Pieśń o Rolandzie.doc

Pieśń o Rolandzie

Chanson de geste (łac. gesta – czyny).

Najstarsza wersja Pieśni zawarta w rękopisie oksfordzkim pochodzi z przełomu XI i XII w.. Wcześniej prawdopodobnie Pieśń istniała w przekazach ustnych.

Opowieść jest osnuta wokół czasów Karola Wielkiego. Karol nosi imię „Król, który dzierży słodką Francję”. Francja często nazywana jest tam słodką. Stosuje się wymiennie określenia Frankowie (dawne potężne państwo ze stolicą w Akwizgranie) i Francuzi (prowincja centralna dzisiejszej Francji). Francuzi, „Frankowie z Francji”, mają specjalne względy: to oni tworzą dwa pierwsze i ostatni zastęp Karola, to z nimi Karol sam wyrusza do boju.

Homagium – rytuał hołdu, gdy słabszy wkłada złożone ręce w dłonie silniejszego, powierzając się jego opiece.

Utwór zbudowany jest z lais. Laisa (fr. laisse) – coś jak strofa, lecz układ ma nieregularny (brak stałej liczby wersów).

Utwór jest anonimowy, bo jeśli nawet tajemniczy Turold z ostatniego wersu jest autorem, to nic o nim nie wiadomo.

Autorstwo jest niepewne, być może dotyczy Turolda, krewnego Wilhelma Zdobywcy, uczestnika bitwy pod Hastings, zmarłego w 1098, mnicha-wojownika (co kojarzy się z Turpinem z Pieśni).

Utwór jest poetyckim przekształceniem faktycznych wydarzeń.

Faktyczne wydarzenia:

Wiosną 778r. zbuntowany przeciw emirowi Kordoby al Arabi wysłał prośbę do Karola Wielkiego. Ten przeprawił się z wojskami przez Pireneje, opanował Pampelunę, ale nie zdobył Saragossy. Podczas powrotu straż tylna została napadnięta przez Basków lub Gaskończyków. Podczas rzezi zginęły ważne osoby: Eggihard, Anzelm i Roland.

Jedynymi postaciami faktycznymi są: Karol Wielki, Turpin, kilka postaci epickich i być może Roland.

Różnice między Pieśnią a kronikami:

·         7-letnia wojna zamiast niezbyt udanej ekspedycji

·         tylna straż zaatakowana przez Saracenów

·         zwycięstwo nad emirem Baligantem (który nie istniał)

Między wydarzeniami a napisaniem pieśni minęło 300 lat. Dlaczego tak późno spisano tę opowieść?

Teoria Gastona Paris:

              Stworzył teorię kantylen. Kantyleny to krótkie poematy liryczno-epickie poprzedzające epopeję. Sławiły czyny bohaterskie i powstawały pod wpływem emocji związanych z wielkimi wydarzeniami dziejowymi. Były przekazywane ustnie przez żonglerów. W X w. zaczęto łączyć kantyleny i powstawały epopeje – chansons de geste.

Teoria Josepha Bédier:

              Według niego teoria kantylen jest założeniem a priori i nie da się go udowodnić. Dier uważa, że w XI w. było silne zapotrzebowanie na poezję heroiczną w ramach rodzącej się ideologii krucjat. Mnisi pragnąc przyciągnąć pielgrzymów do swych kościołów, dostarczają żonglerom-poetom informacji historycznych, a ci tworzą epopeje i śpiewają je, rozsławiając te kościoły.

Wytworzyły się dwa nurty w toku polemik:

·         indywidualiści – nawiązujący do myśli Bédiera; utwór poetycki zrodził się z głowy poety

·         tradycjonaliści – teorie przed przedbédierowskie; lokalizacja legend epickich w klasztorach mogła być zjawiskiem wtórnym;

Ubóstwo i zniekształcenie danych w treści przemawiają przeciw tezie o współpracy klerków z żonglerami; pieśń w czasie może się zmieniać, kolejne osoby dają coś od siebie

Przyjęty tytuł nie pojawia się w żadnym rękopisie, jest wynikiem uniwersalnej tradycji.

Rękopisy:

1. Wersja asonansowa (zrymowana niedokładnie) [„Pieśń o Rolandzie”]:

·         O, rękopis oksfordzki – przechowywany w Bodlen Library, znaleziony w 1835 przez Francisque Michel. Kopia wykonana w XIIw., prawdopodobnie w Anglii (wskazują na to cechy językowe i ortografia).

·         V4, rękopis wenecki z XIV., napisany we francusko-włoskim, bliski oksfordzkiemu, lecz pod koniec zmienia się i przyjmuje formę rymowaną. Przechowywany w Bibliotece św. Marka w Wenecji.

2. Wersja rymowana [„Roncevaux”]:

·         V7, rękopis przechowywany w Bibliotece św. Marka w Wenecji.

·         C, rękopis Biblioteki w Châteauroux, z końca XIII w., podobny do V7.

·         P, rękopis Biblioteki Narodowej w Paryżu, z II poł. XIIIw..

·         L, rękopis lioński z XIVw..

·         T, rękopis z Cambridge, z końca XVw..

Wersja rymowana jest dwa-trzy razy większa od asonansowanej. Forma zmieniała się wraz z zapotrzebowaniem, więc nowe wersje są bardziej rozbudowane, np. 2 laisy o Odzie (narzeczonej Rolanda) z wersji O, w wersjach nowszych rymowanych przyjmują postać całej nowelki.

Wersje obcojęzyczne:

·         niemiecka „Ruolandes Liet” proboszcza Konrada z 1170.

·         skandynawska ”Karlamagnus Saga” (kompilacja dzieł o Karolu Wielkim) z inicjatywy króla Norwegii Haakona V w 1230-1250.

·         walijski „Campeu Charlyamen” z XIVw. prozą.

·         angielski „Song of Roland” wierszem z XIVw.

·         flamandzki „Roelantszied” wierszem z XIII i XIVw.

·         hiszpański „Roncesvalles” wierszem z XIIIw.

·         łacińskie „Historia Karoli Magni et Rotholandi” niby abpa Turpina z XIIw. I „Carmen de prodicione Guenonis” z XIIIw.

Hipotezy odnośnie powstania wersji O:

·         Bédier mówił, że po I krucjacie do Ziemi Świętej (1098-1099).

·         Martin de Riquer mówił, że po bitwie pod Zalaca (1086) gdzie użyto niby pierwszy raz wielbłądów i bębnów.

·         A. Burger mówił, że po lennie Hargarysa (1084).

·         Aurelio Roncaglia mówił, że brak wzmianek o św. Jakubie, co zbliża do daty 1095.

Hipotezy pozatekstowe:

·         Raoul z Caen w „Gesta Tancredi” (1112-1118) wspomina: „Rollandum Dicas Oliveriumque Renatos!” („Rzekłbyś, że narodzili się na nowo Roland i Oliwier).

·         Wilhelm z Malmesbury w „De gestis regum Angliae” (1125) czyni wzmiankę o „Pieśni o Rolandzie” śpiewanej jakoby przed bitwą pod Hastings (1066).

·         Wace w „Opowieści o Pollenie” mówi o żonglerze Tailleferze, który śpiewa „o Karolu Wielkim i o Rolandzie, i o Olivierze, i o wasalach, którzy polegli w Roncevaux”.

Artyzm:

·         spójność kompozycyjna

·         jedność czasu (poza epilogiem) – kilka dni

·         jedność miejsca

·         brak typowo żonglerskich zachęt do słuchania na początku utworu

·         podział na 4 części:

                            Zdrada Ganelona

                            Bitwa w Roncevaux, śmierć Rolanda

                            Pomsta Karola Wielkiego

                            Sąd i ukaranie zdrajcy

Budowa wersji starofrancuskiej:

·         Wersy dziesięciozgłoskowe z mocną średniówką po 4. sylabie (4+6).

·         Konstrukcja składniowa parataktyczna.

·         Asonans (niepełny rym) spajający laisy (laisa to od kilku do trzydziestukilku wersów).

·         Wiele lais zaczyna się wersem intonującym (zawierającym np. imię postaci i jej pochwałę) a kończy wersem konkluzyjnym (np. reakcją ludzi na słowa lub czyny).

·         Między laisami nie ma powiązań logicznych, są tematyczne i werbalne. Laisy są niezależne i zależne od całości jednocześnie.

·         Symetria jest tu podstawową figurą stylistyczną: w częściach, w akcji, itd..

·         Laisy paralelne – dwie następujące po sobie laisy o niemal identycznym schemacie, np. opisy pojedynków, przemiana 12 parów saraceńskich, formowanie 10 hufców Karola.

·         Laisy symilarne – ten sam moment trzykrotnie w różnych wariantach opowiedziany, np. scena z rogiem, dialog Ganelona z Marsylem, śmierć Rolanda.

·         Zwięzłość języka, niewielka liczba porównać.

·         Przeciwstawienia: „Karol śpi, nie obudził się”.

·         Hiperbole, apostrofy, pytania retoryczne.

Polskie przekłady:

·         S. Duchińska w 1866 w „Bibliotece Warszawskiej”, a epizod o Baligancie w „Kłosach” (1866) pt. „Bitwa pod Saragossą. Rapsod rycerski”. Przekład z wersji nowofrancuskiej Adolfa d’Avril.

