1. Odstęp­stwa od zasady bezpo­średnio­ści

Zasada bezpośrednio­ści wyraża dyrektywę maksymalnego zbliże­nia się do sadu do faktu przestępstwa, ponieważ im więcej ogniw pośrednich tym większe niebezpie­czeństwo deformacji w procesie poznania prawdy. Sąd powinien bez­pośrednio zetknąć się z dowodami, aby za ich pośrednictwem dokonać ustaleń fak­tycznych. Odstępstwo od zasady bezpośred­niości są różnego ro­dzaju. Z jednej strony wpływa na to fakt, a na zasadę tę układają się trzy węższe dyrek­tywy i ustawowe wyjątki dotyczą nie tylko za­sady jako całości, ale często tylko jej po­szczególnych elemen­tów.

>art. 389 §1 kpk. We­dług niego w przy­padku, gdy oskarżony odmawia wyjaśnień, wyjaśnia wyraźnie odmiennie niż po­przednie lub oświad­cza, że pewnych oko­liczności nie pamięta, wolno na rozprawie odczytywać, ale tylko w pewnym zakresie protokoły jego wyja­śnień złożonych po­przednio w charakterze oskarżonego w tej lub innej sprawie w postę­powaniu przygoto­wawczym lub przed sądem Przepis ten nie daje, zatem podstaw do odczytania protokołu oświadczeń oskarżo­nego złożonych poza postępowaniem kar­nym. Nie wolno od­czytywać zeznań zło­żonych wcześniej przez aktu­alnego oskarżonego w cha­rakterze świadka, choćby złożył je w postępowaniu przygo­towawczym lub sądo­wym, gdy nastąpiła zmiana ról proceso­wych tej osoby. Zgod­nie z art. 71 § 3 oraz art. 389 § 1 wolno odczytywać w warun­kach przewidzianych w tym ostatnim przepi­sie protokoły wyja­śnień oskarżonego złożonych wcześniej w charakterze podej­rzanego.

> Na podstawie art. 391 § 1 kpk wolno odczytywać na roz­prawie protokoły ze­znań świadka złożo­nych poprzednio w postępowaniu przygo­towawczym albo przed sądem. W tej lub innej sprawie, jeżeli świa­dek:

-bezpodstawnie od­mawia zeznań

-zeznaje wyraźnie odmiennie niż po­przednio, oświadcza, że pewnych okoliczno­ści nie pamięta

-przebywa za granica

-nie można mu było doręczyć wezwanie

-nie stawił się z po­wodu nie dających się usunąć przeszkód

-gdy prezes sądu za­niechał wezwania świadka na podstawie art. 333 § 2

-gdy świadek zmarł

Możliwość ujawnienia na rozprawie protoko­łów zeznań świadka jest potraktowana sze­rzej niż przy oskarżo­nym gdyż dopusz­czalne jest miedzy innymi odwoływanie do zeznań osób, które występowały jako świadkowie we wszel­kich postępowaniach sądowych również w postępowaniu cywil­nym.

Wolno również od­czytać na rozprawie protokoły poprzednio złożonych przez świadka wyjaśnień w charakterze oskar­żo­nego.

Art. 392 pogłębia dwa poprzednie odstępstwa od zasady bezpośred­niości ( 389 i 391 ) . Stanowi on, iż sąd może od­czytywać na rozprawie głównej wszelkie protokoły przesłuchania świad­ków i oskarżonych sporządzone przed sądem, gdy bezpośred­nie przeprowadzenie dowodu jest utrud­nione a wszystkie obecne strony wyra­żają na to zgodę. Aby od­czytanie protokółu na podst. tego przepisu mogło nastąpić muszą być spełnione dwa warunki: utrudnienie bezpośred­niego prze­prowadzenia dowodu raz zgoda na odczyta­nie protokołu wszyst­kich obecnych stron.

Zgodnie z art. 393 wolno odczytywać na rozprawie protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie bie­głych, in­stytutów, zakładów lub instytucji, dane o ka­ralności, warunki wy­wiadu środowisko­wego oraz wszelkie doku­menty urzędowe złożone w postępowa­nie przygotowawczym lub sądowym. Na podst. tego przepisu nie wolno jednak od­czytywać żadnego z protokołów, o których mówią artykuły 389, 391, 392. Nie wolno odczytywać notatek dotyczą­cych czynno­ści, z których wyma­gane jest spisanie pro­tokołu. Wolno nato­miast odczytywać zawiadomienie o prze­stęp­stwie, stanowi ono jednak tylko dowód tego, kto kiedy i o jakim czynie złożył zawiadomienie.

