TEORIE STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Wykład 1 – 4 października 2010
Filozofowie badali teorię stosunków międzynarodowych przed I wojną światową. Przed powstaniem tej dziedziny nauki mówi się o refleksji na ten temat.
Filozofowie – myśliciele:
· Tukidydes
· Machiavelli
· Kant
· Rousseau
Filozofowie – prawnicy:
· Grocjusz;
· Vattel;
· Buffendorf.
Prawo międzynarodowe nie reguluje wszystkich obszarów. We współczesnym świecie powinno się zdefiniować pojęcie: suwerenności oraz interesu narodowego.
Część specjalistów od SM twierdzi, że w ogóle nie ma TSM.
Teoria – jest to termin wieloznaczny, ale ma wspólne cechy. Zawsze odnosi się do myśli, działania. (Odnoszenie się do myśli jest przeciwstawiane do praktyki). Natomiast nie każda myśl jest teorią. Pochodzi z języka greckiego – to inaczej skupienie uwagi na czymś, dokonanie mentalnego wyboru w stanie kontemplacji, która miała na celu uchwycić rozumienie czegoś, zamysłem jest chęć zrozumienia czegoś. Pokrywa się to z terminem: „rozumienie bytu” (czyli ontologia – nauka o bycie) Chodzi o wyjaśnienie związku przyczynowo- skutkowego. To wyjaśnienie może być zarówno religijne jak i filozoficzne.
Współcześnie występują dwa znaczenia teorii:
1. Szerokie:
· podobne do starożytnego rozumienia;
· cała nauka składająca się na jednego myśliciela, bez względu na charakter, bierze się pod uwagę sądy wartościujące;
· używana wtedy, gdy zajmujemy się teorią historii politycznej świata.
2. Wąskie:
· Myślenie mające na celu wyjaśnienie;
· Teoria to zbiór propozycji do zbioru danych (suma wiedzy na temat całości pewnego wycinka SM);
· Sam opis danego zbioru to nie jest teoria. Deskrypcja to nie teoria.
Wykład 2 – 25 października 2010
Zbiór danych – to zbiór faktów, które są wyselekcjonowane, uporządkowane.
Sam opis nie wystarczy. Opis jest to element, który poprzedza inne ważne elementy.. Na zbiór będą się składać stwierdzenia będące wynikiem założeń (ale taki zbiór to też jeszcze nie jest teoria). Deskrypcja, jak wiemy, też jeszcze nie jest teorią, dopiero wyjaśnienie może spełniać taką funkcję. Funkcją wyjaśnienia może być np. pewien rodzaj prognozy.
Funkcja teoretyczna:
a) by móc coś wyjaśnić;
b) by móc dokonywać prognozy
Naukowa teoria:
· za wyłącznie naukową uważa się tylko naukę zgodnie z metodami naukowymi;
· posługujemy się metodami badawczymi dla danej dyscypliny (inne dla nauk humanistycznych, technicznych, ekonomicznych, itd..);
· korzystamy z dorobku innych;
· twierdzenia w zakresie nauk humanistycznych są to w zasadzie hipotezy;
· w naukach ścisłych staramy się obalić daną teorię
· termin ten używany jest też w szerszym znaczeniu;
· np. intuicja, objawienie à uważane są za rodzaj wiedzy w metodzie naukowej
Bez względu na sposób, istnieje pewien stopień przekazywania wiedzy.
Co komunikujemy innym:
· własne przekonania – które jest stosunkowo łatwo przekazać
· wiedza przekazywana jest przy dobrym przygotowaniu drugiej strony;
· nie istnieje wiedza, która jest nie do przekazania, bo mają one charakter intersubiektywny;
intersubiektywność – to jest cos czego my nie kwestionujemy, mimo iż się różnimy
W naukach społecznych – człowiek jest przedmiotem i podmiotem badania, zgadzamy się co do pewnych cech rzeczywistości, ale inaczej je interpretujemy.
