CW 6 - Historia nowożytna Polski - 29.03.2007
Narodziny Polski Ludowej
1. Ośrodki władzy państwowej w kraju
2. Ustrój państwa w okresie przejściowym
3. Referendum ludowe
4. Opozycja polityczna
5. Stalinizacja Polski
Ad 1. Ośrodki władzy państwowej w kraju
Sejm PRL
· Najwyższym organem władzy państwowej jest Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
· Sejm jako najwyższy wyraziciel woli ludu pracującego miast i wsi urzeczywistnia suwerenne prawa narodu.
· Sejm uchwala ustawy oraz sprawuje kontrolę nad działalnością innych organów władzy i administracji państwowej.
· Posłów na Sejm wybierają obywatele według okręgów wyborczych w stosunku: jeden poseł na 60 000 mieszkańców.
· Ważność wyboru posła stwierdza Sejm.
· Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karno-sądowej ani aresztowany bez zgody Sejmu, a w okresie kiedy Sejm nie obraduje – bez zgody Rady Państwa.
· Sejm obraduje na sesjach. Sesje Sejmu zwołuje Rada Państwa co najmniej dwa razy do roku. Rada Państwa obowiązana jest zwołać sesję również na pisemny wniosek jednej trzeciej ogólnej liczby posłów.
· Pierwsza sesja nowo obranego Sejmu powinna być zwołana w ciągu miesiąca od dnia wyborów.
· Sejm wybiera ze swego grona Marszałka, wicemarszałków i komisje.
· Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek kieruje obradami i czuwa nad tokiem prac Sejmu.
· Obrady Sejmu są jawne. Sejm może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro państwa.
· Porządek prac Sejmu, rodzaj i liczbę komisji określa regulamin uchwalony przez Sejm.
· Sejm uchwala narodowe plany gospodarcze na okresy kilkuletnie.
· Sejm uchwala corocznie budżet państwa.
· Inicjatywa ustawodawcza przysługuje Radzie Państwa, Rządowi i posłom.
· Ustawy uchwalone przez Sejm podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie ustawy w dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
· Sejm może powołać komisję dla zbadania określonej sprawy. Uprawnienia i tryb działania komisji ustala Sejm.
· Prezes Rady Ministrów lub poszczególni ministrowie obowiązani są do udzielenia w ciągu siedmiu dni
· Sejm jest wybierany na okres lat czterech.
· Wybory do Sejmu zarządza Rada Państwa nie później niż na miesiąc przed upływem kadencji Sejmu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu dwóch miesięcy po upływie kadencji Sejmu.
· Sejm wybiera ze swego grona na pierwszym posiedzeniu Radę Państwa w składzie: Przewodniczący Rady Państwa, czterej zastępcy Przewodniczącego, Sekretarz Rady Państwa, dziewięciu członków.
· Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie mogą być wybrani do Rady Państwa jako zastępcy Przewodniczącego lub członkowie.
· Po upływie kadencji Sejmu Rada Państwa działa aż do wyboru Rady Państwa przez nowo obrany Sejm.
Rada Państwa:
· Rada Państwa podlega w całej swojej działalności Sejmowi.
· Rada Państwa działa na zasadzie kolegialności.
· Radę Państwa reprezentuje Przewodniczący lub jego zastępca.
· W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa wydaje dekrety z mocą ustawy. Rada Państwa przedstawia dekrety Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
· Dekrety wydane przez Radę Państwa podpisują Przewodniczący Rady Państwa i jej Sekretarz. Ogłoszenie dekretu w Dzienniku Ustaw zarządza Przewodniczący Rady Państwa.
· Rada Państwa sprawuje zwierzchni nadzór nad radami narodowymi. Szczegółowe uprawnienia Rady Państwa w tej dziedzinie określa ustawa.
