Chrystocentryzm duchowości Papieża Polaka.pdf

Ks. Marek Chmielewski

CHRYSTOCENTRYZM DUCHOWOŚCI

PAPIEŻA POLAKA 

„Nie bójcie się! Otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi”!

Te słowa Jana Pawła II, wypowiedziane podczas Mszy świę-

tej inaugurującej jego pontyfikat w dniu 22 X 1978 roku, nie po-

zostawiały cienia wątpliwości co do tego, że cała jego posługa na

Stolicy Piotrowej będzie mieć wybitnie chrystocentryczną orien-

tację. Papież potwierdził to treścią pierwszej encykliki Redemptor

hominis , wydanej zaledwie w 140 dni od swego wyboru, Teraz,

po 27. latach od tamtej pamiętnej chwili pozostaje nam tylko

przytaknąć, że istotnie dla „Papieża z dalekiego kraju” Jezus

Chrystus jest Tym, który nadaje sens całej ludzkiej egzystencji.

Znalazło to odbicie zarówno w jego przeobfitym nauczaniu, jak

również w modelu życia duchowego, jaki on zaproponował, po-

twierdzając go przykładem osobistej świętości. Nie bez powodu

przecież milionowa rzesza uczestników jego pogrzebu skando-

wała: „Santo subito!”

Samo tylko skrupulatne prześledzenie tekstów, w których Oj-

ciec święty wskazywał na Jezusa Chrystusa mogłoby stanowić

treść kilku pozycji książkowych pokaźnych rozmiarów, a cóż

dopiero, gdyby trzeba było chrystologiczne teksty Papieża pod-

dać wnikliwej analizie? Z konieczności więc ograniczymy się do

szkicu wskazanej w tytule problematyki.

Zanim jednak zajmiemy się chrystocentryzmem duchowości

według Papieża Polaka w aspekcie przedmiotowym, formalnym

—————————

 Druk w: Jan Paweł II — Mistrz duchowy (Homo meditans, 27), red. M.

Chmielewski, Lublin 2006, s. 83-95.

i podmiotowym, wypada nieco uwagi poświęcić samemu poję-

ciu duchowości, które w papieskim nauczaniu pojawia się nad-

zwyczaj często.

1. J AN P AWEŁ II O DUCHOWOŚCI

Proste zastosowanie metody semantyczno-statystycznej w

odniesieniu do papieskiego nauczania, zawartego czy to w ofi-

cjalnych dokumentach (encykliki, adhortacje, listy i orędzia) czy

różnych okolicznościowych przemówieniach, jednoznacznie po-

kazuje, że terminologia właściwa dla języka teologicznoducho-

wego jest nadzwyczaj częsta i to od pierwszej chwili powołania

kard. Wojtyły na Biskupa Rzymu 1 . Co ciekawe, dostrzec można

pewnego rodzaju intensyfikację zainteresowania duchowością ze

strony Papieża. W pierwszych bowiem dokumentach i wystą-

pieniach sporadycznie pojawiają się charakterystyczne dla teolo-

gii duchowości terminy: „duchowość”, „życie duchowe”, „życie

wewnętrzne”, „pobożność” itp., a czasem omawiane są również

pojedyncze aspekty duchowości chrześcijańskiej. Natomiast w

późniejszych encyklikach, adhortacjach i listach znajdujemy już

nie tylko bogaty język teologicznoduchowy, ale także zwartą

koncepcję życia duchowego. Zwłaszcza ostatnie dokumenty Jana

Pawła II, a szczególnie jego powolne odchodzenie do „domu Oj-

ca”, to jedna wielka lekcja chrześcijańskiej duchowości. Warto

przy tym zauważyć, że niemal wszystkie wypowiedzi na temat

—————————

1 W pierwszym orędziu radiowym i telewizyjnym „Urbi et Orbi” w dniu 17

X 1978 roku Jan Paweł II mówił między innymi o szczególnych zadaniach swe-

go urzędu, związanych z samą naturą Kościoła, „w celu zachowania jego we-

wnętrznej jedności i zabezpieczenia posługiwania duchowego” (nr 3). — Inse-

gnamenti di Giovanni Paolo II 1978, t. 1, s. 4-20.

życia duchowego występują w bliższym lub dalszym kontekście

tematów chrystologicznych.

Ta pewnego rodzaju ewolucja problematyki duchowej nie

znaczy bynajmniej, że Papież z chwilą objęcia Stolicy Piotrowej

nie miał klarownej koncepcji duchowości, lecz dopracowywał się

jej dopiero z biegiem lat. Jego wnikliwe studium pt. Osoba i czyn ,

w którym pisze, że duchowość to uzdolnienie człowieka do

transcendowania przez działanie, całkowicie obala taką supozy-

cję. Ta teza w nieco innej postaci wybrzmiewa również w ency-

klice Fides et ratio . Papież pisze, iż „wszędzie tam, gdzie człowiek

dostrzega wezwanie absolutu i transcendencji, otwiera się przed

nim droga do metafizycznego wymiaru rzeczywistości: w praw-

dzie, w pięknie, w wartościach moralnych, w drugim człowieku,

w samym bycie, w Bogu” (FR 83). W tym właśnie ujawnia się

wewnętrzność człowieka i jego duchowość, które powinny być

poddane refleksji.

