http://www.stosunki-miedzynarodowe.pl/referaty/niccolo-machiavelli.html
IL PRINCIPE
Mikołaj Machiavelli
Wawrzyńcowi Wspaniałemu
Synowi Piotra de’Medici
Napisana około roku 1513, a wydana dopiero w 1532, kilka lat po śmierci Machiavellego, książka jest zbiorem przykładów i analiz działań bardziej i mniej wybitnych władców w historii, zwłaszcza zaś współczesnego Machiavellemu Cezara Borgii. Nie bez wpływu na charakter zamieszczanych w niej uwag są doświadczenia Machiavellego z czasów republiki, m in. spalenie na stosie Savonaroli.
Książkę Machiavelli zadedykował wnukowi i imiennikowi Wawrzyńca Wspaniałego, Wawrzyńcowi (Lorenzo) de' Medici. Była próbą wkupienia się w łaski Medyceuszy po upadku wrogiej im Republiki Florenckiej (1512), w której władzach Machiavelli zajmował wysoką pozycję. W zamyśle autora służyć miała jako przewodnik i zbiór wskazówek dla księcia (władcy), który podjąłby próbę zjednoczenia rozbitych ówcześnie na kilkanaście małych księstw renesansowych Włoch.
Publikacja ta, to najsłynniejsze dzieło Niccolò Machiavellego, jedna z najważniejszych pozycji w dziejach filozofii politycznej, poradnik strategii utrzymania władzy, źródło doktryny politycznej zwanej makiawelizmem.
Doktryna polityczna sformułowana przez Niccolò Machiavellego, autora Księcia. Głosi ona, że najważniejszym celem w polityce jest racja państwa. Aby ją osiągnąć można korzystać z wszelkich dostępnych środków (także np. podstępu i okrucieństwa).
Polityka wg Machiavellego to sztuka skutecznego działania, która musi być oddzielona od moralności – w polityce chodzi o skuteczność, a nie o czynienie dobra. Mąż stanu, aby prowadzić skuteczną politykę, musi także sięgać po środki i metody sprzeczne z zasadami moralnymi. Rządzenie powinno polegać na wytwarzaniu przeświadczenia, że działania rządzącego są w istocie dobre.
Władca powinien zachowywać pozory łaskawości, prawości, człowieczeństwa, a siłę i terror powinien łączyć z podstępem i zdradą. Pożądane jest, by poddani szanowali i kochali swojego władcę, a przynajmniej – by wywoływał on lęk.
Potocznie makiawelizm oznacza postawę charakteryzująca się cynizmem i brakiem skrupułów w dążeniu do celu.
Dar Machiavellego
… Ludzie ofiarowują księciu różne dary, aby mu się przypodobać, lecz Machiavelli, nie chce Wawrzyńcowi Wspaniałemu dawać ani kosztowności, ani broni, lecz postanawia podzielić się z księciem tym, co ma najcenniejsze - czyli własną wiedzą.
Dzięki znajomości czynów wielkich mężów, zarówno obecnych jak i starożytnych, pisze książkę, w której zawiera porady jak należy rządzić państwem, aby lud był dumny ze swojego władcy, a władca trzymał państwo silną ręką i miał z tego wymierne korzyści …
„Książę” Machiavelli
I. Jakie są rodzaje księstw i w jaki sposób się je pozyskuje?
II. O księstwach dziedzicznych
III. O księstwach mieszanych
IV. Dlaczego królestw Dariusza zdobyte przez Aleksandra nie powstało przeciw następcom Aleksandra po jego śmierci
V. W jaki sposób należy rządzić miastami i księstwami, które przed podbojem miały własne prawa
VI. O nowych księstwach zyskanych orężem własnym i męstwem
VII. O nowych księstwach obcymi siłami i przez szczęście zyskanych
VIII. O takich, którzy przez zbrodnię doszli do władzy książęcej
IX. O księstwie ustanowionym przez obywateli
X. W jaki sposób należy oceniać siły każdego księstwa
XI. O księstwach kościelnych
XII. O różnych rodzajach milicji i wojsku najemnym
XIII. O wojsku posiłkowym mieszanym i własnym
XIV. O tym co zakresie władz wojskowym należy księciu czynić
XV. Za co chwali się lub gani ludzi, a szczególnie książąt
XVI. O hojności i skąpstwie
XVII. O srogości i łaskawości, i co lepiej miłość czy strach budzić
XVIII. W jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiary
XIX. Jako należy unikać ściągania na siebie pogardy i nienawiści
XX. Czy twierdze tudzież wiele innych poczynań które książęta częstokroć przedsiębiorą przynoszą pożytek czy szkodę
XXI. Jak powinien postępować książę, aby zyskać poważanie
XXII. O doradcach księcia
XXIII. Jak należy wystrzegać się pochlebców
XXIV. Dlaczego książęta włoscy potracili swe państwa
XXV. Ile w sprawach ludzkich zależy od losu i w jaki sposób można mu się oprzeć
XXVI. Wezwanie do objęcia przewodnictwa w Italii i uwolnienia jej z rąk barbarzyńców
Wszelkie państwa, wszelkie rządy, które miały lub mają władzę nad ludźmi, bywają republikami albo księstwami.
