Jerzy Topolski „Od Achillesa do Beatrice de Planissolles”
1. Trzy rodzaje nauki:
· Nauka właściwa – obrazy konstruowane za pomocą źródeł i wiedzy pozaźródłowej
· Metodologia historii – refleksja na d metodami pracy historyków i jej rezultatami.
· Historia historiografii – historia pracy historyków, pisanie o przeszłości, zdawanie sobie sprawy ze stosunku człowieka do przeszłości
Nauka Historyczna – nakaz prawdy, źródła jako podstawa narracji historycznej.
2. STAROŻYTNOŚĆ:
- najstarsze formy refleksji nad przeszłością – np. malowidła w jaskini Lascaux, przejaw pierwotnego myślenia historycznego?
- zapiski sprzed 5 tys. lat – informacje o ważnych wydarzeniach, legendy, eposy. W relacjach ludzie występują obok bogów,
- 4 tys. lat temu – „Epos o Gilgameszu”, Homer (przed 700 pne),
- rzeczywistość miesza się z fikcją i mitologią
- nie jest ważna dla nich chronologia ani odróżnienie prawdy od mitu.
- epos jako zbiór doświadczeń i prawd – dzieło literackie
- Arystoteles (384 – 322 pne) – historia powinna przekazywać wiedzę konkretną i prawdziwą.
- początki historiografii - proces wyłaniania się nowego pisarstwa, które jest osadzone w czasie i dąży do prawdy, odwołuje się do obserwacji źródeł. NIE DOPUSZCZONO NARRACJI MITOLOGICZNEJ! Zastanawianie się nad pojęciem prawdy - Prawda wg. Arystotelesa – zgodność rzeczy z jej myślowym ujęciem, Prawda wg. Cycerona – prawda to nakaz nieprzekazywania fałszu
- Polibiusz – postulował odrzucenie mitologii w narracji.
- VI wiek pne – LOGOGRAFOWIE – brakowało im koherencji narracyjnej (zawartości)
- HERODOT – uznawany za ojca historiografii – żył w latach 480 – 425 p.n.e, autor narracji synchronicznej – opisującej zjawiska występujące równolegle np. opis życia codziennego, nie ma w narracji synchronicznej chronologicznej fabuły! Datowanie wg. Różnych skal (asynchronia)
- TUKITYDES (460 – 400 pne) – autor narracji diachronicznej – ukazującej wydarzenia w czasie, opisał wojnę peloponeską ściśle chronologicznie. Brakowało jednak punktów odniesień – musieli sami wyznaczać sobie taki początek.
- Hellanikos z Mityleny – datował na postawie listy kapłanek Hery z Argos
- Timajos – datował wg. Olimpiad
- Plutarch – zestawienie świata rzymskiego z greckim
- Liwiusz – punktem odniesienia założenie Rzymu – 753 rok pne. Swoją narrację poprowadził do 9 r.n.e
- Diodor Sycylijski – „Historia Rzymu”
- nie dbano o jednolitą chronologię, najważniejsze dla nich własne obserwacje. Tukidydes i Cezar sami gromadzili sobie źródła.
- cykliczne pojmowanie świata – idea powrotów. Wiara w złote wieki, katastrofy i powroty do normalności
- Brak determinizmu w światopoglądzie, ale szukają przyczyn, czynników obiektywnych. Pisanie pod presją własnych dążeń i przeświadczeń.
- 3 cele historii – upamiętnianie zdarzeń – usprawiedliwianie czynów – pouczanie.
3. ŚREDNIOWIECZE:
- wpływ chrześcijaństwa – ideologia i organizacja, od 380 religią państwową
- Zachód – nowy model – KONFESYJNY – wyznaniowy w dziełach historycznych
- pisarstwo historyczne – misja rozszerzania i umacniania wiary chrześcijańskiej, chrystianizacja i walka z pogaństwem
- utożsamianie prawdziwej historii z historią chrześcijaństwa – historia biblijna jako zasadniczy nurt, HISTORIA SACRA, autorytet Biblii
- podział dokumentów na świeckie i święte
- splot wątków racjonalnych z irracjonalnymi – np. przekonanie, że upadek Rzymu to kara za grzechy jego mieszkańców.
- zamiast prawdy ludzkiej – prawda boska
- historiografia chrześcijańska w ręku ludzi Kościoła
- linearność czasu – początek i koniec (stworzenie świata – sąd ostateczny)
- Pojęcie ery chrześcijańskiej:
· Juliusz Afrykańczyk (180 – 250) – „Chronografia” – punktem odniesienia początek świata wyznaczony na 5449 rok p.n.e
· Euzebiusz z Cezarei (260 – 340) – „Historia Kościoła” – wprowadził podział na historię świecką i świętą, datowanie wg. Urdzenia Abrahama – 2016 rok p.n.e. Podział dziejów: od Abrahama do zdobycia Troi, do pierwszej Olimpiady, do II roku panowania Dariusza, do śmierci Chrystusa, do 20 roku panowania Konstantyna.
· Dionizy Mały (550) – datowanie wg. Narodzin Chrystusa – liczenie tylko w przód! – era dionizyjska
· Beda Czcigodny (673 – 725) – przyjął i upowszechnił erę dionizyjską
- Podział dziejów św. Augustyna – podział na państwo boskie i ziemskie. Oba istnieją obok siebie. Historię państwa ziemskiego podzielił na : etapy od Adama do Noego, do Abrahama, do Dawida, do niewoli babilońskiej, do narodzin Chrystusa, do końca świata.
- Orozjusz – historię podzielił na monarchie – babilońska, macedońska, kartagińska, rzymska
- Flavio Blondo (1380 – 1463) - podział na starożytność i wieki średnie. Potem Andrzej Celariusz uzupełnił o czasy najnowsze.
- biografistyka – głównie hagiografie i biografie
- historie narodów i ludów (od Kasjodora) np. „Historia Franków” Grzegorza z Tours.
- nurt narracji „dla chwały”
- Historycy z Bizancjum – Euzebiusz z Cezarei, Eutropus, Zosim, Prokopiusz z Cezarei, Teofenes Wyznawca, Konstantyn Porfirogeneta, Leon Diakon, Michał Psellos, Nicetas Acominatus, Jerzy Akropolita.
- św. Augustyn – odrzucenie starożytnych poglądów
4. PÓŹNE ŚREDNIOWIECZE:
- poparcie nowej ideologii przez państwa
- Kościół wrósł w struktury państwowe
- ręko piśmiennictwo od XV wieku
- Prawda średniowieczna – w okowach religii, kategoria współistniejąca z religią, presja prawdy religijnej
- Izydor z Sewilii – „Etymologie” – prawda jest wyższa nad prawdziwym, bowiem prawdziwe wywodzi się z prawdy. Historia jest narracją faktów, najlepiej jest opisana przez naocznego świadka wydarzeń.
- Tomasz z Akwinu – jest jedna prawda boska, prawda ludzka jest zmienna i różnorodna, prawda ludzka by być prawdą właściwą musi się zgadzać z boską.
- manipulacja – podporządkowanie czegoś prawdzie wyższej, boskiej – np. pochwała dla jakiś czynów, nawoływanie czytelnika do przyjęcia prawdy, którą posiadał autor.
- charakter kronikarski pisarstwa – istota kroniki nie jest forma zapisu, ale czas jaki w niej odkrywamy – czas kronikarski. Kronikarz notuje zdarzenia kolejno tak, jak występowały – kronikarz jest uwięziony w swojej historii, może na nią patrzeć jedynie z perspektywy przeszłości. W kronikach refleksje o charakterze moralnym,.
- działanie opatrzności – karanie, nagradzanie, cuda.
- nurt humanizmu – nawołujący do ożywienia studiów nad starożytnością. Zainteresowanie pozakościelnym kręgiem cywilizacyjnym (państwo – miasto) – „Kronika Florencji”, Petrarka, Boccaccio, Bruni.
- XV wiek stanowi przełom w pisarstwie historycznym – popularyzowanie dzieł starożytnych
- świecka periodyzacja i badanie nad historią Rzymu.
5. RENESANS:
- wzrost krytycyzmu – eliminacja retoryki religijnej
- powstanie humanizmu we Włoszech
- szukanie wzorców w starożytności
- próba ustalenia porządku świata – liczenie lat wstecz od narodzin Chrystusa
- proces laicyzacji myślenia
- rozszerzanie przedmiotu zainteresowań historyka
- tworzenie świadomości ściśle historycznej
- XVI – Machiavelli, Bodin
- Machiavelli – niekronikarska narracja, nawiązanie do starożytności
- Bodin – potrzeba krytyki źródeł. Znaczenie wiedzy pozaźródłowej historyka. Dzieje ludzkie jako realizowanie się postępu.
- powstanie historiografii regionalnych
- w Polsce – Marcin Kromer (1512 – 1589)
- filozofia człowieka – empiryzm i racjonalizm
- Descartes – rola rozumu, odwołanie się do doświadczenia, Matematyka jako model nauki, Bóg – konstruktor świata, który stworzony rządzi się swoimi prawami.
- Papive Masson – głosił hasła bezstronności w narracji historycznej – nie jest zadaniem historyka oceniać, ale podawać nagie fakty.
- krytyka hagiografii – bollandyści – zaczynają kształtować etykę pracy naukowej („republika uczonych”)
- 1618 – Kongregacja św. Maura – praca nad źródłami i wyjaśnienie nauk pomocniczych historii (dyplomatyka i chronologia), działalność Jeana Mabillona – 1681 – Traktat o dyplomatyce.
- 1623 – G.J.Voss z Leydy – „Ars historia” – kodyfikacja pracy historyka – sztuka krytyczna
- XVII – Szymon Starowolski – „Historia jest prawdziwym opowiadaniem o dziejach”
- Nicolas Lenglet du Fresnoy – problem oddzielenia historii świętej od świeckiej (1729)- historia święta nie spełnia zadań poznawczych, ale dostarcza jedynie reguł postępowania.
- XVII/XVIII – początki filozofii historii (VICO) - ideą związanie historii z działalnością człowieka, nauka historyczna jako coś osobliwego, nienaukowe potraktowanie historii.
6. OŚWIECENIE:
- koncentracja wokół narracji faktograficznej
- wyłączenie z narracji historycznej mitów
- procesy laicyzacji myślenia i racjonalność
- filozofowie zaczęli zajmować się historiografią (historiografia filozoficzna)
- empiryzm i sceptycyzm, zaufanie do rozumu i trzeźwego myślenia
- Leibniz
- John Locke – „Rozważania dotyczące rozumu” – dowody rozumowe i intuicja dostarczają wiedzę o dostatecznym stopniu pewności, wizje rzeczywistości nie są rzeczywistością!!!
- George Berkeley – wszelkie rzeczy są jedynie wiązkami idei, które o nich mamy
- Immanuel Kant – rola poznającego w konstruowaniu przedmiotu poznania
- Monteskiusz – podział władzy.
- Wolter – propagował racjonalizm i sceptycyzm
- jasna precyzyjna narracja
- optymizm poznawczy
- prawda historyczna – jako uwolnienie narracji od fikcji, Historia jako relacja o faktach przyjętych za prawdziwe
- Nie traktowano kronik jako właściwej narracji historycznej
- dążenie do narracji uogólnionej – rozwój pisarstwa historii powszechnej.
- pierwsze nowoczesne dzieło historyczne – „Wiek Ludwika XIV” Woltera (1751)
- pierwsza prawdziwa historia powszechna – „Rozprawa o obyczajach i duchu narodów” (1756)
- najwybitniejsi historycy oświecenia – William Robertson, Gibbon „Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego”
- historiografia oświecenia – głównie w Anglii, Szkocji i Niemczech
- szkoła getyńska – w Niemczech – nauki pomocnicze historii.