· Funkcje Rady Państwa:
1) zarządza wybory do Sejmu,
2) zwołuje sesje Sejmu,
3) ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw,
4) wydaje dekrety z mocą ustawy,
5) mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w innych państwach,
6) przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy Radzie Państwa przedstawicieli dyplomatycznych innych państw,
7) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,
8) obsadza stanowiska cywilne i wojskowe, przewidziane ustawami,
9) nadaje ordery, odznaczenia i tytuły honorowe,
10) stosuje prawo łaski,
11) wykonuje inne funkcje, przewidziane dla Rady Państwa w Konstytucji lub przekazane jej przez ustawy.
Rząd PRL
· Rada Ministrów jest naczelnym wykonawczym i zarządzającym organem władzy państwowej.
· Rada Ministrów odpowiada i zdaje sprawę ze swojej działalności przed Sejmem, a gdy Sejm nie obraduje – przed Radą Państwa.
· W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów jako jej przewodniczący, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów sprawujących funkcje naczelnych organów administracji państwowej.
· Sejm powołuje i odwołuje Rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – Radę Ministrów lub poszczególnych jej członków.
· W okresach między sesjami Sejmu Rada Państwa na wniosek Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje członków Rady Ministrów. Rada Państwa przedstawia swoją uchwałę Sejmowi na najbliższej sesji do zatwierdzenia.
· Funkcje Rady Ministrów:
o koordynuje działalność ministerstw i innych podległych sobie organów oraz nadaje kierunek ich pracy,
o uchwala corocznie i przedstawia Sejmowi projekt budżetu państwa, uchwala i przedstawia Sejmowi projekt narodowego planu gospodarczego na okres kilkuletni,
o uchwala roczne narodowe plany gospodarcze,
§ zapewnia wykonanie ustaw,
§ czuwa nad wykonaniem narodowego planu gospodarczego i budżetu państwa,
§ przedstawia Sejmowi corocznie sprawozdanie z wykonania budżetu państwa,
§ zapewnia ochronę porządku publicznego, interesów państwa i praw obywateli,
§ na podstawie ustaw i w celu ich wykonania wydaje rozporządzenia, podejmuje uchwały oraz czuwa nad ich wykonaniem,
§ sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami,
§ sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju i organizacji sił zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz określa corocznie kontyngent obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
§ kieruje pracą organów wykonawczych i zarządzających rad narodowych.
· Ministrowie kierują określonymi działami administracji państwowej. Zakres działania ministrów określają ustawy.
· Ministrowie wydają na podstawie ustaw i w celu ich wykonania rozporządzenia i zarządzenia.
· Rada Ministrów może uchylić rozporządzenie lub zarządzenie wydane przez ministra.
Sądownictwo
· Wymiar sprawiedliwości w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej sprawują: Sąd Najwyższy, sądy wojewódzkie, sądy powiatowe i sądy szczególne.
· Ustrój, właściwość oraz postępowanie sądów określają ustawy.
· Sądy wydają wyroki
· Sądy stoją na straży ustroju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, ochraniają zdobycze polskiego ludu pracującego, strzegą praworządności ludowej, własności społecznej i praw
· Rozpoznawanie i rozstrzyganie spraw w sądach odbywa się z udziałem ławników ludowych, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
· Sędziowie i ławnicy ludowi są wybierani.
· Tryb wyboru oraz kadencję sędziów i ławników sądów wojewódzkich i powiatowych określa ustawa.
· Tryb powoływania sędziów sądów szczególnych określa ustawa.
· Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym i sprawuje nadzór nad działalnością wszystkich innych sądów w zakresie orzekania.
· Tryb wykonywania nadzoru przez Sąd Najwyższy określa ustawa.
· Sąd Najwyższy wybiera Rada Państwa na okres lat pięciu.
· Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.