Księstwa są dziedziczne, jeżeli ród księcia sprawuje rządy przez czas dłuższy, albo nowe. Te ostatnie są albo zupełnie nowe, jak Mediolan za Francesca Sforzy, albo są włączone jako człon do dziedzicznego państwa tego księcia, który je zdobywa, jak królestwo Neapolu pod władzą króla Hiszpanii. Zyskane w ten sposób kraje nawykły do życia pod władzą księcia lub do wolności, a pozyskuje się je obcym lub własnym orężem, przez szczęście lub osobistą dzielność.
Obok tych rodzajów księstw, wyróżnił jeszcze Machiavelli księstwa kościelne, które mają wyjątkowy charakter, gdyż: są one oparte na starodawnych urządzeniach religijnych, a te wszystkie tak są potężne i taką mają właściwość, że podtrzymują swych książąt przy władzy bez względu na to, jak ci postępują i żyją. Tylko ci książęta mają państwa, a ich nie bronią, mają poddanych, a nimi nie rządzą, i nikt im nie odbiera państw, pozostawionych bez obrony, a poddani, ponieważ nie są rządzeni, nie troszczą się o nich i ani myślą, ani mogą się ich pozbyć. Są to więc jedyne księstwa, które są bezpieczne i szczęśliwe. A rządzone są przez siły wyższe, niedostępne dla ludzkiego umysłu.
Władza księcia:
- dziedziczna; II
- zdobyta siłą (zbrodnicza); VIII
- przyznana przez lud (obywatelska) IX
XIV O tym co w zakresie spraw wojskowych należy księciu czynić
Sztuka rządzenia urasta w dziele Machiavellego do rangi jednego z podstawowych problemów. Głównym zaś elementem tej sztuki są sprawy wojenne, bo jak pisze Machiavelli: „ (…) książę nie powinien mieć innej troski ani innej myśli, ani poświęcać się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom wojennym tudzież organizacji i dyscyplinie wojskowej, gdyż dla tego, kto rozkazuje, jest to jedyne odpowiednie zajęcie”. Dawało się bowiem łatwo zaobserwować, że książęta, którzy poświęcali swój czas innym sprawom często tracili władzę nad całym państwem. Co więcej zwykli ludzie, którzy świetnie władają orężem mogą dzięki tej umiejętności stać się książętami, tak jak miało to miejsce w przypadku Francesco Sforzy, który z prywatnego człowieka stał się księciem Mediolanu. Ponadto, władca, który nie zna się na sztuce wojennej nie może ani budzić poszanowania w swoich żołnierzach, ani im ufać.
„Albowiem oprócz innych przyczyn zła, jakie ściąga na siebie twa bezbronność, jest i ta, że stajesz się lekceważonym (…) Mąż zbrojny nie może się równać z bezbronnym, a nie zgadza się z rozumem, aby uzbrojony dobrowolnie słuchał bezbronnego i aby bezbronny przebywał bezpiecznie między uzbrojonymi sługami”.
Książę powinien więc poddawać się ćwiczeniom wojskowym zarówno w teorii jak i w praktyce („czynem i myślą”) – powinien więc zapoznawać się z historią, w szczególności zaś z poczynaniami wielkich władców, zapoznać się z geografią swojego kraju, a także często udawać się na polowania.
XV Za co chwali się lub gani ludzi, a szczególnie książąt
Machiavelli zdawał sobie sprawę, że o przymiotach władców pisało już wielu ludzi, próbował on jednak na tę materię spojrzeć w sposób bardziej praktyczny, bardziej zgodny z rzeczywistością.
„Wielu wyobrażało sobie takie republiki i księstwa, jakich w rzeczywistości ani nie widzieli, ani nie znali; wszak sposób, w jaki się żyje, jest tak różny od tego, w jaki się żyć powinno, że kto, chcąc czynić tak, jak się czynić powinno, nie czyni tak, jak inni ludzie czynią, ten gotuje raczej swój upadek niż przetrwanie; bowiem człowiek, który pragnie zawsze i wszędzie wytrwać w dobrem, paść koniecznie musi między tylu ludźmi, którzy nie są dobrymi. Otóż niezbędnym jest dla księcia, który pragnie utrzymać się, aby potrafił nie być dobrym i zależnie od potrzeby posługiwał się lub nie posługiwał dobrocią.”
Jeżeli zaś chodzi o cechy oraz zachowania ludzi, które mogą służyć do wartościowania, np. hojność, skąpstwo, litościwość, duma, szczerość itd., to teoretycznie książę powinien posiadać tylko te cechy, które uważane są za dobre. Jeżeli jednak ich nie posiada, to powinien unikać wad takich, które mogą go pozbawić władzy, np. rozumując w ten sposób można stwierdzić, że książę powinien wystrzegać się bojaźliwości. Jednak nie wszystkie negatywne cechy ludzkie nie przystoją księciu. Może się on bowiem zachować w sposób ogólnie rozumiany jako negatywny, jeżeli miałoby to ocalić państwo, może się więc książę uciec np. do wiarołomstwa.
„Albowiem gdy [książę] wszystko dobrze rozważy, zobaczy, że niejedna rzecz, która wyda się cnotą, w zastosowaniu spowodowałaby jego upadek, a niejedna znowu, która wyda się wadą, w zastosowaniu przyniesie mu bezpieczeństwo i pomyślność.”
XVI O hojności i skąpstwie
Książę powinien dobrze operować takimi cechami jak hojność i skąpstwo, tak aby wykorzystać je do wzbudzenia uznania. Przede wszystki książę nie powinien dbać o opinię skąpca, bo skąpstwo jest jesdną z tych wad, które przyczyniają się do utrzymania władzy. Rozważniej bowiem jest zasłużyć na opinię skąpca, niż być hojnym, gdyż przez to, iż hojność się zużywa, prowadzi do pogardy i nienawiści.
„Powinien, jeżeli jest rozumny, nie dbać o opinię skąpca, zawsze bowiem z czasem zacznie się uważać go za bardziej hojnego, gdy się spostrzeże, że dzięki jego oszczędności wystarczają mu jego dochody, że potrafi bronić się przeciw każdemu, który wypowiada mu wojnę, i że może podejmować wyprawy bez obciążania ludności; w ten sposób okaże się hojny względem tych wszystkich, którym nic nie zabrał, a takich jest mnóstwo, skąpym zaś względem tych, którym nic nie daje, a tacy są nieliczni.”
„Książę albo wydaje ze swego i swoich poddanych, albo z tego, co jest własnością innych. W pierwszym wypadku powinien być oszczędny, w drugim nie powinien uchylać się od żadnego rodzaju hojności. Księciu, idącemu z wojskiem, które żyje ze
zdobyczy, łupieży i rabunków i korzysta z cudzego mienia, potrzebna jest owa hojność, inaczej nie szliby za nim żołnierze. Z tego, co nie jest własnością twoją ani twoich poddanych, obficie można szafować, jak to czynił Cyrus, Cezar i Aleksander, albowiem wydawanie z cudzego nie tylko nie odbiera ci poważania, lecz owszem przysparza, jedynie szkodzi ci wydawanie z tego, co jest twoją własnością.”
XVII O srogości i łaskawości, i co lepiej: miłość czy strach budzić
Kolejnym dylematem przed jakim staje książę jest: być srogim czy łaskawym. W tym zakresie Machiavelli daje takie rady:
„Każdy książę powinien pragnąć, by go uważano za litościwego, a nie za okrutnego, jednak powinien uważać, by źle nie użyć owej litości”
„ Książę, który chce utrzymać swych poddanych w jedności i wierności, nie powinien dbać o zarzut srogości, gdyż będzie bardziej ludzki, ukarawszy kilku dla przykładu, niż ci, którzy przez zbytnią litościwość dopuszczą do nieładu, skąd rodzą się zabójstwa irabunki”
„ Książę nie powinien być skorym do dawania wiary i do uniesień i bać się własnego cienia, lecz ma w tym po stępować z umiarkowaniem, rozwagą i ludzkością, tak aby zbytnia ufność nie uczyniła go nieostrożnym, a zbytnie niedowierzanie nie zrobiło go nieznośnym.”
Z tego rodzi się kolejne pytanie: czy lepiej jest budzić miłość niż strach czy strach raczej niż miłość.
Machiavelli stwierdza, że:
„ O wiele bezpieczniej budzić strach niż miłość”
I daje takie oto uzasadnienie:
„Można bowiem o ludziach w ogóle powiedzieć, że są niewdzięczni, zmienni, kłamliwi, unikający niebezpieczeństw i chciwi zysku; gdy im czynisz dobrze, wszyscy są ci oddani, ofiarują ci swą krew i mienie, życie i dzieci, kiedy potrzeba jest daleko - jak to już powyżej powiedziałem - lecz odwracają się, gdy się w potrzebie znajdziesz.”
„A mniej boją się ludzie krzywdzić kogoś, kto budzi miłość, niż tego, który budzi strach. Albowiem miłość jest trzymana węzłem zobowiązań, który ludzie, ponieważ są nikczemni, zrywają, skoro tylko nadarzy się sposobność osobistej korzyści, natomiast strach jest oparty na obawie kary; ten więc nie zawiedzie nigdy.”
Oczywiści książę powinien budzić strach w taki sposób, aby unikać nienawiści, tj. nie przywłaszczać mienia swoich obywateli (o czym Machiavelli wspominał także orzy okazji rozważań na temat hojności i skąpstwa), a także szanować ich życie.
XVIII W jaki sposób powinni książęta dotrzymywać wiary
Rzeczą chwalebną dla księcia jest dotrzymywać słowa i postępować w życiu szczerze, a nie podstępnie. Lecz różne przykłady mówią, że wielkich rzeczy dokonywali tacy książęta, którzy nie przejmowali się dotrzymywaniem słowa i potrafili przechytrzyć swoich przeciwników. Są dwa sposoby prowadzenia walki, jeden-prawem, drugi-siłą, pierwszy sposób jest ludzki, drugi zwierzęcy. Dobry książę powinien umiejętnie posługiwać się zarówno naturą ludzką, jak i zwierzęcą. Książę musi dobrze posługiwać się naturą zwierzęcą, aby być na wzór lisa i lwa. Trzeba być lisem, aby wiedzieć, co to sidła i zasadzki, a lwem, aby postrach u wilków budzić. Źle robią ci, co tylko lwami chcą być. Mądry pan nie może dotrzymywać słowa, gdy działa ono mu na szkodę. Książę jednak nie musi posiadać tych cech, ważne jest tylko, aby inni myśleli, że on je posiada, czasem jest tak, że gdy się je ma i stale zachowuje przynoszą szkodę, gdy zaś wydaję się tylko, że je się posiada przynoszą pożytek, powinien więc książę uchodzić za litościwego, dotrzymującego słowa, ludzkiego, religijnego, prawnego i ma nim być w rzeczywistości, lecz musi być skłonny do tego, by mógł i umiał działać wręcz odwrotnie gdy tylko zajdzie taka potrzeba. Książę powinien dbać o swój wizerunek, aby ludzie nie wiedzieli o nim wszystkiego, że np. jest bardzo miłosierny i żeby zawsze miał z zanadrzu jakiegoś asa, którego wyciągnie, gdy tylko zajdzie taka potrzeba. Niech książę nastawia się tak, aby zwyciężać i utrzymać państwo, wtedy środki będą zawsze uważane za godziwe i przez każdego chwalone, gdyż tłum zawsze pójdzie za pozorami i sądzi według wyniku, a na całym świecie liczy się tylko większość, mniejszość, bowiem nie liczy się, kiedy opinia większości wspiera się na autorytecie państwa.
Książę powinien unikać rzeczy, które by go uczyniły nienawistnym i pogardzanym. Nienawistnym czyni księcia chciwość, porywanie się na mienie i niewiasty poddanych, ludzie żyją zadowoleni, aby tylko nie nastawać na ich mienie i cześć. Książę jest pogardzany, gdy uważa się go za zmiennego, lekkiego, zniewieściałego, tchórzliwego i wahającego się, powinien tego wystrzegać się i dbać o to aby uważano go za dzielnego i poważnego. Aby ludzie byli zadowoleni, książę nie może oszukiwać ich i swoje wyroki musi traktować, jako nieodwołalne. Książę cieszący się taką opinią jest bardzo szanowany, musi on mieć dwie troski, jedną wewnętrzną, co do swoich poddanych oraz drugą zewnętrzną, co do swoich sąsiadów, przed tymi drugimi obroni się dobrym wojskiem, a zawsze zaś gdy stoją pewne sprawy zewnętrzne stać będą również pewne sprawy wewnętrzne o ile nie zakłuci ich jakiś spisek, ale mimo tego książę wytrzyma każde natarcie, jeżeli żyć będzie według zasad przedstawionych przez autora i nigdy nie straci ducha. Co do poddanych to książę musi się zawsze ich obawiać, aby nie spiskowali przeciw niemu, ale przed tym zabezpieczy się unikając nienawiści i lekceważenia. Książę nie powinien dbać o spiski, jeżeli lud jest mu przychylny, lecz gdy jest mu wrogi, musi się go obawiać. Jednym z najważniejszych zadań księcia jest to, aby książę zawsze starał się możnych nie doprowadzać rozpaczy, a ludowi dogadzać i zadowalać go. Do takich uporządkowanych i dobrze rządzonych państw należy Francja. Najważniejszą radą dla książąt jest to, że powinni oni dla innych powierzać rozdzielanie ciężarów, a dla siebie zostawić rozdzielanie łask. Nowi książęta, musieli umieć radzić sobie z wielką trudnością, trudnością tą były naciski ze strony żołnierzy, którzy chcieli ciągle walczyć i pobierać większy żołd. Aby być przychylnym żołnierzom książę musiał uciskać lud, a przez nieprzychylność mógł upaść. Książę musi więc być przychylny zarówno żołnierzom jak i ludziom, ale przychylny może być też tylko jednej grupie, co wyjdzie na dobre tej grupie, która posiada większe wpływy. Żołnierze w złości za to, że ich przywódca nie prowadził wojen, a do tego był zniewieściały zamordowali go, mimo iż był on uwielbiany przez lud i właśnie do tego może prowadzić nieprzychylność jednej ze stron, właśnie w ten sposób zginął Aleksander. I to właśnie nienawiść lub tez lekceważenie są przyczynami śmierci i upadku wielu monarchów.
Największą rzeczą przysparzającą księciu szacunek są wielkie przedsięwzięcia i dawanie dobrego przykładu. Przykładem takiego księcia jest król hiszpański Ferdynand Aragoński. Ferdynand w początkach swojego panowania uderzył na Grenadę, aby czynić wielkie rzeczy dopuszczał się wielkiego okrucieństwa i używał zawsze religii, jako pozoru, ograbił on i wypędził Maurów z Hiszpanii. Książę powinien starać się o to, aby w każdej swojej czynności okazywać się mężem wielkim i znakomitym. Szanuje się również takiego księcia, który jest prawdziwym przyjacielem lub jawnym przeciwnikiem, to znaczy, kiedy bezwzględnie i otwarcie staje po stronie jednego przeciw drugiemu. Gdy dwóch książąt walczy ze sobą powinien mądry władca stanąć po stronie jednego z nich, bo opłacać mu się to będzie niż nie opowiedział by się po żadnej ze stron. Książe powinien okazywać się również opiekunem talentów i wyróżniać ludzi wybijających się we wszelkiego rodzaju sztukach, więc powinien zachęcać swoich poddanych do wykonywania spokojnego zawodu, aby jeden nie powstrzymywał się od ozdabiania swojej własności z obawy, że zostanie mu odebrana, a drugi od otwarcia handlu, ze strachu przed opłatami, książę powinien przygotowywać nagrody dla takiego, który pragnie oddawać się owym zajęciom i w ogóle dla każdego, kto myśli o podniesieniu w jakikolwiek sposób swojego miasta lub państwa.
Rzeczą ważną dla księcia jest wybór ministra, bo zależnie od rozumu może wybrać dobrego lub złego. Mądrego można poznać po tym, jacy przebywają przy nim ludzie i czy są wierni, jeżeli ci ludzie są mądrzy to i on jest mądry. Są, bowiem trzy rodzaje umysłów: jeden rozum sam przez się, drugi rozumie, co mu inni pokazują, a trzeci nie rozumie sam przez się, ani gdy mu inni pokazują, pierwszy jest najwyborniejszy, drugi wyborny, a trzeci do niczego. Jeżeli minister myśli więcej o sobie niż o swoim księciu i stara się sam jak najwięcej zarobić, taki człowiek nie jest dobrym ministrem i nigdy nie można mu zaufać. Aby minister pozostał dobrym ministrem, powinien książę myśleć też o nim, przyznając mu zaszczyty i dając trochę pieniędzy, wtedy pozna on, że nie może obejść się bez księcia i będzie mu wiernie służył. Tacy książęta i tacy ministrowie mogą sobie wzajemnie ufać, gdy zaś jest inaczej, to zawsze w końcu jeden i drugi źle na tym wyjdzie.
...
naatuus