Tematy cz 2.docx

12. Charakterystyka mechanizów uczenia się

Dydaktyka zawodowa online

Serwis edukacyjny

Koncepcja behawiorystyczna uczenia się

bez komentarza

Behawioryzm jest koncepcją psychologiczną badania człowieka na podstawie obserwacji zachowania się żywych organizmów pod wpływem bodźców zewnętrznych i sytuacji warunkujących swoiste reakcje. Fundamentem, na którym opiera się behawioryzm, jest tradycyjna i konserwatywna filozofia idealizmu Platona i Hegla oraz realizmu Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu. Definiowanie procesów uczenia się przez behawiorystów ma swoje uwarunkowania epistemologiczne. Wiedza jest dla nich zbiorem istniejących obiektywnie (zewnętrznie) informacji o świecie, uzyskanych jako wynik pracy badawczej naukowców. Tak postrzegany obiektywizm traktuje umysł ucznia jako puste naczynie, które musi być napełnione wiedzą przez nauczycieli. Uczący się ma przyswoić sobie informację opisującą świat bez jej zrozumienia. Zjawiska poznawcze nie są przedmiotem zainteresowań behawiorystów. Behawioryści skupiają się tylko na obiektywnie dostrzegalnych zachowaniach, a dyskontują się od umysłowej działalności człowieka. Uważają oni, że uczenie się to nic więcej niż przyswajanie nowego zachowania, a systematycznie powtarzane bodźce zewnętrzne wywołują i utrwalają określone zachowania jednostki. Dla behawiorystów człowiek jest samokorygującym się systemem komunikowania, który modyfikuje swoje zachowanie w odpowiedzi na informacje o tym, jak radzi sobie z zadaniem. Behawiorystyczne teorie J. Watsona, E. L. Thorndike’a i B. Skinnera, traktują uczenie się w kategoriach reakcji zwrotnej na bodźce zewnętrzne, czyli porównują ten proces do pracy systemów cybernetycznych. Poglądy na proces uczenia się behawioryści przejęli od I. Pawłowa, który zapoczątkował badania nad uczeniem się, opierając się na mechanizmie warunkowania klasycznego. Od momentu powstania do chwili obecnej behawioryzm przeszedł dość znaczną ewolucję. W historii behawioryzmu wyodrębnia się dwie fazy określane jako behawioryzm ortodoksyjny i neobehawioryzm.

Pierwotną wersję behawioryzmu przedstawił J. Watson, który zaczerpnął od I. Pawłowa pojęcie klasycznego warunkowania, jako kluczowego mechanizmu odpowiedzialnego za proces uczenia się ludzi. W odróżnieniu od I. Pawłowa przyjął on jednak, iż asocjacje powstają nie między bodźcami, ale między bodźcami i reakcjami. Stał się w ten sposób prekursorem tzw. psychologii S- R (bodziec – reakcja). J. Watson zwrócił uwagę na wrodzone odruchy emocjonalne, które były podstawą wytwarzania odruchów nabytych - wyuczonych

E. Thorndike stworzył teorię, według której uczenie się przez warunkowanie instrumentalne jest o wiele bardziej wszechstronne od uczenia się przez warunkowanie klasyczne. Każda reakcja na bodziec może zostać uwarunkowana przez bezpośrednie jej wzmocnienie lub nagrodzenie. E. Thorndike uważał, że podstawową formą uczenia się jest metoda prób i błędów. Sformułował dwa główne prawa rządzące powstawaniem skojarzeń: prawo ćwiczenia i prawo efektu. Zwłaszcza prawo efektu jako skutek nagrody lub kary stało się podstawową zasadą behawioryzmu.

B. Skinner był przedstawicielem neobehawioryzmu. Rozwinął szerokie badania nad czynnikami, od których zależy uczenie się. Na podstawie badań eksperymentalnych odróżnił dwa rodzaje zachowania się: reaktywne i operatywne. W mniejszym stopniu niż E. Thorndike był przekonany, że mechanizm wzmacniania reakcji (zachowanie instrumentalne) występuje w każdym rodzaju uczenia się. Uważał, że wzmocnienia pozytywne (nagrody) bardzo skutecznie modyfikują zachowanie się jednostki. B. Skinner stworzył metodę uczenia się – nauczania programowanego.

Uogólniając, można zdefiniować uczenie się behawiorystyczne jako proces wyrabiający automatyczne reakcje na powtarzające się sytuacje. Największe znaczenie w tym procesie mają cztery zmienne, wyodrębnione na podstawie powtarzających się doświadczeń: motyw, bodziec, reakcja i utrwalanie reakcji. Motyw jest potrzebą skłaniającą jednostkę do działania. Bodziec to czynnik stymulujący lub symbol postrzegany przez jednostkę. Reakcja jest działaniem podjętym przez jednostkę w celu zaspokojenia motywu, zaś utrwalenie reakcji to nagroda.

W koncepcjach behawiorystycznych uczenia się wyjaśnia się powstawanie połączeń między bodźcami a reakcjami za pomocą asocjacji. Teorie behawiorystyczne są zróżnicowane przez rolę wzmocnienia w uczeniu się. Niektórzy badacze uważają wzmocnienie za warunek niezbędny wszelkiego uczenia się (E. Thorndike, C. Hull), inni zaś sądzą, że dla wystąpienia uczenia się warunkiem wystarczającym jest sama styczność w czasie bodźca i reakcji (J. Watson). Niektórzy psychologowie ograniczają znaczenie wzmocnienia do uczenia się przez warunkowanie instrumentalne (B. Skinner). Ze zjawiskiem wzmocnienia wiąże się występowanie takich mechanizmów uczenia się jak wygaszanie, różnicowanie i generalizacja. Koncepcje behawiorystyczne różnicuje także rola powtarzania w uczeniu się. Część badaczy uważa, że powtarzanie jest niezbędne, inni sądzą, że uczenie się zachodzi w jednej próbie, zgodnie z zasadą wszystko albo nic.

W uczeniu się - nauczaniu wypracowanym na gruncie psychologii behawiorystycznej kładzie się akcent na wydajność opartą na naukowych podstawach metody i wyniku. W edukacji ujmowanej w sposób behawiorystyczny występują techniczne i naukowe zasady, paradygmaty, modele, etapy, plany, cele i zadania, a także treści i działania. Nauczanie sprowadza się do projektowania serii bodźców, wzmocnień, nagród, kar i do modelowania pożądanego zachowania, które ma być oceniane za pomocą kryteriów referencyjnych. Takiemu podejściu służy system klasowo – lekcyjny. Uczeń jest obiektem oddziaływania nauczyciela, zaś nauczyciel w pełni steruje procesem przetwarzania wiedzy. Z behawioryzmu wynika duża rola pamięci w procesach uczenia się.