- Polska – Naruszewicz, Historia jako historia kultury.
7. HISTORIOGRAFIA XIX Wieku.
- związana z procesami kształtowania się nowoczesnych narodów – historie narodowe
- Fichte – idea wyższości jednych narodów nad innymi – kształtowanie się nacjonalizmów
- Historiografia –zarazem spajała jak i dzieliła narody
- krytyczna obróbka informacji o faktach ale w interpretacji duże znaczenie ideologii.
- idee historyzmu, pozbawienie uniwersalizmu na rzecz historii narodowych.
- historyzm jako rozwinięcie rzeczywistego myślenia historycznego,
- Ranke – profesjonalizacja pracy historyka
- rygorystyczna krytyka źródeł
- naukowość narracji
- przekonanie, że idee rządzą światem
- celem narracja „jak to rzeczywiście było”
- rozwój badań historycznych
- historycy sędziami przeszłości
- szkoła pruska – Ranke, Waitz, Hommsen, Sybel – szkoła nacjonalistyczna
- Karol Lamprecht – „jak doszło do tego, że tak było” – postulat dochodzenia do przyczyn.
- Sismondi – Francja
- Tocqueville – tendencja do odpolityczniania
- szkoła metodyczna w Niemczech – historyk musi dążyć do obiektywizmu
- W Polsce – historiografa związana ze świadomością narodową, Julian Ursyn Niemcewicz, Joachim Lelewel (szkoła romantycznej historiografii), 2 połowa XIX rozbieżności między szkołą krakowską a szkołą warszawską
- wyostrzenie krytyki źródeł i rozwinięcie technik narracyjnych
- nowe pola badawcze – kultura i gospodarka. Silnym impulsem – przemiany gospodarcze, ważnym ośrodkiem Anglia, w 1805 ukazały się pierwsze dzieła tego typu dot. Angielskiego handlu autorstwa Macphersona.
- stopniowe przenoszenie centrum historiografii z Niemiec do Francji
- Francuscy historycy gospodarczy – Avenel „Historia gospodarcza własności, płac, żywności i wszystkich cen od roku 1200 do 1800”
- Jan Rutkowski w Polsce J
- periodyzacja jako odbicie rozumienia przez historyka procesu historycznego
- „przyrodę wyjaśniamy, historię rozumiemy”
- Historyk – zawodowym badaczem przeszłości, historia pojawia się na uniwersytetach, powstają katedry historyczne (profesjonalizacja historii)
- kongresy i zjazdy historyczne w XIX wieku – dyskusja o metodach
- 1866 – Polskie Towarzystwo Historyczne
8. Historiografia naukowa w XX wieku.
- nowe idee zaczynają się pojawiać w wąskich środowiskach – duże grono tradycjonalistów
- Krytyka historyzmu – postulat unaukowienia historii
- trend do wyjścia poza historie polityczną – ujęcie globalne historii, prawda ukryta w całości.
- Febvre – prawda jako ogólne formuły grupujące dotąd izolowane fakty
- Teggart – postulat łączenia badania diachronicznego z synchronicznym
- „patrzenie na historyka i jego pracę z drugiego piętra”
- Tradycyjni historycy – jako historycy nożyczek i kleju, ich prace porównane do notatnika, narracja historyczna jako powieść
- Historia naukowa – to, co jest w źródłach traktowanie nie jako stwierdzenia ale jako informacje.
- szkoła Annales – nawiązująca do Hausera, Berra, Febvre i Blocha. 1929 – czasopismo „Annales”, historycy związani z Feancja. Spuścizna Annales objęła problemy świadomości, historii społeczno – gospodarczej. Po II wojnie główną postacią Annales – Fernand Braudel. Poglądy Annales:
· Sprzeciw historiografii tradycyjnej (zdarzeniowej)
· Hasło historii globalnej
· ...
prosze