Ad. 2 Ustrój państwa w okresie przejściowym
Krajowa Rada Narodowa
- ciało polityczne utworzone podczas II wojny światowej w charakterze samozwańczego polskiego parlamentu, mające stanowić zaczątek polskiej władzy powojennej, reprezentujące ugrupowania komunistyczne i lewicowe, mające być według planów Moskwy przeciwwagą dla działalności rządu Stanisława Mikołajczyka
KRN powstała w konspiracji w noc sylwestrową z 31 grudnia 1943 na 1 stycznia 1944 roku z inicjatywy komunistycznej Polskiej Partii Robotniczej w lokalu przy ul. Twardej w Warszawie - w zebraniu założycielskim wzięli udział w większości członkowie PPR, zdołano pozyskać tylko dwóch działaczy uważanych wówczas za socjalistów (Edward Osóbka-Morawski i Jan Haneman). W charakterze gości i obserwatorów zaproszono dwóch innych działaczy (Franciszek Litwin i Antoni Korzycki), którzy zaczęli występować jako reprezentanci ruchów ludowych dopiero na przełomie lutego i marca 1944, po przejęciu przez PPR jednego z mniejszych ugrupowań o tym charakterze. KRN miała być według deklaracji (oficjalnie ogłoszonej w dniu powstania, a w rzeczywistości stworzonej wcześniej, 15 grudnia 1944), "szeroką reprezentacją antyfaszystowskich nurtów demokratycznych" polskiego społeczeństwa (co według komunistów wykluczało udział w niej przedstawicieli sanacji i SN), w praktyce zaś była forum zdominowanym przez prosowiecko i prokomunistycznie nastawioną część działaczy różnych partii.
Oprócz komunistów z PPR zasiadali w niej członkowie PPS, PSL, SL, SD, SP, działacze niezależni oraz niewielka grupa posłów żydowskich. W skład Prezydium KRN weszli: Bolesław Bierut (przewodniczący, od 31 grudnia 1944 - Prezydent KRN), Edward Osóbka-Morawski (wiceprzewodniczący), Władysław Kowalski (członek), Michał Rola-Żymierski (członek) i Kazimierz Mijal (sekretarz). W dniu 28 czerwca 1945 roku skład Prezydium KRN poszerzono o schorowanego już Wincentego Witosa (PSL) i Stanisława Grabskiego (bezpartyjny, przed wojną związany z prawicą), którzy zostali wiceprezydentami KRN.
W dokumencie założycielskim KRN m.in. odmówiono polskiemu rządowi emigracyjnemu w Londynie reprezentowania narodu polskiego i zrzeknięto się także praw do większości wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, zagrabionych przez ZSRR w 1939 na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow deklarując oparcie nowej granicy wschodniej Polski na zasadzie etnicznej, chcąc w ten sposób propagandowo uzasadnić zagarnięcie terytoriów polskich przez ZSRR - deklaracje te związane były m.in. z faktem, iż po 1939 ZSRR dążył do powiększenia dysproporcji pomiędzy mniejszościami etnicznymi (w II Rzeczypospolitej w terenie na kresach wschodnich mniejszości miały przewagę w stosunku do ludności polskiej, natomiast w miastach ludność polska stanowiła większość) na okupowanych terenach wschodnich Rzeczypospolitej na swoją korzyść - NKWD w ramach represji wobec ludności polskiej wysiedliło wielu obywateli polskich (według różnych szacunków od 550 - 1 500 000 ludzi), nadało im przymusowo obywatelstwo ZSRR bądź wcieliło siłą do Armii Czerwonej.
Po wojnie na skutek ustaleń pomiędzy Stalinem a PKWN wysiedlono z ziem wcielonych do ZSRR na wschód od linii Curzona większość pozostających tam Polaków, (800 000 z Ukrainy, 274 000 z Białorusi i 197 000 z Litwy), a w stosunku do pozostałych w granicach ZSRR narodów NKWD stosowała masowe represje - dokonywano deportacji całych sektorów ludności, oraz fizycznej likwidacji większości ukraińskich, białoruskich i litewskich działaczy narodowych. Nieprzestrzeganie praw człowieka i policyjny terror na obszarach nowo wcielonych do ZSRR (Ukraińska SRR, Białoruska SRR oraz stworzonej po dodaniu części przedwojennego terytorium Polski Litewska SRR - Litwa utraciła niepodległość po aneksji przez ZSRR w czerwcu 1940) były kolejnymi dalekimi konsekwencjami akceptacji bez zastrzeżeń przez KRN Linii Curzona jako nowej granicy Polski - obiecywana mniejszościom etnicznym wolność stała się daleka od oczekiwań, jej rzeczywisty zasięg ograniczał się do kontroli nad językiem, kulturą i terytorium.
Ustalenia odnośnie polskiej granicy wschodniej zostały wstępnie uzgodnione przez Wielką Trójkę na konferencji teherańskiej na przełomie listopada i grudnia 1943 roku, jednak nigdy nie uznał ich oficjalnie rząd polski w Londynie, jako sprzeczne z polską racją stanu. Na swoim II posiedzeniu plenarnym 20-23 stycznia 1944 roku KRN za podstawę granicy wschodniej Polski uznała Linię Curzona, przebiegającą niemal identycznie jak linia podziału polski z paktu Ribbentrop-Mołotow. Deklaracja programowa KRN jako główny cel wysuwała walkę zbrojną o wyzwolenie Polski, zapowiadała utworzenie w kraju Rządu Tymczasowego, przeprowadzenie reformy rolnej bez odszkodowania i nacjonalizacji wielkiego przemysłu, przywrócenie Polsce Ziem Zachodnich i Północnych, sojusz z ZSRR. Dekret KRN powołał do życia Armię Ludową i wezwał do wstępowania do niej. W maju 1944 roku zwierzchnictwo KRN uznała Armia Polska w ZSRR i ZPP. Utworzono szereg konspiracyjnych wojewódzkich, powiatowych i miejskich rad narodowych - lokalnych organów KRN.
Delegacja KRN wraz z działaczami Związku Patriotów Polskich utworzyła 21 lipca 1944 marionetkowy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, w którym zasiadali przedstawiciele tych samych stronnictw co w KRN, 31 grudnia 1944 powołała zaś Tymczasowy Rząd RP pod przywództwem Edwarda Osóbki-Morawskiego. Dekretem z 28 czerwca 1945 roku KRN powołała Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej.
KRN była zarówno władzą ustawodawczą jak i wykonawczą (jej Przewodniczący Bolesław Bierut pełnił funkcję głowy państwa). Władzę w KRN sprawowało w sposób praktycznie absolutny prezydium, które dokonywało mianowania oraz odwoływania posłów, określało porządek obrad i czas ich trwania oraz nadzorowało komisje, kontrolowało system sądowniczy i podejmowało decyzje odnośnie stanowisk państwowych a także wydawało dekrety - prezydium KRN znajdowało się poza wszelką kontrolą, gdyż nie mogło go odwołać plenum KRN - w istocie zatem KRN nie miała istotnego i znaczącego wpływu na wydarzenia polityczne, była jedynie forum na którym opozycja wyrażała swoje protesty przeciwko represjom i składała interpelacje, systematycznie odrzucane przez zdominowaną przez komunistów z PPR większość.
W lipcu 1945 KRN składała się z 273 posłów (PPR-97, PPS-77, SL-56, SD-17, niezrzeszeni-26), w grudniu 288 (w tym 55 z PSL i 15 ze Sronnictwa Pracy), w październiku 1946, po "otworzeniu się na nowe środowiska" do KRN zaczęli dołączać działacze innych ugrupowań (głównie środowisk mikołajczykowskiego PSL), m.in z powodu prześladowania politycznych działaczy PSL przez PPR za pomocą aparatu bezpieczeństwa, liczyła już 444 członków (tyle ile polski Sejm przedwojenny) w tym: PPR-135, PPS-111, SL-62, PSL-57, SD-37, SP-14, mniejszość żydowska (po jednym reprezentancie "Bundu", komunistów i syjonistów-3), niezrzeszeni 26. Uzupełniała swój skład w drodze kooptacji. Organami KRN w terenie były wojewódzkie, powiatowe i gminne rady narodowe. Organem prasowym KRN była "Rada Narodowa".
Oficjalnie KRN zakończyła działalność 17 stycznia 1947 po sfałszowanych przez komunistów wyborach do Sejmu Ustawodawczego.