Kolejnym odstęp­stwem jest pomoc sadowa. Dopuszczalna jest ona tylko w wy­padkach przewidzia­nych w ustawie. Po­moc sądowa urzeczy­wistniana jest w dwóch formach, gdy wystę­puje:

-tak zwany sędzia wyznaczony jest to sędzia będący człon­kiem składu orzekają­cego, któremu powie­rza się dokonanie określonej czynności a sporządzony przez niego protokół zostaje przedstawiony całemu składowi orzekają­cemu

-tzw. Sąd wezwany jest to sąd, do którego sąd orzekający zwraca się o dokonanie okre­ślonej czynności i również w tym wy­padku protokół spo­rządzony z czynności jest następnie przed­stawiany całemu skła­dowi orzekającemu.

>odstępstwa od zasady bezpośredniości w sprawach karnych ze stosunków międzyna­rodowych

>zgodnie z art. 394 dane dotyczące osoby oskarżonego oraz wy­niki wywiadu środowi­skowego uznaje się ujawnione bez ich odczytywania należy je jednak odczytać na zadanie oskarżonego lub obrońcy.

>dowody rzeczowe, jeżeli nie stoją na prze­szkodzie ich właściwo­ści sprowadza się na sale rozpraw i udo­stępnia stro­nom. W przeciwnym razie odczytuje się protokóły ich oględzin.

Inne odstępstwa od zasady bezpośrednio­ści:

-sąd odwoławczy nie może przeprowadzić post. Dowodowego, co do istoty sprawy. W rezultacie sad musi ograniczyć się w znacznym stopniu do materiałów zawartych w aktach sprawy, a wiec poprzestawać na dowodach pochodnych

-odstępstwa od zas. Bezpośredniości mogą też przybierać formę rezygnacji- w różnym zakresie- z przeprowa­dzenia dowodów na rozprawie np.:

a)za zgodą obecnych, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyzna­jącego się do winy nie budzą wątpliwości sąd może prze­prowadzić post. Dowodowe tylko częściowo.

b)w określonych wa­runkach za zgodą pro­kuratora i oskarżonego można skazać oskar­żonego na posiedzeniu sądu bez przeprowa­dzenia rozprawy i post. Dowodowego lub przeprowadzając je w części i w sposób uproszczony

c)w wypadku dobro­wolnego poddania się odpowiedzialności karnej można post. Dowodowego nie przeprowadzać, a do­wody wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedło­żone przez stronę sąd może uznać za ujaw­nione.

2 .Wyjątki od zasady skargowości na rzecz działania sądu z urzędu.

Zas skargowości to dyrektywa zgodnie, z którą kierowniczy organ procesowy pro­wadzi postępowanie tylko na żądanie, wniosek innego uprawnionego pod­miotu. Jej przeciwień­stwem jest zaś post z urzędu. Jest to dyrek­tywa w myśl, której post może być prowa­dzone z własnej ini­cjatywy organu kie­rowniczego, niezależ­nie od czyjegokolwiek żądania lub stanowiska

>od zas skargowości dominującej w post jurysdykcyjnym prze­widziane są pewne wyjątki:

-w post w sprawach nieletnich czynności odpowiadające zakre­sowi stadium przygo­towawczego dokony­wane są przez sędziego rodzinnego, który po ich zakończeniu decy­duje o dalszych osach sprawy. Wśród możli­wych decyzji przewi­dziane jest wydanie postanowienia o roz­poznanie sprawy przez sad rodzinny w post opiekuńczo-wykonaw­czym lub w post po­prawczym (brak aktu oskarżenia – postano­wienie nie spełnia funkcji aktu oskarżenia wypływających z za­sady skargowości)

-w sprawach o prze­stępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna post albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

-dochodzenie w post karnym roszczeń ma­jątkowych z przestęp­stwa wymaga wniesie­nia i popierania przez powoda cywilnego pozwu, który jest jedną z zasadniczych skarg. Wówczas jest respek­towana w pełni zasada skargowości. Art. 415§5 dopuszcza jed­nak, że w razie skaza­nia lub warunkowego umorzenia postępowa­nia sąd może zasądzić odszkodo­wanie na rzecz pokrzywdzonego także z urzędu. W tych wypadkach mamy do czynienia z odstęp­stwem od zasady skar­gowości.

