wprowadzenie do Biblii hebrajskiej
i apokryfów judaistycznych
Prowadzący: dr hab. Krzysztof Pilarczyk, prof. UJ
Liczba godzin: 30
Semestr: letni 2007/2008, środa, godz. 15.00-16.30, sala 4 (IR UJ)
Forma: wykład
Liczba punktów: 3 (5 ECTS)
Kurs przeznaczony głównie dla studentów religioznawstwa i innych kierunków humanistycznych.
Program kursu: Pojęcia Biblia judaizmu i Stary Testament. Biblijna literatura hebrajska na tle starożytnych literatur Bliskiego Wschodu. Podział ksiąg biblijnych wg tradycji żydowskiej, chrześcijańskiej i krytyki literackiej. Krytyka historyczna i literacka Pięcioksięgu oraz hipotezy próbujące wyjaśnić jego powstanie. Doktryna religijna Pięcioksięgu. Części Newiim i Ketuwim – kwestie literackie i doktrynalne. Historia tekstu BH. Historia kanonu BH (kanon palestyński i aleksandryjski, BH w kanonie chrześcijańskim). Starożytne i nowożytne tłumaczenia BH. Okrycia nad Morzem Martwym a BH. Hermeneutyka biblijna. Apokryfy judaistyczne (Starego Testamentu): pojęcie, charakterystyka gatunków literackich, kontekst historyczny ich powstawania, metodologia badań.
Bibliografia: Katolicki komentarz biblijny, Warszawa 2001; VanderKam J.C., Manuskrypty znad Morza Martwego, Warszawa 1996; Apokryfy ST, oprac. i wstęp R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999; S. Mędala, Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej, Kraków 1994; R. de Vaux, Instytucje Starego Testamentu, Poznań 2004; Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali : wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006. Szczegółowa bibliografia zostanie podana na wykładzie.
Metoda oceny: obecność na wykładzie i pozytywna ocena z pracy semestralnej
Forma zaliczenia: egzamin
SYLABUS
I. BH jako tekst sakralny judaizmu (i chrześcijaństwa)
1. Biblia judaizmu
- pojęcie, podział i jej ogólna charakterystyka
- język i pismo Biblii judaizmu
- BH na tle literatur starożytnego Wschodu
2. BH w tradycji kulturowej Żydów w ciągu wieków
- w tradycji literackiej (osadzanie literatury religijnej w boskości Tory)
- w tradycji kultycznej (do końca tzw. drugiej świątyni)
- w tradycji synagogalnej oraz jesziwskiej i beitmidraszowej
- w tradycji świeckiej („sentymentalny akt”)
3. Tradycje religijne Izraela środowiskiem powstawania tekstów biblijnych judaizmu. Tekst biblijny moderatorem tych tradycji i przekazicielem.
- tradycje patriarchów
- tradycje okresu wyjścia z Egiptu i zasiedlania Kanaanu
- tradycje państwa/państw teokratycznych Izraelitów
- tradycje prorockie (do końca okresu tzw. pierwszej świątyni)
- tradycje wygnaniowe (babilońskie) i wspólnoty żydowskiej okresu tzw. drugiej świątyni (palestyńskie i diaspory)
- tradycje rabiniczne
- tradycje peryferyjne (samarytańskie, chrześcijańskie, gnostyckie)
4. Postanie BH
- Pięcioksiąg (stare i nowe hipotezy)
- Inne księgi historyczne
- Księgi prorockie
- Księgi historyczno-dydaktyczne i dydaktyczne
5. Historia kanonu BH
6. Historia tekstu (ze szczególnym uwzględnieniem odkryć nad Morzem Martwym – Qumran)
7. Biblia judaizmu jako święta księga judaizmu i jej interpretacje do końca tzw. drugiej świątyni
8. Główne rysy doktrynalne BH
- Bóg Izraela (jego koncepcje)
- Izrael – lud przymierza
- Koncepcje mesjańskie
- Czasy ostateczne (eschatologia BH)
9. Biblia hebrajska sakralnym tekstem chrześcijan
- pojęcie „Stary Testament”
- księgi ST
- wczesnochrześcijańska hermeneutyka ST
- ST we wczesnej tradycji chrześcijańskiej
II. APOKRYFY I PSEUDEPIGRAFY JUDAISTYCZNE
10. Apokryfy (pojęcie, liczba, ogólna charakterystyka, przegląd badań)
11. Pseudepigrafy (pojęcie, liczba, ogólna charakterystyka, przegląd badań)
12. Apokryfy i pseudepigrafy w kontekście historyczno-religijnym
- Opowieści diaspory (Dn, Tb, List Jeremiasza)
- Wobec hellenizacji Żydów w Palestynie (1 Hen, Eklezjastyk)
- Wobec reformy Seleukidów (Jub, Testament Mojżesza, Dn 7-12, 1 Hen (83-90)
- Hasmonejczycy i ich oponenci (Jud, Barucha, 1 i 2 Mch, DD, Kom. Hab., Kom Iz, Reguła wspólnoty, Męczeństwo Iz)
- Izrael w Egipcie (Przepowiednie Syb, List Arysteasza, 3 Mch, dodatki do Est)
- Rzymianie i dom Heroda (Ps. Salomona, Test. Mojżesza, 1 Hen, 4 Mch)
- Dawne pisma izraelskie w nowej perspektywie (Test. 12 Pariarchów, Apokalipsa Mojżesza, Życie Adama i Ewy, Józef i Asenet, Apokryf Gen, Księga biblijnych starożytności)
- Powstanie przeciw Rzymianom – klęska i rekonstrukcja judaizmu (2 Barucha, 4 Ezd, Apokalipsa Abrahama, 3 Barucha)
- Drugie powstanie (Bar Kochby) (Paralipomena Jeremiasza)
13. Fenomen literatury apokryficznej i pseudepigraficznej
Literatura źródłowa:
Pismo święte Starego i Nowego Testamentu oraz wybrane apokryfy.
Apokryfy Starego Testamentu, oprac. R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999.
Rękopisy znad Morza Martwego, wyd. 2 popr. i uzupeł. Kraków 2000.
Literatura pomocnicza:
Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali : wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006.
Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, pod red. K. Pilarczyka i J. Drabiny, Kraków 2008 (zwłaszcza K. Pilarczyk, Religia Izraela)
Wstęp ogólny do Pisma świętego, pod red. J. Szlagi, Poznań-Warszawa 1986.
W. Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu, Warszawa 1985
Wstęp do Starego Testamentu, red. L. Stachowiak, Warszawa, Poznań 1990
K. Romaniuk: Wprowadzenie do krytyki tekstu Starego i Nowego Testamentu, Poznań [i in.] 1975
K. Romaniuk: Morfokrytyka i historia redakcji czyli Form- i Redaktionsgeschichte, Warszawa 1983.
Interpretacja Biblii w Kościele, pod red. R. Rubinkiewicza, Warszawa 1999.
J.C. VanderKam: Manuskrypty znad Morza Martwego, Warszawa 1996.
R. Rubinkiewicz: Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, Lublin 1987.
S. Mędala: Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej, Kraków 1994.
adad.molo