Rząd Tymczasowy RP
- został powołany przez KRN 31 grudnia 1944 roku w miejsce PKWN. Przemiana miała znaczny ciężar gatunkowy. Polscy komuniści działający pod patronatem ZSRR oficjalnie powołali swój własny rząd, niezależny od emigracyjnego rządu londyńskiego i przejmujący władzę nad zajmowanymi przez Armię Czerwoną ziemiami polskimi leżącymi na zachód od Linii Curzona.
Premierem Rządu Tymczasowego został dotychczasowy przewodniczący PKWN - Edward Osóbka-Morawski (kierował również sprawami zagranicznymi); wicepremierami zostali Władysław Gomułka z PPR i Stanisław Janusz z koncesjonowanego SL; ministrem obrony narodowej został generał Michał Rola-Żymierski, zaś ministrem bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz. Rząd został oficjalnie uznany przez ZSRR, Czechosłowację i Jugosławię oraz wymienił przedstawicieli z Francją. 1 lutego 1945 roku rząd przeniósł się z Lublina do Warszawy.
Komuniści podkreślali, że Rząd Tymczasowy ma charakter koalicyjny, była to jednakże mistyfikacja, ponieważ kluczowe resorty były kontrolowane przez komunistów. Specjalnym nadzorcą Rządu Tymczasowego ze strony władz radzieckich został gen. Iwan Sierow.
Powołanie Rządu Tymczasowego przyjęto na Zachodzie bez złudzeń. Rząd londyński wydał deklarację, w której stwierdzono, że ZSRR dokonał "zamachu na suwerenne prawa narodu polskiego". Protesty przeciwko postępującemu zniewoleniu Polski przez ZSRR wyrazili zarówno Winston Churchill, jak i Franklin Delano Roosevelt, a przede wszystkim opinia publiczna Anglii i Stanów Zjednoczonych. W ramach tych protestów Churchilla i Roosvelta na konferencji jałtańskiej w lutym 1945 roku Wielka Trójka ustaliła że nowy rząd Polski powstanie przez uzupełnienie składu Rządu Tymczasowego, poprzez wprowadzenie do niego Polaków z kraju i zagranicy-całkowicie przemilczano istnienie rządu emigracyjnego. Rząd emigracyjny zareagował oświadczeniem że "Jałta nie obowiązuje narodu polskiego". Do maja 1945 roku rząd ustanowił swoją administrację na całym powojennym terytorium Polski z wyjątkiem Szczecina.
Do lipca 1945 r. rywalizacja pomiędzy dwiema namiastkami polskiego parlamentu: prokomunistycznym KRN oraz powiązanej z rządem londyńskim pozostającej nadal w konspiracji RJN, a także pomiędzy sprawującym władzę w Polsce przy wsparciu ZSRR Rządem Tymczasowym RP oraz legalnym rządem londyńskim.
28 czerwca RTRP przekształcił się w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, TRJN poprzez wprowadzenie do niego 5 opozycyjnych ministrów, którzy objęli drugorzędne resorty z wicepremierem i ministrem rolnictwa Stanisławem Mikołajczykiem na czele.
· Edward Osóbka-Morawski (PPS) – prezes Rady Ministrów, minister spraw zagranicznych
· Władysław Gomułka (PPR) – I wiceprezes Rady Ministrów
· Stanisław Janusz (SL) – II wiceprezes Rady Ministrów
· Józef Maślanka (SL) – minister administracji publicznej
· Teodor Piotrowski (PPS) – minister aprowizacji i handlu
· Stanisław Radkiewicz (PPR) – minister bezpieczeństwa publicznego
· Stefan Matuszewski (PPS) – minister informacji i propagandy
· Jan Rabanowski (SD) – minister komunikacji
· Wincenty Rzymowski (SD) – minister kultury i sztuki
· gen. broni Michał Żymierski – minister obrony narodowej
· Stanisław Skrzeszewski (PPR) – minister oświaty
· Tadeusz Kapeliński (SL) – minister poczt i telegrafów
· Wiktor Trojanowski (PPS) – minis...
eterno17