Noc świętojańska-(Dignif).pdf

Noc świętojańska (Dignif)

Choć kultura Słowian, wierzenia sioła i zaścianków oraz praktyki kultu bogów,

uosabianych w symbolach otaczającej nas przyrody oraz kosmosu, były niegdyś bogato

rozkrzewione, to do dzisiejszych czasów przetrwały tylko nieliczne przesłanki, składające

się na dość mglisty obraz dawnych rytuałów. Tym bardziej więc, cenić i pielęgnować

musimy pamięć o pradawnych obrzędach, z których najsilniej ukorzenionym i najtrwalej

przechowanym do dzisiejszych czasów, jest kult Nocy świętojańskiej - wielkiego

misterium ognia i wody.

Mimo, że nazwa nocy świętojańskiej, wskazuje na ścisłe korelacje z osobą św. Jana

Chrzciciela, (którego męczeństwo dokonać miało się jakoby 21 czerwca) nie należy

jednak podejmować prób datowania początków tego święta według tego tropu. W

rzeczywistości, bowiem, wielkie misterium przesilenia, jest o wiele starsze, niż

chrześcijaństwo wśród Słowian, zaś pierwszych jego śladów, doszukiwać należałoby się

w zamierzchłych przedhistorycznych czasach. Odkąd, bowiem słowiańscy astronomowie

przypuścili datę pierwszego letniego dnia, na okolicę 21 czerwca, we wilijum tegoż

wydarzenia odbywały się pełne wielkiej radości obrzędy, ku czci boga słońca i jego

zbawczej energii zsyłanej na Ziemię.

Wraz z nastaniem wieczora, ludzie, którzy przez cały dzień przygotowywali się do

świętowania, w pięknych, barwnych strojach, opuszczali osady, a zdążając ku najwyższej

górze w okolicy, taką pieśń na ustach nieśli:

" Witamy Jana świętego

Cóżeś nam przyniósł dobrego?

Na tę noc, tę wesołą

Będą muzykanci grać

Będą dzieweczki hukać

Oj dzisiaj Kupajło

Hej jurto Jan

Oj pójdziem dzieweczki

Hej w zielony gaj"

Zanim jednak żądni biesiady "pielgrzymi", dotarli przez zapadające już mroki na wzgórze,

specjalnie "wyselekcjonowana" kadra młodzieńców i panien, pospieszyć musiała na

szczyt, a zebrawszy drewno przednie: sosnowe, świerkowe i cisowe w kopiec je ustawić.

Aby ogień, który zapłonie na górze, był godną światłością, mającą przedłużyć tej nocy

światłość słoneczną, rozniecanie jego musiało być poprzedzone wypowiedzeniem

magicznej formuły. Sam akt krzesania iskry, jako tej, która da początek błogosławionej

sobótce, był złożonym przekazywanym z pokolenia na pokolenie procesem, w którym

materiał trący i zapalny stanowiły deski. Sposób ten wywodzący się od naszych

słowiańskich dziadów, dawał pewność powstania ognia żywego, który z natury zrodzony,

naturą - rodzicielką się karmi, aby dla kosmosu święte swe i czcigodne płomienie

ofiarować.

Tak to w całej Europie od wiek wieków, ognie świętojańskie płonęły, a dymy ich snujące

się przez wszystkie niemal epoki i stulecia, dawały świadectwo niezwykłych rytuałów,

odprawianych niegdyś przez słowiańskich szamanów - magów, na część i chwałę

wszechpotężnych żywiołów.

Rytualne ognie, zwane sobótkami, swą nazwę wywodzą od soboty. Nie oznacza to

jednak, że palone były właśnie w ten dzień (noc świętojańska jest świętem "ruchomym" i

zależy od kalendarza astronomicznego). Geneza nazwy sobótka, pozwala nam

stwierdzić, że ogniska palone były w noc "przedswięcia", czyli wigilii - soboty przesilenia,

które jednak nie w dzień, ale właśnie nocą miało swoje apogeum.

Sobota, była również miejscem rytualnych biesiad. Góra Ślęża ( najwyższa w paśmie

Masywu Ślęzy na Przedgórzu Sudeckim, w XII wieku, miała, bowiem i taką zastępczą

nazwę) z uwagi na to, iż w Zielone Świątki oraz właśnie w Noc świętojańską, miejscowi

zbierali się tam na swe ceremoniały, ludzie skojarzyli nazwę tego wzniesienia ze świętym

blaskiem tam się mieniącym i do dzisiejszych czasów, nazwa sobótka przetrwała właśnie

jako określenie kultowego ogniska.

"Juże wieczór teraz krótki

Hej zapalmy sobótki

Dalej dziewki wybrane

Bylicą przepasane

Tańcujcie na dworze

Aż do rannej zorze

Aże do świtania

Ale nie bez grania"

Magia ziół świętojańskich

"U nas we wilijum św. Jana, niewiasty ognie paliły. Tańcowano, śpiewano, diabłu cześć i

modły czyniąc i tego pogańskiego zwyczaju, do tych czasów w Polszcze nie chcą

opuścić, czyniąc z bylicy ofiarowanie, wieszają ją po domach i opasując się nią, czynią

sobótki, paląc ognie, aby była świętość prawie diabelska, śpiewają pieśni, tańcują..."

ks. Marcin z Urzędowa (XVI wiek)

Jak podaje ksiądz Marcin (myląc się oczywiście, co do rzekomo "diabelskiego"

charakteru święta) oraz wielu innych kronikarzy i historyków, okresu żywego kultu Nocy

świętojańskiej, ważnym dopełnieniem ceremoniału, tej najkrótszej nocy w roku, były

zioła. Drzewa, krzewy, krzewinki oraz wszelkie ziele polne i leśne, których najróżniejsze

części od korzenia poprzez liście i kwiaty a na owocach skończywszy, używane były

powszechnie w medycynie ludowej, około przesilenia nabierały szeregu szczególnych

właściwości. Niezwykła moc, jaka w Noc świętojańską zlewała się obfitym strumieniem

na wszystkie istoty żywe, potęgowała zbawienne lecznicze właściwości roślin,

przysparzając im w tym okresie funkcji "antydiabelskich".

Bylica- najwspanialsze ziele świętojańskiej Nocy, która przez wzgląd na swe

uniwersalne działanie zwana była panaceum, stawała się na czas obchodów święta

wody i ognia potężnym amuletem przeciwko złym mocom. Zerwanie bylicy w noc 21

czerwca, dawało osobie czyniącej z niej ofiarowane, potężną broń przeciw zasadzkom

ciemnego świata. Zarówno na czas przesilenia, jak i na cały przyszły rok, noszący

talizman z tego ziela mógł nie bać się żadnych chorób, zakusów podstępnych ludzi,

nieszęśliwych zdarzeń losowych oraz buli krzyża, które przy nastaniu niedalekich Janowi

prac polowych, mogły nawiedzać pracujących na roli.

Szczególnie silną wiarę w skuteczność tego "najpierwszego ziela świętojańskiego"

wykazywały kobiety młode, które przepasając się nim trzykrotnie wokół talii, jak również

wkoło piersi oraz zaszywając go w fałdach sukien i fartuchów, dawały w ten sposób

świadectwo na to, iż uroda ich, wdzięk, powab i młodość oraz przyszłe zdrowe

potomstwo rodzone bez bólu, są im szczególnie drogie. Zatrzymanie ulotnych darów

natury, które kobiecie zapewniały podziw i wzięcie wśród płci przeciwnej, możliwe było

również podczas obrzędu palenia bylicy w sobótkach, który to kojarzony był również ze

średniowiecznym aktem palenia czarownic (Jak jednak wiemy strach przez magią i

osobami ją uprawiającymi, był wynikiem nieznajomości skutków działalności magów i

czarownic, nie zaś krzywdami przezeń wyrządzanymi. Z drugiej jednak strony starano

się ustrzec w ten sposób przed czarnomagicznymi praktykami: urokami i klątwami, które

rzucane bywały przez osoby praktykujące magią niedozwoloną.)