-z urzędu mogą być wszczynane i przepro­wadzane postępowa­nia:

a)o zabezpieczenia wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego oraz roszczeń o na­prawienie szkody (art. 291)

b)o wydanie osób ści­ganych przebywają­cych za granicą

c)o odtworzenie akt

-z urzędu postępowa­nie o ułaskawienie może wszcząć proku­rator generalny.

3 .Wyjątki od za­sady jawności roz­prawy

Zasada jawności okre­śla się jako dyrektywę, według której proces ma być jawny. Odróż­nia się jawność we­wnętrzna – wobec stron i ich przedstawi­cieli procesowych, oraz jawność ze­wnętrzna w stosunku do społeczeństwa. Według art. 355 kpk rozprawa odbywa się jawnie, organicznie jawności określa ustawa.

Wyjątki od zasady jawności:

-instytucja świadka incognito art. 184 kpk. Polega ona na objęciu tajemnica danych oso­bowych świadka, jeżeli zacho­dzi uzasadniona obawa niebezpieczeń­stwa dla życia, zdro­wia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niej najbliższej. Z zada­niem takim może wy­stępować przede wszystkim sam świa­dek, a także policja. Postanowienie w tej sprawie może wydąć sad a w post. przygo­towawczym prokura­tor. Dane osobowe świadka pozo­stają wówczas wyłącznie do wiadomości sadu i prokuratora a gdy za­chodzi konieczność również funkcjonariu­sza poli­cji prowadzą­cego postępowanie. Protokóły zeznań świadka można udo­stępniać  oskarżonemu i obrońcy tylko w spo­sób uniemożliwiający ujawnienie tożsamości świadka. Oznacza to, ze  z protokołów ze­znania sporządzane są do akt uwie­rzytelnione odpisy, w których pomija się wszelki okoliczności, które umożliwiłyby odkry­cie, kim jest osoba świadka. Świadka takiego może przesłu­chiwać tylko prokura­tor, sad lub wyzna­czone sędzia ze składu orzekającego w miej­scu i w sposób zapew­niający zachowanie w tajemnicy tożsamości świadka. Przesłuchanie świadka z udziałem oskarżonego lub obrońcy może być przeprowadzone tylko w takich warunkach, które wyłączają moż­liwość ujawnienia tożsamości świadka

-według art. 191§3 istnieje także możli­wość częściowego utajenia danych identy­fikujących świadka. Jest to możliwe, gdy zachodzi obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami. Może on w takim wy­padku zastrzec dane dotyczące miejsce zamieszkania do wy­łącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pismo procesowe do­ręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrud­niony, lub na inne wskazany przez niego adres.

-niejawna jest część rozprawy nazywana naradą. Na rozprawie nie mogą przebywać osoby niepełnoletnie oraz osoby uzbrojone jednakże sędzia może zezwolić na obecność na rozprawie osobom małoletnim oraz oso­bom obowiązanym do noszenia broni. Nie mogą natomiast na rozprawie przebywać osoby w stanie nie licującym z powaga sądu

-art. 359 Niejawna jest rozprawa, która doty­czy wniosku prokura­tora o umorzenie po­stępowania z powodu niepoczytal­ności sprawcy i zastosowa­nie środka zabezpieczającego oraz wów­czas, gdy chodzi o sprawę o pomówienie lub zniewa­żenie

-art. 360 kpk sąd wyłą­cza jawność rozprawy w całości albo w czę­ści, jeżeli jawność mogłaby wywołać zakłócenie spo­koju publicznego, obrażać dobre obyczaje, ujaw­nić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa po­winny być zachowane w tajemnicy bądź na­ruszać ważny interes prywatny. Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek o ściganie. Sąd może także wyłączyć jaw­ność, gdy choćby jeden z oskarżonych jest nieletni.

-w postępowaniu przy­gotowawczym jawność zewnętrzna jest niemal w całości wyłączona- przede wszystkim ze względu na sposób przeprowadzenia działań i charakteru dokonywanych czyn­ności, co wymaga z reguły poufności, taj­ności. Jawność wobec stron jest tu także ograniczona. Udziela­nie stronom i ich obrońcom oraz pełno­mocnikom wglądu do akt a także sporządza­nie odpisów i xero oraz otrzymanie odpisów uwierzytelnionych uzależnione jest od zgody prowadzącego postępowanie przygo­towawcze, chyba ze ustawa stanowi ina­czej. Publiczne rozpo­wszechnianie informa­cji z postępowania przygotowawczego bez zezwolenia, zanim zostaną one ujawnione w postępowaniu sado­wym podlega karze.

4 .Odstępstwa od zasady prawdy.

Zasada prawdy ( zwana materialną lub obiektywną) to dyrek­...