Papieskie wypowiedzi o duchowości rozłożone w czasie, to

po mistrzowsku przeprowadzona mega-katecheza, której zwień-

czeniem jest wezwanie do życia duchowego. Według najlep-

szych wzorców katechetycznych, do których bez wątpienia nale-

ży Katechizm Kościoła Katolickiego , promulgowany przez Papieża

dnia 11 X 1992 r. Konstytucją apostolską Fidei depositum , najpierw

więc powinny być ukazane podstawy dogmatyczne, potem za-

sady moralne, a następnie dokonana inicjacja liturgiczna, aby

wreszcie dojść do bardzo osobistego dialogu człowieka z Bogiem

na modlitwie, która jest sercem każdej formy chrześcijańskiej

duchowości. Dokładnie taką czteroetapową strukturę mistago-

giczną posiada wspomniany Katechizm 2 . Podobną dynamikę mi-

—————————

2 Szerzej na ten temat zob. M. Chmielewski, Zagadnienie duchowości w „Kate-

chizmie Kościoła Katolickiego” , RT 42(1995), z. 5, s. 5-25.

stagogiczną można dostrzec w nauczaniu papieskim.

Wprawdzie w encyklice Redemptor hominis Papież nie używa

jeszcze terminu „duchowość”, ale stawia zasadnicze pytanie o

to, czy człowiek w kontekście postępu technicznego staje się lep-

szy i duchowo dojrzalszy (por. RH 15). Nieco dalej stwierdza, że

„wołanie do Ducha — i o Ducha” jako odpowiedź na wszystkie

„materializmy” naszej epoki „odzywa się z różnych stron i —

zdaje się — że w różny sposób też owocuje”. W tym wołaniu Ko-

ściół nie jest sam, gdyż „«zapotrzebowaniu» na to co duchowe

dają wyraz różni ludzie, pozornie nieraz stojący poza widzial-

nymi wymiarami Kościoła” (RH 18; por. LG 16). Do tych swoich

słów nawiązuje Jan Paweł II w liście Novo millennium ineunte ,

gdzie stwierdza, iż jest „znakiem czasu” to, „że mimo rozległych

procesów laicyzacji obserwujemy dziś w świecie powszechną

potrzebę duchowości” (NMI 33). Zaś w cytowanej wyżej encykli-

ce, nieco dalej, pisze, że „podstawowym zadaniem [Kościoła]

[…] jest trwać i stale postępować w życiu eucharystycznym, w

pobożności eucharystycznej, rozwijać się duchowo w klimacie

Eucharystii” (RH 20). W kolejnym punkcie zaznacza, że udział w

potrójnym posłannictwie Chrystusa domaga się duchowej doj-

rzałości (por. RH 21).

Bez wątpienia po raz pierwszy słowa „duchowość” użył Pa-

pież w trzeciej encyklice o pracy ludzkiej Laborem exercens (14 IX

1980), co ma znaczenie nie tylko symboliczne, ale poniekąd me-

tafizyczne. Wszakże to w działaniu, w pracy wyraża się ducho-

wość człowieka. Piąty rozdział tej encykliki Jan Paweł II zatytu-

łował „Elementy duchowości pracy”. Jest to niezwykle głęboki

traktat teologiczny na temat wzajemnego związku duchowości i

pracy, w którym termin „duchowość” został użyty 11 razy. Czy-

tamy tam, że Kościół ma prawo wypowiadać się na temat ludz-

kiej pracy, ponieważ ma niezbywalną powinność takiego kształ-

towania „duchowości pracy”, aby pomagała ona wszystkim lu-

dziom „przybliżać się do Boga — Stwórcy i Odkupiciela, uczest-

niczyć w Jego zbawczych zamierzeniach w stosunku do czło-

wieka i świata i pogłębiać w swym życiu przyjaźń z Chrystusem,

podejmując przez wiarę żywy udział w Jego trojakim posłannic-

twie: Kapłana, Proroka i Króla” (LE 24).

Kolejna encyklika o Duchu Świętym Dominum et Vivificantem

(18 V 1986) zawiera nie tylko wskazanie na Praźródło wszelkiej

duchowości, ale także zarys chrześcijańskiej antropologii du-

chowej. Szczególnie znamienny jest fragment mówiący o tym, że

„pod wpływem Ducha Świętego dojrzewa i umacnia się ów

człowiek wewnętrzny, czyli «duchowy». […] Ukryte tchnienie

Ducha Bożego powoduje, iż duch ludzki otwiera się również

wobec zbawczego i uświęcającego samootwarcia się Boga. […] W

komunii łaski z Trójcą Świętą rozszerza się niejako wewnętrzna

«przestrzeń życiowa» człowieka, wyniesiona do nadprzyrodzo-

nego życia Bożego. […] Takie wewnętrzne obcowanie z Bogiem

w Duchu Świętym sprawia, że człowiek w nowy sposób pojmuje

również siebie samego, swoje człowieczeństwo. Doznaje pełnego

urzeczywistnienia ów obraz i podobieństwo Boże, jakim czło-

wiek jest od początku. Ta wewnętrzna prawda bytu ludzkiego

musi być stale na nowo odkrywana w świetle Chrystusa, który

jest Pierwowzorem obcowania z Bogiem…” (DeV 58-59).

Także w encyklice o stałej aktualności posłania misyjnego Re-

demptoris missio (7 XII 1990) ostatni, ósmy rozdział w całości Pa-

pież poświęca duchowości misyjnej, podkreślając, że wyraża się

ona „przede wszystkim w życiu pełnym uległości Duchowi

Świętemu” (RMs 87), a jej istotnym rysem „jest wewnętrzne

zjednoczenie z Chrystusem” (RMs 88).

Niemal w całości problematyce życia duchowego poświęco-

na jest adhortacja o formacji kapłanów we współczesnym świe-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: