Materiały z WIKIPEDII oraz encyklopedia.pwn.pl
Rokoko - styl w sztuce, zwłaszcza w architekturze wnętrz, ornamentyce (rocaille), rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie. Wywodzi się z baroku, występujący w Europie około połowy XVIII wieku. Odznacza się lekkością i dekoracyjnością form, swobodna kompozycją, asymetrią i płynnością linii oraz motywami egzotycznymi (np. chińskimi).
Najwybitniejsi twórcy:
· architekci:
· G. Boffrand
· J.A. Meissanier
· rzeźbiarze:
· G. Constan
· J.B. Pigalle
· malarze:
· J.A. Watteau
Rokoko to także kierunek w literaturze, powstały we Francji w XVIII wieku, charakteryzujący się wytwornością i lekkością form literackich, upodobaniem do sielankowości i sentymentalizmu.
Sentymentalizm - to kierunek, w którym eksponowano jednostkowe przeżycia wewnętrzne bohatera lirycznego, zwłaszcza zaś uczucie miłości. Poezja sentymentalna (sielanki), podejmowała tematykę rustykalną, nierzadko nadając wsi cechy Arkadii. Za prekursora sentymentalizmu uważa się Jeana Jakuba Rosseau, a zwłaszcza jego utwór pt. Nowa Heloiza.
Sielanka - utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego; idylla. przen. beztroskie, spokojne, pogodne życie, otoczenie pozwalające na takie życie, niczym nie zmącona miłość.
Twórcą sielanki w był Teokryt (III w. p.n.e ). Polskimi przedstawicielami tego gatunku poetyckiego byli między innymi:
· Jan Kochanowski ("Pieśń świętojańska o sobótce"),
· Mikołaj Rej ("Żywot człowieka poczciwego")
· Szymon Szymonowic ("Kołacze", "Żeńcy"- ten utwór pokazuje jednak prawdziwe oblicze wsi bez nawiązania do Idylli i beztroskiego życia chłopów)
Sielankę można podzielić na trzy typy:
1. realistyczna (udramatyzowana) - np. "Żeńcy"
2. liryczna - np. "Do Justyny"
3. konwencjonalna, ze względu na temat - np. "Pieśń świętojańska o Sobótce"
ROKOKO [fr.]:
1) szt. plast. Nurt stylowy w sztuce eur. ok. 1720–ok. 1770, charakterystyczny zwł. dla ornamentyki (opartej na motywie rocaille), architektury wnętrz i meblarstwa; czasem pojmowany jako jedna z ostatnich faz baroku, nie zawsze dający się jednoznacznie oddzielić od późnego baroku. Powstał we Francji, gdzie — po stanowiącym wstęp do niego stylu regencji — wykształcił się jako styl Ludwika XV; rokoko było związane ze zwrotem kultury dworskiej od wzniosłego, pompatycznego, monumentalnego stylu Ludwika XIV do intymnego, bardziej prywatnego i swobodnego stylu życia wyrażającego się zmysłowością i wdziękiem, zamiłowaniem do natury, a także fantastyki i egzotyki (m.in. moda na chinoiseries i japońszczyznę), teatr. świata baśniowo-arkadyjskiego, zabaw ogrodowych i karnawałów, frywolności i erotyki.
W architekturze odpowiadało temu rozluźnienie sztywnych układów, wprowadzanie krzywizn i zaokrąglanie naroży, rezygnacja z wielkich porządków, zamiłowanie do niewielkich budowli, ogrodowych pawilonów, sztucznych ruin i grot; z zewn. szatą utrzymaną we Francji nadal w stylu klasycyzującego baroku, a potem romant. klasycyzmu kontrastowały intymne, niskie wnętrza mieszkalne o płaskich ścianach pokrytych delikatną dekoracją w układzie ramowo-płycinowym, wykonywaną w stiuku lub w boazerii, obramiającą malowane panneaux, delikatne wzorzyste obicia i lustra; w ornamentyce przeważały asymetryczne motywy rocaille łączone z roślinnymi, zwierzęcymi i fantastycznymi (gabinety król. w pałacu wersalskim; apartamenty Hôtel Soubise w Paryżu, G. Boffrand; sztychowane wzorniki G.M. Oppenordta i J.A. Meissoniera); wnętrza te wypełniały różne rodzaje mebli, na ogół niewielkich, o płynnych liniach i wielobarwnych markieteriach (wyróżniały się wśród nich wyroby J.F. Oebena, braci A.Ch. i Ch.J. Boulle i Ch. Cressenta) oraz brązy i porcelana. W Niemczech, Austrii, Szwajcarii rokokowa dekoracja nakładała się na architekturę późnobarok., mającą, zwł. w południowoniem. budownictwie sakralnym, niezwykle bogate formy przestrzenne (kościoły w Vierzehnheiligen, B. Neumann i Wies, D. Zimmermann); także okazałym niem. wnętrzom pałacowym, rokok. dekoracja rzadko nadawała intymny charakter (rezydencja w Monachium i pawilon Amalienburg w Nymphenburgu, oba F. Cuvillies; rezydencja w Würzburgu, Neumann; pałac Sanssouci w Poczdamie, G.W. Knobelsdorf; pałac Brühla w Dreźnie, J.C. Knöffel); w Niemczech rokok. ornamenty pojawiły się też na fasadach budowli, a w sztukach zdobniczych motywy ornamentalne przekształcały się często w iluzyjne, wyolbrzymione formy trójwymiarowe (ołtarz w Vierzehnheiligen).
W malarstwie za cechy rokoka uważa się przede wszystkim świetlistość palety barwnej, chwiejną równowagę i kompozycje oparte na liniach falistych i zygzakowatych, wytworność wydłużonych (jak w manieryzmie) postaci, zaś w zakresie tematyki zamiłowanie do przedstawień idyllicznych, pastoralnych, sztucznego, półteatr. świata zabaw dworskich (fête galante), frywolnych scenek rodzajowych; subtelne efekty dawała rozkwitła wówczas technika pastelowa, kameralny nastrój podkreślały miniatury portretowe (do gł. przedstawicieli tak pojętego rokoka w malarstwie należeli we Francji J.A. Watteau, F. Boucher, J.M. Nattier, N. Lancret, J.H. Fragonard, M.Q. de La Tour; we Włoszech przede wszystkim wenecjanie — G.B. Tiepolo, G.B. Piazzetta, P. Longhi, F. Guardi, R. Carriera; w krajach niemieckich A. Pesne i L. Silvestre, J.A. Asam, J.M. Rottmayr, F.A. Maulbertsch).
W rzeźbie, szczególnie bogatej w pn. Niemczech, kapryśne, silnie poruszone, taneczne formy miały czasem naiwny charakter, czasem wyrażały dram. ekspresję; drobne dzieła plast. wytwarzane też były w rozkwitających wówczas manufakturach porcelany (Miśnia — J.J. Kändler; Nymphenburg — F.A. Bustelli; Sčvres).
W Polsce rokoko pojawiło się wraz z projektami Meissoniera z 1735–36 dla wnętrz pałacu Bielińskich w Warszawie i Czartoryskich w Puławach, od ok. 1740 dekoracja rokok. była stosowana w pałacach warsz., zwł. projektowanych przez architektów saskich (pałac Saski — K.F. Pöppelmann; pałac Brühla — J.F. Knöbel, nowe skrzydło zamku król. — G. Chiaveri, rzeźby J.J. Plersch) oraz w rezydencjach na prowincji (Białystok i Radzyń — J. Fontana, rzeźby J.Ch. Redler); lekkie, rozwichrzone formy utożsamiane z rokokiem znamionują też niektóre budowle sakralne (końcowa faza budowy kościoła Wizytek w Warszawie — J. Fontana; fasada kościoła Pijarów w Krakowie — F. Placidi), zwł. na obszarze Wielkiego Księstwa Litew. (kościoły wil., cerkiew Bazylianów w Berezweczu) i ziem rus. (cerkiew Św. Jura we Lwowie, kościół w Hodowicy — B. Meretyn); na tych ostatnich terenach powstawały szczególnie bogate wyposażenia wnętrz kośc., o dynamicznych formach (kościoły Św. Katarzyny i Dominikanów w Wilnie; w całej Rzeczypospolitej uległy najbardziej modzie na rokoko — ołtarze, ambony i in. sprzęty), również rzeźba figuralna, najlepiej reprezentowana przez tzw. szkołę lwowską (J.J. Pinsel, S. Fesinger, M. Polejowski, A. Osiński); wyraźne cechy malarstwa rokok. ma twórczość niektórych freskantów (S. Stroiński, W. Żebrowski).