Empiryzm logiczny – możemy to sprawdzić i to da się udowodnić
Lata 80. Fascynacja zastosowaniem metod ilościowych, przez co możemy wykryć najlepsze teorie. W naukach społecznych pojawiło się zjawisko takie, że jak czegoś się n ie da policzyć, to po prostu nie istnieje. A tak naprawdę to nie wszystkie zjawiska mają wymiar mierzalny.
1. Zestawienie teoria a praktyka – praktyka może służyć do tworzenia, testowania i doskonalenia teorii. Uczymy się czegoś przez praktykowanie jak i błądzenie, czyli złą teorię. Praktyka może być źródłem teorii. Praktyka i teoria są sprzęgnięte. Jeśli naukowa teoria jest kompletna, to nie ma sensu stwierdzenie, że coś jest dobre w teorii, ale jest nie do końca dobre w praktyce.
2. Zestawienie teoria a opis – zarówno opis jak i teoria (wyjaśnienie) mają zastosowanie w postępowaniu naukowym. Samo dążenie do efektu teoretycznego przez samo uporządkowanie już coś uzyskamy. Sam opis nie równa się teorii. Dzięki teorii możemy stworzyć jakiś opis, może też określać ich znaczenie.
3. Zestawienie teoria a hipoteza – hipoteza to niesprawdzone stwierdzenie związku, współwystępowania lub związków wzajemnych, tymczasowe założenie faktów. Teoria odnosi się do stanu lub nowych hipotez, ale samą nią nie jest. Sięgamy do teorii w celu wyjaśnienia lub sformułowania nowej hipotezy.
4. Zestawienie teoria a prawo – Prawo oznacza rodzaj regularności w SM. Formułujemy rodzaj regularności, co budzi pewne wątpliwości. Nie formułujemy twierdzeń tylko hipotezy.
5. Zestawienie teoria a filozofia – filozofia próbuje wyjaśnić wszystko. Metafizyka – nauka pozorna. Ontologia – nauka o bycie. Filozofia i teoria próbują coś wyjaśnić, tylko że teoria chce zrobić to konkretniej.
6. Zestawienie teoria i rozum – każda próba wyjaśnienia czegoś to akt rozumny. Naukowe rozumowanie jest na rzecz dedukcji z przesłanek. Stosowane są zasady logiki. To nie może mieć charakteru dokonanego, to musi być w formie do udowodnienia. Nauki dzielimy na: dedukcyjne i indukcyjne
7. Zestawienie teoria a modele – do konstruowania modelu wykorzystywane są założenia i hipotezy.
Wykład 3 – 8 listopada 2010
Co to jest teoria?
Teorią należy nazywać generalizujące zdanie, które twierdzi, że dwie lub więcej rzeczy, dwie czynności czy dwa zdarzenia określonych warunków zmieniają się w związku ze sobą.
Teoria zawiera 3 zasadnicze elementy:
1. System wzajemnie powiązanych wypowiedzi na temat określonego wycinka rzeczywistości, tu: stosunków międzynarodowych.
2. Informacje o założeniach i warunkach brzegowych, dla których ważne są powyższe wypowiedzi. Warunki brzegowe = to pewne ramy intelektualne
3. Możliwość tworzenia hipotez co do pewnych wydarzeń i zmian
Funkcje teorii:
- deskryptywna, tj. opisowa;
- analityczna;
- prognostyczna;
- polityczno- prognostyczna
Np. Ci co tworzyli samolot nie mogli abstrahować od teorii grawitacji.
Funkcja polityczno- prognostyczna nie ma nic wspólnego z historycznymi teoriami. Np. Czy ZSRR przetrwa do 1980 r.? Itd. Nie ma tu żadnych założeń, warunków, tylko gdybanie. „Jeżeli pada deszcz, pod oknami chodzą parasole” – Teoria dokładnie określa założenia. Historyczne proroctwa nie odnoszą się do tego rodzaju warunków lub założeń, nie od tego zależą.
Prawo/prawidłowość – teoria , której wielokrotność się potwierdza
Hipoteza – teoria, która wymaga dalszych etapów sprawozdania
Teza – to mocne stwierdzenie, którego nie trzeba dodatkowo potwierdzać
Krytyczny racjonalizm nie zna żadnych potwierdzonych teorii. Nawet 100 razy potwierdzona teza może ulec falsyfikacji (= obaleniu).
Teoria polityczna – zawiera 3 wymienione wcześniej elementy składowe teorii. Jednak pod względem możliwości budowania teorii trudno teorię polityczną z innymi naukami. Nauki społeczne, humanistyczne – czerpią z filozofii. Teorie polityczne faworyzują różne piętra abstrakcji, próbuje się je budować na różnym poziomie:
1. Pojedyncze generalizacje – powstają w większości badań, które robi się na gruncie politycznym;
2. Teorie cząstkowe – dot. Szczególnych sytuacji, obejmujące swoim zasięgiem określony wycinek rzeczywistości
3. Teoria ogólna – dot. całego systemu politycznego
System polityczny – to pojęcie, które różni się w zależności od punktu widzenia, ale i tak jest mniej złożony niż uzywany w socjologii system społeczny. To co w nauce o polityce teoretycznie jest mniej skomplikowane niż w innych naukach, np. w filozofii.
Schills? Parker?
Porównywali teorie ekonomii i polityki. I uznali, że ekonomia bardziej nadaje się do rozważań teoretycznych. Teoria w ekonomii w dużej mierze odnosi się do modeli mierzalnych.. A więc łatwo to teoretyzować. W naukach politycznych trudno mówić o modelowych, mierzalnych zachowaniach ludzi. Mimo jednak, że pracowano na danych ilościowych, liczbowych, nie można było określić kiedy rozpadnie się ZSRR. On się oczywiście w końcu rozpadł, ale nie z liczbowych powodów. [Z czego wywynioskować można, że liczby nie są takie ważne, chociaż ekonomiści nadal pozostają pod wrażeniem doznań liczbowych].
Związek z praktyka to rodzaj weryfikacji dla teorii. Istnieją różne stopnie abstrakcyjności, tj dokonywania uogólnień. Ale częstym błędem jest sprzeczność wewnętrzna. „Teoria opisowa” – czy to jest logiczne? Skoro opis nie może być teorią, to o czym mówimy wyrażając się „teoria opisowa”, skoro te dwa wyrazy zestawione ze sobą są wewnętrzną sprzecznością. Czasami mówi się o walorach para teoretycznych, czyli za teorię bierze się opis analityczny – bo uważa się, że takowy jest zbyt skomplikowany aby być zwykłym opisem.
Język a poznanie
Nasze poznanie przekładamy na sądy werbalne, tj. na język. Czasami jednak słowa trzeba stworzyć albo użyć konstrukcji opisowej , gdyż akuratne jedno słowo nie istnieje. To tak np. próbuje się od strony teoretycznej opisać UE – nie jest państwem, nie jest też organizacją międzynarodową, bo jest trochę mniej niż państwem i trochę więcej niż organizacją międzynarodową. Jest więc tworem hybrydowym, na które nie ma jednej nazwy.
Jak funkcjonuje analogia w historii?
Nie każda analogia jest użyteczna, nie każdy jest zdolny, aby przy pomocy analogii dojść do właściwych wniosków. W historii też nie zawsze łatwo analogie dostrzec.. Nie da się też tego nauczyć, to pewna właściwość. W metodzie naukowej więc analogia nie ma żadnych praw.
Talleyrand: „Dyplomacja to sztuka możliwości” – a nie nauka. Polityka nie opiera się więc na pewnych stałych podstawach naukowych, jak np. w matematyce tabliczka mnożenia. Nauką rządzi logika. W polityce czysta logika nie istnieje. Istnieje logika możliwości i logika sytuacyjna – nie ma dwóch sytuacji kierujących się taką samą logiką. Każda z nich jest w pewnym sensie niepowtarzalna.