Bylica uosabiająca w wierzeniach ludowych wiedźmę, spalała się w błogosławionym

ognisku, zaś dymy powstałe przy jej trawieniu przez ogień, okadzały biesiadników

uchodząc na znak odejścia złych sił w mrok gwiaździstej nocy.

Nie tylko jednak bylica cieszyła się wzięciem z tę najcudowniejszą noc w roku.

Dziurawiec, który z racji pory kwitnienia zwany był (i jest zwany do dzisiaj) "zielem

świętojańskim", biedrzeniec oraz leszczyna, jak również łopian, z którego cudowny

wywar sprawił przyrośnięcie obciętej głowy Jana Chrzciciela, chętnie zrywane były w

czas przesilenie przez wytrawne zielarki i młode panny, a przechowywane na zapieckach

i pod połapami, niczym święte relikwie chronić miały domostwa przed pożarami,

powodziami i huraganowym wichrem.

W poszukiwaniu miłości i cudownego ziela

Zabawy, tańce i śpiewy przy ognisku trwać musiały, aż do samego świtu, lecz nie znaczy

to, że wszyscy spędzali tę noc na wspólnym świętowaniu. Przywilejem młodzieży:

urodziwych panien i roznamiętnionych kawalerów były tej nocy wyprawy w głąb

ciemnych borów, które skrywały w śród kniei najwspanialsze cuda świata.

Na czas Nocy św. Jana, surowe prawa wstrzemięźliwości i skromności ulegały

zawieszeniu, zaś wszelkie obecne zakazy, a nawet kara grzechu i potępienia za występki

odchodziły w mroki niepamięci. Łamano wówczas surowy na ogół zwyczaj ludowy, a

dozwalając na czułości, wyznania, pieszczoty, a nawet zbliżenia, oczekiwano, że po

Nocy przesilenia wiele par stanie na ślubnym kobiercu, dając tym samym wsi okazję do

świętowania i zabawy.

Kiedy więc tańce i śpiewy wokół sobótki trwały w najlepsze, młode dziewczęta umykały

potajemnie w zarośla, rozpuszczały włosy , ściągały z siebie krasne korale i wielobarwne

suknie, a rzucając się w wieczorną rosę wcierały w swe ciała ten najdroższy eliksir

młodości i dziewiczej jurności. Niczym rozszalałe czarownice szukały po omacku

krzaczku nasięźrzału - ziela miłośniczego, a skora tylko go rozpoznały, stawały doń

tyłem i szepcąc zaklęcia pozyskiwały tą roślinę, wróżąc sobie szczęście w miłości,

urodziwego męża i rychłe wesele.

Połyskujące wilgocią ciała pięknych "bachantek", snuły się po lesie jak świetliste zjawy, a

zrywawszy zioła, kwiaty oraz kłosy, wiły wianki. Te zaś wkładawszy sobie na głowy w

samych tylko halkach zwiewnych, spokojnie już, niczym w procesji, szły do strumieni lub

nad jeziora uważając, aby po drodze nie dać się skusić zwodnikom, nie zboczyć ze

ścieżki i broń Boże nie obejrzeć się za siebie. Kiedy zaś cel wędrówki został osiągnięty

dziewczęta obmywały swe twarze i dłonie, a puszczawszy na wodę wianki obserwowały

ich spokojny lub też burzliwy los. Często, kiedy panny chciały długo śledzić drogę swego

wianka montowały weń świecę, która rozpraszając mroki nocy wskazywała, dokąd ów

symbol dziewiczej czystości i cnoty popłynął.

Jeżeli wianek niesiony przez wodę płynął równo i spokojnie, było to znakiem, że i miłość

będzie kwitła i życie będzie się harmonijnie układało...

Jeżeli zaś wody kołysały niespokojnie wiankiem lub, co gorsza topielce wciągnęły go w

głębiny, wróżyło to nieszczęście, nieudane małżeństwo, niepłodność a nawet śmierć.