Rokoko. Studia nad sztuką 1 poł. XVIII w., Warszawa 1970;
Z. HORNUNG Problem rokoka w architekturze sakralnej XVIII w., Warszawa 1972;
M. KARPOWICZ Sztuka polska XVIII wieku, Warszawa 1985.
2) lit. Nurt lit. ukształtowany we Francji w XVIII w. w kręgu arystokratycznej kultury dworu Ludwika XV, uznawany często za odmianę schyłkowego baroku, odpowiednik préciosité. Rokoko stawiało literaturze za cel zabawę i rozrywkę; do poezji wniosło galanterię, wdzięk, wykwint formy, humor, upodobania sielankowe i sentymentalne; przejawiło się gł. w małych formach wierszowych (tzw. poezja sztambuchowa, anakreontyk, epigram); z Francji przejęte przez literatury niem., wł., pol. (F.D. Kniaźnin, J. Szymanowski — teoretyk nurtu, S. Trembecki). W nauce o literaturze termin rokoko bywa też stosowany na określenie prądu lit. okresu oświecenia, zróżnicowanego wewnętrznie, niosącego treści filoz. i libertyńskie.
3) muz.Okres w historii muzyki (gł. 1 poł. XVIII w.), w którym dominował, zwł. we Francji, styl galant, związany ściśle z estetyką i obyczajowością środowiska dworskiego, reprezentowany przede wszystkim przez klawesynistów francuskich; do muzyki tego okresu nawiązał m.in. P.I. Czajkowski w swoich Wariacjach na temat rokoko na wiolonczelę i orkiestrę (1876); termin rokoko jest także niekiedy traktowany jako synonim stylu galant.
ROCAILLE [fr.], muszlowy ornament, szt. plast. ornament charakterystyczny dla rokoka (od ok. 1730), o formie fantazyjnej, asymetrycznej, naśladujący kształty stylizowanych małżowin i muszli; czasem z tzw. kogucim grzebieniem lub z formą przypominającą płomienie czy zastygłe grzywacze morskie; stosowany w rzemiośle artyst., rzeźbie arch., dekoracji wnętrz.
REGENCJA [łac.],
1) rządy opiekuńcze — sprawowanie władzy przez upoważnioną osobę (regenta) w okresie małoletniości, choroby lub dłuższej nieobecności w kraju prawowitego władcy; wykonywali je najczęściej krewni władcy (stryj, matka, wuj) lub jego żona; w Polsce XVI–XVIII w. aż do wyboru nowego króla regencję sprawował prymas, jako interrex (2);
CHINOISERIE [fr.], chińszczyzna, elementy i motywy sztuki Dalekiego Wschodu (gł. Chin) występujące w sztuce eur.; zainteresowanie sztuką wsch. w Europie od XVII w., najpełniejszy wyraz znalazło w sztuce rokoka — w architekturze wnętrz (gabinety i salony chiń. dekorowane boazeriami, laką i ceramiką, np. w Wilanowie), w malarstwie (A. Watteau, F. Boucher), w sztuce ogrodowej (W. Chambers — Kew Gardens w Londynie) oraz w rzemiośle artyst. (meblarstwo — styl chippendale; ceramika, tkactwo).
PRÉCIOSITÉ [fr.], prąd w obyczajowości i literaturze fr. 1. poł. XVII w. zbliżony do marinizmu i gongoryzmu; préciosité, zrodzona w salonach arystokracji paryskiej (m.in. markizy de Rambouillet), broniła pozycji kobiety, kładła nacisk na elegancję obyczajów, delikatność uczuć (sentymentalno-heroiczne powieści H. d'Urfégo i M. de Scudéry, opisujące wyidealizowaną miłość) i wyrafinowanie smaku lit. (twórczość epistolarna V. Voiture'a, charakteryzująca się kunsztowną strukturą, zaskakującymi metaforami).
MARINIZM, styl poet. dominujący w literaturze wł. baroku; nazwa pochodzi od nazwiska twórcy — G. Marino; marinizm cechowała przesadna dbałość o efektowną formę utworu osiąganą dzięki stosowaniu niezwykłych skojarzeń, kunsztownych metafor, kwiecistego słownictwa i wyszukanych figur retorycznych; reprezentantem m. w poezji pol. był J.A. Morsztyn.
GONGORYZM, kierunek w poezji baroku hiszp.; nazwa utworzona od nazwiska L. de Góngory y Argote; pokrewny konceptyzmowi, wł. marinizmowi i ang. eufuizmowi; charakteryzuje go zawiła składnia, nadmierne użycie szyku przestawnego, zaskakujących metafor, antytez i neologizmów; oddziaływał na literaturę eur. 1. poł. XVII w. i na nowatorskie kierunki w hiszp. i...
Alexa_89