Wielka Rewolucja Francuska, Rewolucja Bolszewicka – tzw. Lud (=społeczeństwo) obala monarchię w imię wolności. Co się dzieje po tym? Buduje się jeszcze gorszą tyranię. Chińczycy np. wiedzą, że cała sztuka polega na tym, aby zabić jednego i przestraszyć miliony.
Nie ma czegoś takiego jak naukowa polityka. Chociaż marksizm, leninizm reklamowały się jako metoda naukowa – ale tak naprawdę nie dało się tego zastosować w praktyce.
DO EGZAMINU – zapoznać się z życiorysem Tukidydesa
Co próbuje nam przekazać Tukidydes w „Wojnie peloponeskiej”?
Pewną prawdę historyczną opartą na doświadczeniu, wspartą zeznaniami świadków. Jego postawa jest racjonalistyczna – gdyż odrzuca wpływ bogów na wydarzanie. Dla porównania współczesny mu Herodot uważał, że bogowie mają jednak wpływ na wydarzenia. Główny motor przemian to według Tukidydesa zachowania ludzkie i …???
Główne przyczyny Wojny Peloponeskiej:
- niezadowolenie i poczucie zagrożenia Koryntu – co by mogło wydawać się subiektywne, ten argument był więc tylko pretekstem
- wzrost potęgi Aten i niepokoju Sparty – co było obiektywne, a więc było prawdziwym powodem wojny
Polityka jest sztuka argumentacji, inaczej – szukania pretekstów do podjęcia działań, albo szukania pretekstów, tj. innych argumentów usprawiedliwiających podejmowanie tych działań. Najczęściej w polityce chodzi jednak o to, o czym się nie mówi argumentując działania.
Ludzka natura, która jest niezmienna pozwala przewidywać zachowania państw.
Ocenę sytuacji w czasie wojny peloponeskiej opiera Tukidydes na zdrowym rozsądku. To oparte na pewnej filozofii doktryn, a nie na ideologii. Jest realistą pełnym sceptycyzmu co do ludzkiej natury. Argumentu prawa i sprawiedliwości nikt jeszcze nie postawił wyżej niż argumentu siły. Ludzie bardziej czuli są na ograniczenia ich praw niż na gwałt praw, gdyż przemoc do ludzi przemawia bardziej niż niesprawiedliwość.
Najsłabsza część pracy Tukidydesa to jego sprawozdanie z debat i negocjacji dyplomatycznych. Jednakże taka ocena może być niesprawiedliwa. W tamtych czasach nie było stenogramów, archiwizowania not dyplomatycznych, itd. Tukidydes pisal więc sprawozdania na podstawie własnych badań – stąd niedokładność stylu, języka, i tym podobnych walorów. Ale w tej części chodzi o ujęcie problemu politycznego, a nie o dokładne cytowanie przebiegu negocjacji. Chodzi o rozumowanie polityczne człowieka żyjącego 2,5 tys. Lat temu.
Można spodziewać się sprawiedliwości wtedy, gdy strony są równe. Gdy zaś nie są, mocny dyktuje warunki, słabszy się dostosowuje – ustępuje.
DOCZYTAĆ – sprawę Melijczyków stojących przed brutalnym dyktatem
Melos nie chciała poddać się wpływom Aten, po cichu liczono na pomoc Sparty. Po powrocie posłów z Melos Ateńczycy rozpoczęli działania wojenne, po roku Melos się poddało, mężczyzn, kobiety i dzieci wymordowano, a wyspę skolonizowano.
Mówi się tu o analogii historycznej do Polski w roku 1939, gdzie działano z brutalnością i decydowano siłą. Są oczywiście pewne różnice tej analogii – Ateńczycy nie wymyślali tylu pretekstów, ile wymyślano podczas II wojny światowej. Co świadczy o tym, że zakłamanie jest znacznikiem i naszych czasów, i polityki w ogóle, np. Karta Atlantycka i jednoczesne negocjacje Wielkiej Trójki w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Karta Narodów Zjednoczonych i jej zastosowanie w praktyce, itd.
Słabe państwo w ramach poszukiwania bezpieczeństwa nie może powoływać się na jakiś idealizm.
Rzeczy korzystne dl siebie uważa się za sprawiedliweà co odnosi się np. do polityki Wielkiej Brytanii tuż przed II wojną światową.
Melos to prawie Polska w 1939 r. – chociaż ta analogia ma swoje niedoskonałości, bo Ateńczycy przed skolonizowaniem domagali się tylko częściowego przymierza, nie wykładali żadnej teorii wyższości ani lebesraumu. Co więcej Ateńczycy i MElijczycy byli Hellenami, a Polacy i Niemcy mają różne korzenie. Co oznacza, że Melos było w położeniu lepszym niż Polska. Melijczycy popełnili jednak katastrofalny błąd – liczyli na bogów oraz na pomoc Sparty. Polska nie miała takiej alternatywy, np. żeby razem z Niemcami iść na Rosję. Teki Szembeka mówią wyraźnie: „Powiedziałem mu, że iście z Niemcami na Rosję nie było możliwe” ()ze względu na brak akceptacji społecznej dla takich działań.
Nie należy liczyć na sojusze, które są rzeczą niepewną. Sprzymierzeńcy przychodzą z pomocą sojusznikowi, który jest dostatecznie silny, a nigdy temu, który jest słaby. W przypadku Polski Wielka Brytania miała interes aby położyć kres działaniom Hitlera. Ale Hitler nie był racjonalnie rozumującym politykiem. Zawarcie przez Wielką Brytanię i Francję traktatów z Polską nie zniechęciło Hitlera do podjęcia działań wojennych przeciwko Polsce.
WYKŁAD 4 – 22 listopada 2010-12-30
Stosunki międzynarodowe:
· Całokształt rzeczywistości Stosunków międzynarodowych;
· Gałąź wiedzy, która została wyodrębniona na użytek tej rzeczywistości.
Rzeczywistość SM:
· Rzeczywistość gdzie funkcjonują bezpośredni uczestnicy – państwa, korporacje itp. Na tę rzeczywistość składają się pewne fakty, procesy, zjawiska, zdarzenia.
Teorie SM zajmują się trzema rodzajami twierdzeń:
· Wyjaśniającymi – wyjaśniają rzeczywistość i formułują pewne prawa;
· Normatywnymi – mówią jaki rodzaj tej rzeczywistości być powinien, próba określenia pożądanego kształtu rzeczywistości międzynarodowej;
· Socjotechnicznymi – warunki skutecznego działania na arenie międzynarodowej.
Ogólna Teoria SM nie istnieje. Nie ma tzw. wielkiej teorii, która wszystko wyjaśnia. Wchodzi w grę tutaj specyficzna sytuacja, gdzie człowiek jest pomiarem i przedmiotem tych badań. Nie ma tutaj obiektywizmu. Będą więc nas interesować fakty intersubiektywne.
Realizm jest wyrazem pesymizmu. Optymizm widać w postawach liberalnych.
Nauka o SM jest jeszcze młoda
Ograniczenia wynikające przede wszystkim z:
· rozproszenia wiedzy (ma na to wpływ czynnik czaso-przestrzenny);
· szczególnego charakteru – obiektywna rzeczywistość SM obejmuje bardzo szeroki obszar w życiu międzynarodowym, brak jest tzw. centralnego ośrodka wiedzy i sterowania. Istnieje policentryzm i poliarchia, duża rolę odgrywają procesy o charakterze żywiołowym, wchodzą w grę subiektywne czynniki decyzyjne, trudno jest dostrzec pewne regularności.
· Badacz SM nie ma szerokiego dostępu do informacji – z jednej strony jest nadmiar informacji, zwłaszcza jeżeli chodzi o sferę ekonomiczną
· W życiu międzynarodowym w inny sposób występuje przewaga czynników heterogenicznych (czynniki dezorganizujące się w przewadze do czynników porządkowych)
· W sferze działań bardzo dużą rolę odgrywa równoczesność interakcji i zdarzenia przypadkowe ( rola przypadku w dziejach à S.Lemm Summa technologiae)
·...
naatuus