. początek rozwoju kultur charakterystycznych dla starożytności w różnych rejonach świata rysunki naskalne w północnej Skandynawii, w rejonie jeziora Onega i nad Morzem Białym; malowana i zdobiona ornamentami ceramika, figurki kobiet i zwierząt, przedmioty z kości, bursztynu, miedzi, kamieni półszlachetnych.
3000–2000 p.n.e. Kultury charakterystyczne dla poszczególnych regionów świata architektura pierwszych osiedli, grobowców, budowli megalitycznych.
W Polsce kultura pucharów lejkowatych, kopalnia w Krzemionkach Opatowskich, ceramika sznurowa (zdobiona odciskami sznurka) w Złotej k. Sandomierza
akstrakcjonistka