Wtedy to pana powinna jak najszybciej wracać do domu, zachować swą czystość, nie

wychodzić przez najbliższy rok za mąż i czekając do kolejnego letniego przesilenia,

wszystkie rytuały jeszcze raz powtórzy, aby żywioły swą cierpliwością przebłagać.

Dziewka, której wianek spokojnie płynął po tafli jeziora lub rzeki, mogła się spodziewać,

że podjęty on zastanie przez młodzieńca, który wyławiając zwitek ziół da jej tym samym

znak, swojego do niej uczucia. Oczekiwano jednocześnie, że chłopak ten po spędzonej

wspólnie nocy, przygarnie dziewczynę pod swój dach, a jesienią po żniwach stanie z nią

przed ołtarzem, ślubując wierność, aż do śmierci.

Kwiat paproci

Gdy kochankowie połączyli się w namiętnych uściskach na brzegu wód, onieśmieleni

wspólnym towarzystwem, pod pretekstem szukania mitycznego kwiatu paproci, oddalali

się w ciemne i nieprzeniknione ostępy. Nie trzeba oczywiście mówić, że tak naprawdę

kwiatu, nikt z kochanków nie szukał, a paproć, co najwyżej stawała się niemym

świadkiem igraszek i orgii, na jakie w tą najcudowniejszą noc w roku, pozwolić sobie

mogła młodzież.

Ci zaś, którzy swej "drugiej połowy" przy poławianiu wianków nie znaleźli, faktycznie

udawali się na poszukiwania kwiatu, którego znalezienie nie było oczywiście rzeczą

łatwą. Zwykle jałowa paproć, która w wigilię świąt Bożego Narodzenia oraz właśnie w

Noc świętojańską, wydawała złoty lub purpurowy okwiat, sprytnie ukrywała go pośród

bagnisk i płonących torfowisk, przed oczami niegodnych.

Cudowna moc kwiatu paproci, który był w praktyce zielarskiej wielce pożądanym

surowcem, była tak wielka, iż zaledwie szczypta tego ziela, potęgowała stokrotnie moc

wszelkich wywarów. Samo już posiadanie takiego trofeum, było dla znalazcy wielkim

zaszczytem, z którym jednak nie należało się obchodzić wśród społeczności wiejskiej.

Kwiat należało przechowywać w miejscu godnym, aby siłę jego i moc zachować i aby

życiodajna energia zeń płynąca, pozwoliła cieszyć się długim życiem bez chorób i

zmartwień.

Kwiat paproci był o tyle ciekawym zjawiskiem, o ile o cenie jego, mogła zaświadczyć

wyjątkowa i niewysłowiona wprost rzadkość. Spożycie kwiatu w stanie surowym

gwarantowało człowiekowi niewidzialność, zaś specjalne jego spreparowanie w

zależności od przekazów, dawało bazę do sporządzenia panaceum lub przy wyjątkowym

szczęściu eliksiru długowieczności!!!

Umiejscowienie kwiatu wśród niedostępnych terenów serca lasu, nie było oczywiście

jedyną bronią przeciw niepowołanym osobą chcącym zdobyć paproć Na straży dróg i

ścieżek prowadzących do odkrycia wielkiej tajemnicy świętojańskiej Nocy, stały świetliki i

zwodniki, które rozpoznając zamiary człowieka, kierowały go bądź to na dobry, bądź na

całkiem mylny trop poszukiwań. Szereg pułapek, błędnych ogników jak również rusałek,

wodników, topielców, demonów, półdemonów i hydr, dla których Noc świętojańska była

ostatnią chwilą przed wpędzeniem ich na całe lato w głębiny stawów i uroczysk, strzegło

niezwykłego kwiatu, aż do świtania, po którym kwiat znikał, zaś światło

wszechpotężnego słońca - dawcy życia, wespół ze światłem chwały świętego Jana,

raziły śmiertelnie całą tą kohortę - strażników. Wszystkie te kreatury, na co dzień

zamieszkujące wśród bagien i moczar, trafiały w ciemne rozpadliny skał, skąd wydobyć

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: