Budowle i przybudówki
· Alkierz – narożna, wyodrębniona część budowli.
· Alkowa – wnęka, zwykle bez okna, przylegająca do pokoju lub mały pokój bez okien, służy zwykle za sypialnię.
· Altana – chłodnik – niewielki pawilon ogrodowy o lekkiej konstrukcji i ażurowych ścianach.
· Ambit – obejście – przedłużenie naw bocznych otaczające prezbiterium.
· Amfilada – jednotraktowy układ wnętrz z wejściami na jednej osi, poziomie i kondygnacji.
· Antresola – mezzanin – rodzaj półpiętra, niskie pomieszczenie (głównie mieszkalne) wydzielone w górze na wysokim parterze.
· Antykamera – pokój dla dworzan i służby, poprzedzający apartamenty w pałacach, służyła też za poczekalnię dla oczekujących na audiencję.
· Apsyda – absyda, absydiola – półkolista lub wieloboczna nisza zamykająca prezbiterium lub nawę.
· Arkosolium – nisza grobowa, kuta w skałach katakumb, w portykach świątyń.
· Arkus – łukowa brama ogrodowa ustawiana na końcu alei ogrodowej lub parkowej (XII–XIII w.).
· Badija – średniowieczny arabski zameczek pustynny.
· Bagatela – pałacyk lub pawilon mieszkalny otoczony ogrodem.
· Belweder – pałac, willa, pawilon ogrodowy usytuowany na wzniesieniu, z którego roztaczał się rozległy, piękny widok, także nadbudówka nad najwyższą kondygnacją budynku, najczęściej pałacowego, zwykle z tarasem.
· Berso – bindaż – kryty chodnik zamknięty półkolistą kratownicą, podtrzymującą pnącza lub gałęzie drzew.
· Bungalow – jednokondygnacyjny budynek mieszkalny, najczęściej drewniany, otoczony werandami.
· Cella – naos – prostokątne pomieszczenie w świątyniach greckich, w którym znajdował się posąg bóstwa.
· Czasza – kalota – podstawowa część sklepienia kopulastego w kształcie ściętej kuli.
· Dansker – w zamkach krzyżackich wieża wysunięta za lico muru połączona z nim krytym, napowietrznym pomostem, pełniąca rolę ustępu.
· Donżon – stołp – baszta wewnątrz zamku.
· Eksedra – otwarta półokrągła nisza z ławą równoległą do ściany.
· Ermitraż – pawilon parkowy, zwykle na uboczu, w formie małego domku.
· Gabinet – pomieszczenie w pałacu (od XVI w.), zwykle bez oddzielnego wyjścia na korytarz, przeznaczone do pracy lub przechowywania zbiorów.
· Galeria – podłużne pomieszczenie w kształcie empory, ganku, loggi lub przejścia, otwarte lub oświetlone z jednej strony, łączące ze sobą dwie części budowli lub dwie osobne budowle.
· Ganek – parterowa lub piętrowa przybudówka przed wejściem do budynku lub długie przejście na zewnątrz budynku w formie otwartego korytarza, balkonu, krużganku. Zamknięta (lub otwarta) albo wsparta na kolumnach, słupach z balustradą.
· Glorieta – nadbudówka w formie otwartego pawiloniku kolumnowego – zwieńczenie wieży lub niewielki, otwarty pawilon ogrodowy (parkowy).
· Hełm – zwieńczenie wieży (w kształcie ostrosłupa, stożka, bani, gruszki, cebuli itp.) wykonane z drewna lub stali, kryte dachowką, blachą lub gontem.
· Iglica – zwieńczenie w kształcie wysmukłego ostrosłupa lub stożka, stanowiące zakończenie wieży, budynku lub hełmu.
· Kasr – arabski zamek lub pałac.
· Kasztel – w niektórych typach zamków, warowny budynek mieszkalny.
· Kazba – w architekturze muzułmańskiej (w miastach) obronny zespół mieszkalny.
· Konak – w Turcji i niektórych krajach bałkańskich – wielki dom, willa, gmach rządowy.
· Kopuła – sklepienie zamknięte w kształcie czaszy, wznoszone nad pomieszczeniami o planie centralnym.
· Kruchta – przedsionek kościoła w formie wyodrębnionego pomieszczenia wewnątrz lub osobnej parterowej przybudówki.
· Krużganek – perydrom – długi ganek kolumnowy lub filarowy (zwykle arkadowy) obiegający budynek, przeważnie wokół wewnętrznego dziedzińca.
· Krypta – sklepione podziemie kościoła, usytuowane zwykle pod prezbiterium, przeznaczone do składania relikwii lub chowania zmarłych.
· Latarnia – okrągła lub wieloboczna wieżyczka nad dachem lub kopułą z gęsto rozmieszczonymi oknami, zwieńczona osobnym hełmem.
· Liwan – iwan – przysklepiona sala (bardzo wysoka), otwarta z jednej lub z dwóch stron, charakterystyczna dla architektury islamu.
· Loggia – odrębny budynek lub pomieszczenie otwierające się na zewnątrz arkadami, ozdobne pawilony, wgłębne portyki lub balkony wnękowe.
· Mirador – ganek, okno lub balkon z pięknym widokiem (Hiszpania).
· Monopter – okrągła budowla bez ścian, z kolumnadą wspierającą dach.
· Monostyl – kolumna ustawiona pojedynczo, stanowiąca często rodzaj pomnika.
· Monument – duży pomnik, rzeźba, obelisk itp. wystawiony ku czci osoby albo na pamiątkę jakiegoś wydarzenia.
· Oficyna – skrzydło pałacowe lub wolno stojący budynek w pobliżu pałacu lub dworu, lub boczne skrzydło kamienicy czynszowej.
· Pałac – reprezentacyjna budowla mieszkalna pozbawiona cech obronnych, stanowiąca rezydencję królewską lub magnacką. Od XIX w. nazwa okazałego gmachu będącego siedzibą władz lub instytucji państwowych, społecznych itp.
· Pendant – dzieło (budowla) stanowiące symetryczny odpowiednik innego (np. dwie wieżyczki, dwa pawilony po obu stronach pałacu itp.).
· Pergola – budowla ogrodowa, składająca się z jednego lub dwu rzędów słupów podtrzymujących poziomą konstrukcję kratową.
· Piano nobile – kondygnacja pałacu mieszcząca apartamenty reprezentacyjne, wyróżniająca się od pozostałych większą wysokością, wielkością okien oraz bogatą dekoracją.
· Pierzeja – ciąg frontowych elewacji stanowiący jedną stronę placu lub rynku.
· Podcień – pomieszczenie w przyziemiu budynku, nie występujące z lica muru, ograniczone filarami lub kolumnami, usytuowane wzdłuż elewacji budynku albo obiegające go dookoła.
· Pronaos – przedsionek świątyni greckiej, dziedziniec przed świątynią.
· Rogatka – niewielki budynek wznoszony po obu stronach głównego traktu wiodącego do miasta, dla straży pobierającej opłaty. Przeważnie oryginalnie zdobiony w elementy architektoniczne.
· Sabil – w architekturze islamu studnia publiczna, umieszczana często w pawilonie otoczonym ozdobną kratą.
· Salon – reprezentacyjne pomieszczenie przeznaczone głównie do przyjmowania gości, odznaczające się bogatym wystrojem – występuje w pałacach od baroku.
· Seraj – w krajach muzułmańskich – rezydencja władcy, palac sułtana.
· Suterena – część budynku znajdująca się częściowo poniżej poziomu gruntu, przeznaczona na mieszkanie.
· Tambur – bęben – cylindryczna lub wieloboczna podbudowa kopuły.
· Terem – w pałacach carskich i bojarskich na Rusi najwyższa kondygnacja mieszkalna, przeznaczona głównie dla kobiet.
· Tolos – okrągła budowla otoczona kolumnadą.
· Treliaż – trejaż – ażurowa, przeważnie drewniana kratownica, obrośnięta pnączami, czasami tworząca ściany ogrodowych wnętrz, często ozdobna.
· Transept – nawa poprzeczna, przecinająca nawę główną przed prezbiterium.
· Torana – brama pomnik na dwóch słupach (Indie).
· Weranda – przybudówka przy domu, kryta dachem, bez ścian lub ze ścianami oszklonymi.
· Westybul – foyer – reprezentacyjne pomieszczenie (rodzaj przedsionka, przedpokoju) przy głównym wejściu do gmachów.
· Willa – nietypowy budynek mieszkalny niewielkich rozmiarów, zwykle powiązany z założeniem ogrodowym.
· Zamek – warowna budowla mieszkalna, przeważnie murowana, stanowiąca zwykle kompleks architektoniczny otoczony murem obronnym lub nie, otoczony basztami lub bramami, często ze zwodzonym mostem.
architekturawnetrz