392 DOLINA MI�GUSZOWIECKA od niej, ponad Kotlink� pod Wag� (w dole schronisko). Zbocze przecinaj� dwa wyra�ne zachody. Czas jaki� g�rnym z nich, potem sko�nie w prawo w g�r� po p�ytach pod stromy i kruchy kominek (rodzaj rynny), kt�rego sforsowanie u�atwiaj� �a�- cuchy. Wyprowadza on w rejon Prze��czki pod Kogutkiem (ok. 2400 m), na kt�r� wydostajemy si� po piar�ystych sto- pniach - 1 godz. (.�50 min). 162b Z prze��czki ok. 25 m w d� usypistym �lebkiem, po czym ku pd. wsch. wznosz�c si� nieznacznie skalisto-piariystymi pd. zboczami Ci�kiego Szczytu (�esky �tit 2520 m). Per� prze- kracza �leb oddzielaj�cy jego masyw od trzonu Wysokiej po czym wznDsi si� ku g�rze, by przej�� drugi �leb i osi�gn�� tzw. I,awic� - kamienisty taras obok wybitnego ilebu spadaj�cego z prze��czki (2538 m) mi�dzy wierzcho�kami Wysokiej. W �le- bie tym zwykle le�y �nieg, wskazana jest wi�c wzmo�ona ostro�no��. Przeszed�szy na drug� stron� ilebu, wspinamy sie� b�d� dnem przez jego progi (gdy nie ma �niegu) b�d� te� mi�dzy �niegiem a ska�ami, a potem - wyr�buj�c stopnie - po �niegu. Ok. 30 m poni�ej prze��czki �leb si� rozszerza. Nale�y tu przej�� na jego lew� stron� i wspina� si� 10 m (klamry) pu ska�ach, nast�pnie za� przetrawersowa� w lewo po stromi�j p�ycie (d�uga klamra). Sko�na p�ka wyprowadza teraz na skalne �ebro, a ono na pn.-zach. (gl�wny) wierzcho�ek. 162C Mieczys�aw �wierz (1912) poleca wariant d�a os�b wystrze- gajacych si� stromych �nieg�w. Opisan� wy�ej drog� dochodzimy do �awicy, a po przekroczeniu �lebu - ok. 20 m ku g�rze. Narzu- caj�cym si� poziomym zachodem trawers w prawo do pd. grani Wysokiej i ni� na pd.-wsch. wierzcho�ek, ni�szy od g��wnego zale- dwie o 0,5 m i nie mniej interesujacy widokowo. 1,5 km Wysoka (Vysoka, 2560 m). Od Schroniska pod Wag.� 1.45 godz. (.�1.30 godz.), od Popradzkiego Stawu 3.45 godz. (.�3 godz.). Dzi�ki wysoko�ci szczytu i jego usytuowaniu w gra- ni g��wnej, **widok z wierzcho�k�w jest rozleg�y i bogaty. "St�d jednocze�nie - pisze Cha�ubi�ski (1879) - i grup� Gier- lachu i szczeg�lniej Krywania doskonale opatrzysz, nie m�wi�c ju� o zachodnich szczytach. Jeden tylko zarzut mo�na zrobi� temu punktowi, to jest, �e z niego nie widzisz Wysokiej, bo ona istotnie ka�dej panoramie tatrza�skiej nadaje szczeg�lny wdzi�k wykwintnymi swoimi kszta�ty." i KRYWA� I JEGO DOLINY Pasmo Krywania jest najwi�ksz� boczn� odnog� Tatr Wy- sokich. Odga��zia si� od g��wnej grani w Cubrynie i tworzy 12-kilometrowy grzbiet, wysy�aj�cy ku pd. i pn. zach. 7 ramion, obejmuj�cych pi�kne i interesuj�ce doliny: po stronie pn. Hli�- sk� i Niewcyrk�, po pd. za� - Furkotn�, M�ynicy i Wa�eck�. Doliny te zdobi� dzikie bory, wysokie wodospady i lustra przesz�o 20 staw�w, z kt�rych najwi�kszy jest Ni�ni Staw Teria�ski w Niewcyrce (4,91 lub 5,47 ha). Ca�e gniazdo zaj- muje obszar ok. 60 km2, co stanowi bez ma�a 20% og�lnej powierzchni Tatr Wysokich. Wg oblicze�, �rednia wysoko�� szczyt�w wynosi tu 2250 m, a w grani g��wnej a� 2315 m. Panuje nad nim Krywa� (Kriva�, 2494 m) - najwy�szy szczyt Liptowa, opiewany w zb�jnickich legendach i pie�niach. Szczyty zbudowane s� ze ska� krystalicznych, a doliny by�y w plejstocenie silnie zlodowacone. Lodowce wynios�y z ich wn�trza ogromne masy materia�u morenowego, kt�rego zwa�y ci�gn� si� nieprzerwanym pasem od Szczyrbskiego Jeziora a� po Trzy Studniczki. Wody jedynie z Dol. M�ynicy sp�ywaj� do zlewiska Popradu (i Ba�tyku), wszystkie pozosta�e potoki zasi- laj� rzek� Wag (dorzecze Morza Czarnego), kt�ra tu w�a�nie ma swe najwy�ej po�o�one �r�d�a. Cenne dla nauki s� �wietnie zachowane obszary torfowisk r�nych typ�w, zwane tu moz- growiskami. Pn. i zach. cz�� obszaru grupy Krywania ju� w r. 1919 uznana zosta�a za rezerwat �cis�y, chroni�cy wspa- nia��, miejscami pierwotn� przyrod� - lasy, ��ki, jeziora, bogat� faun� wysokog�rsk� ("Krzywa� najbogatszy w ptaki a�pejskie i kozy dzikie" - pisa� w r. 1850 ornitolog Kazimierz Wodzicki). R�wnie barwne, jak przyroda, s� dzieje tego wspania�ego zak�tka. Z dawien dawna wypasali tu stada g�rale z Liptowa, polowali za� g��wnie Podhalanie - Hruby Wierch i Krywa� przewijaj� si� ci�gle w opowie�ciach zakopia�skich my�liwc�w. W r�nych latach i miejscach prowadzono prace g�rnicze - najs�ynniejsze w Krywaniu, gdzie co najmniej od w. XV pr�- bowano wydobywa� z�oto. "Hej, h�opcy - mawia� Saba�a - hybojcie se mnom... Pudziemy pod Krzywa�. Ha� mnoho �ryb- Y 394 REJON KRYWANIA i �a i z�ota gnije, bedziemy suka�." Z Krywaniem te� wi�ia si� poczatki tutejszej turystyki. By� on jednym z najwcze�niej zwiedzanych szczyt�w tatrza�skich, pod nim w r. 1806 powsta- �o pierwsze w Tatrach "schronisko" (d. 169a). Ok. 1835 r. sta� si� Krywa� narodowa g�ra S�owak�w symbolem ich wieko- wych wolno�ciowych d��e�. Od r. 1841 urzadzane sa na� patriotyczne "narodne vylety" - z udzia�em luminarzy s�owac- kiej kultury (jak L. �tur, J.M. Hurban, J. Kral', �.M. Daxner , i inni). Punkty wypadowe stanowi�y zrazu Przybylina i Bie- la�sko, p�niej Podba�ska i Szczyrbskie Jezioro, wreszcie tak- �e Trzy Studniczki. Polscy tury�ci szczeg�lnym sentymentem darzyli uroczysko Niewcyrki, kt�re cz�ciej odwiedzali m.in. Kazimierz Tetmajer, Mieczys�aw Kar�owicz, Maria Sk�o- ) dowska-Curie, Walery Goetel, Jerzy �u�awski, Jaros�aw Iwaszkiewicz i inni. Pi�kne karty zapisa�y si� w ost�pach Krywania w latach ostatniej wojny. Podkrywa�skimi chodnikami szed� jeden ze szlak�w polskich kurier�w podziemia. Po wybuchu powstania s�owackie o (SNP), w osiedlu Szczyrbskie Jezioro zawiaza� si� g oddzia�, kt�ry 3 wrze�nia 1944 zosta� wyparty przez wroga w g�ry. Jego baza sta�o si� Schronisko Wa�eckie. Zdobyte przez Niemc�w 26 wrze�nia, zosta�o ono nast�pnego dnia spalone, 'I a partyzanci przesun�li si� w rejon Dol. Koprowej i Krywania, ciagle prowadzac akcje zaczepne. Kolejne natarcie niemieckie w styczniu 1945 otoczy�o oddzia� w rejonie Gronika (d. 169a), zadajac mu ci�ikie straty i niszczac umocnienia. Ruch turystyczny rozwija si� obecnie g��wnie po pd. stronie grani. T�umnie odwiedzany jest Krywa� wysoka frekwencja cieszy si� Wy�ni Podkrywa�ski Chodnik (d. 170). Masyw Kry- wania by� do czasu rozszerzenia rezerwat�w �cis�ych rejonem intensywnej dzia�alno�ci wspinaczkowej, do lata 1992 nad Jamskim Stawem mie�ci�o si� obozowisko taternickie. Narciar- stwo sportowe koncentruje si� wok� Szczyrbskiego Jeziora, gdzie na mistrzostwa FIS w r. 1970 zbudowano dobrze wypo- sa�ony o�rodek zimowy (d. 165a). Du�e znaczenie dla turystyki w grupie Krywania mia�a budowa w 1. 1957-66 Drogi Mlodo�ci (d. 175). Ogniskami ruchu wycieczkowego w tym rejonie sa Schronisko Wa�eckie (d. 175c), Szczyrbskie Jezioro (d. 100j) wraz ze Szczyrba (d. lOld) i Podba�ska (d. 175d). REJON KRYWANIA 395 163. WOK�t SZCZYRBSKIEGO JEZIORA Szczyrbskie Jezioro zalicza si� do najladniejszych staw�w tatrza�skich. Jego bogato rozwini�tct lini� brzegowq obiega wygodny chodnik, zazwyczaj pelen wczasowicz�w i kuracjuszy. Bujna ro�linno��, woda, wspaniale g�rskie panoramy. 2,5 km, 30 min, krokiem spacerowym 40 minut. Szczyrbskie Jezioro (�trbske pleso, 1346 m) zajmuje de- 163a presj� w najpot�niejszym po pd. stronie Tatr spi�trzeniu mo- ren, usypanych przez po�aczone lodowce m�ynicki i mi�guszo- wiecki, powsta�a wg przypuszcze� po stopieniu si� 80-metrowej grubo�ci kry oderwanej od ust�pujacego lodowca. Zamkni�te jest wa�em morenowym, wznoszacym si� 15-20 m ponad lustro wody. Staw ma wymiary 640 x 600 m, 19,76 ha powierzchni (piate miejsce w Tatrach), 19-20 m g��boko�ci (a� w trzech punktach dna) i 1 130 000 m3 pojemno�ci. Woda ma kolor �d�to-zielony i przezroczysto�� 9 m (pomiary Ludomira Sawickiego 1909). Dzi�ki po�udniowej wystawie posiada bogata flor� i obfity plankton (bada- nia Stanis�awa Minkiewicza 1909). Odp�ywu nie wykazuje, woda przesiaka jednak przez grunt g��wnie do systemu M�ynicy. Wzmiank� o Szczyrbskim Jeziorze mo�na znale�� ju� u Davida Frtilicha (1644). Kiedy w r. 1848 po zniesieniu pa�szczyznyjezioro nadano ch�opom ze Szczyrby, ci odm�wili przyj�cia: Na co nam taka m�aka - protestowali. - Chyba �eby spu�ci� wod� i na dnie urzadzi� pastwisko!" Wok� stawu le�y osiedle Szczyrbskie Jezioro (zob. d. 100j). Zatorfione stawki w okolicy, tzw. mozgrowiska, bada� w 1. 1890-91 nasz geograf, Antoni Rehman. Spacer zaczynamy od pd.-zach. brzegu u rozstaju szlak�w. 163b Znajdowa�a si� tu pierwotnie stacja kolejki elektrycznej. Wzd�u� pd. brzegu ciagnie si� na morenie kompleks dawniej- szych budynk�w hote�owych, w r. 1948 przekszta�conych w ze- sp� sanatoryjny "Hviezdoslav" z 260 miejscami dla os�b ze schorzeniami dr�g oddechowych. Nad sam� woda wspania�a, cho� bardzo zniszczona panorama Tatr (rysunek). Pd.-wsch. zatoka mie�ci�a kiedy� kapielisko i przysta�, obecnie obowia- zuje zakaz kapieli. Mijamy korty tenisowe a potem zrujnowany budynek dawnego domu wycieczkowego "Tu�ek". Z jeziora wystaja g�azy morenowe, przywleczone tu przez lodowce. W prawo odchodzg szlaki 154, 155, 1648 i 165. Nad p�nocnym brzegiem panuje pretensjonalna piramida 163C nowoczesnego hotelu "Patria". Ponad �cie�k� wznosi si� tu wa� 396 REJON KRYWANIA KRYWA� (P�91) LIPTOWSKA TURNIA (PP6B) REJON KRYWANIA 397 wrsoKA (25so) 2toBIsTr szczrT (7�ie/ KLIN (P183) SZCZYRBSKI SZCZYT SKRAJNA BASZTA (ZPO3) �gIATURNIA MI�GUSZOWIECKA I7i951 n ,aaaw morenowy le��cy na przed�u�eniu grani Soliska (2404 m). Nad grzbietem sterczy w g�rze stalowa konstrukcja skoczni narciarskiej (zob. d. 165a). W 1. 1943-44 zbudowano st�d wyci�g na Przednie Solisko, po r. 1969 rozebrany. Wzdlu� jego dawnej trasy odchodzi ku g�rze d. 164A (zn. niebieskie). �adny widok ku pd. na jezioro i budynki nad nim. - Pn.-zach. brzegi s� wy�sze i zalesione. Poza wa�em 1393 m le�y �lepy Stawek. W�r�d drzew pojawiaj� si� p�aty ros�ej kos�wki. W zach. to� wrzyna si� uroczy naturalny p�wysep. U st�p br�zowego pomnika spoczywaj� polegli w walkach z Niemcami kpt. R...
jagaw7