·         K. Król prozą w 1903 wg nowofrancuskiej wersji Leona Clédat.

·         T. Boy Żeleński w 1983 wg nowofrancuskiej wersji Józefa Bédier.

Wersja BN opracowana na podstawie wersji Boya (1932) i wydań z 1959, 1968, oraz z Bédiera.

TREŚĆ:

1.       Dotąd król Karol w ciągu 7 lat zdobył całą Hiszpanię poza Saragossą. Włada tam król Marsyl (miłujący Mahometa (Boga) i Apollona).

2.       Marsyl siada na ganku z błękitnego marmuru, zwołuje diuków i hrabiów, żali się, że nie ma wojsk by walczyć przeciw Karolowi.

3.       Blankadryn radzi, by zapłacić Karolowi haracz, by pojechać do Akwizgranu na święto Michała Archanioła i przyjąć tam religię Chrześcijan, by nawet oddać w niewolę własne dzieci.

4.       Marsyl zwołuje radę. Wybiera 10 najchytrzejszych i obiecuje im złoto, srebro i lenna, jeśli udawszy się do wojującego pod Kordoną Karola, trzymając w rękach gałązki oliwne (pokój i pokora) wyjednają zgodę. Posłowie wsiadają na białe mulice o złotych wędzidłach i srebrnych siodłach, i jadą.

5.       Cesarz (Karol) siedzi w sadzie pośród krzaków głogu na złotym tronie. Wokół niego siedzą rycerze , starsi grają w szachy i warcaby, młodsi biją się na miecze. Przyjeżdżają posłowie.

6.       Blankadryn przekazuje poselstwo. Cesarz duma i pyta o rękojmię tych słów. Blankadryn obiecuje zakładników i chrzest Marsyla.

7.       Muły zostają umieszczone w stajni, a posłowie w namiocie, gdzie usługuje im 12 służących. Zostają tam na noc.

8.       Rano Cesarz wysłuchał mszy i jutrzni, udaje się pod sosnę i wzywa baronów na radę. Opowiada im o poselstwie. Roland zrywa się z miejsca i przestrzega króla przed uwierzeniem Marslowi. Przypomina jak w trakcie wojny Marsyl wysłał 15 pogan z gałązkami oliwnymi, a cesarz posłał mu 2 hrabiów: Bazana i Bazylego, lecz Marsyl uciął im głowy.

9.       Ganelon radzi by przyjąć ofertę Marsyla. Podobnież Naim (doradca króla). Naim proponuje, że on pojedzie do Marsyla jako poseł.

10.   Roland chce jechać jako poseł. Oliwier sprzeciwia się w obawie przed tym, że Roland doprowadziłby do jakiej zwady. Oliwier chce jechać, ale król ucisza ich obu. Wstaje Turpin i proponuje siebie, ale i jego Cesarz ucisza.

11.   Cesarz pyta kogo Franków wybrać. Roland proponuje Ganelona (swojego ojczyma). Ten opiera się, narzeka, utyskuje, żal się, że na pewno nie wróci żywy, a ma rodzinę. Cesarz jednak uznaje go za wybranego przez Franków, toteż wręcza mu insygnia: laskę i rękawice. Rękawica upada przy podaniu, co źle wróży.

12.   Ganelon ubiera rynsztunek: ostrogi złote, miecz Murglej. Siada na konia Taranta. Rycerze chcą jechać z nim, ale odmawia – lepiej aby zginął sam.

13.   Ganelon spotyka posłów saraceńskich i Blankadryna. Kłamie mu, że Roland chce podbić wszystkie ziemie dla króla, co utrudni pokój. Wymieniają obietnicę i ślubowanie, że pozbędą się Rolanda.

14.   Dojeżdżają do Marsyla. Ganelon realizuje poselstwo: mówi o tym, że jeśli Marsyl przyjmie Chrześcijaństwo, to dostanie pół Hiszpanii, a drugie pół dzierżyć będzie Roland. Jeśli nie przyjmie, zostanie zabity.

15.   Król Marsyl wścieka się chce ugodzić posła grotem opierzonym złotem. Zostaje powstrzymany, a Ganelon dobywa miecza.

16.   Algalif przekonuje Marsyla, że taki czyn doprowadziłby do zguby. Wściekłemu Marslowi Ganelon podaje pismo. W nim wypomniana zostaje śmierć Bazana i Bazylego, oraz jest tam żądanie marslowego syna. Syn Marsyla przekonuje ojca, aby zabić posła.

17.   Blankadryn, Marsyl, Ganelon i inni, spotykają się w sadzie. W 3 laisach Ganelon mówi podobne rzeczy: wychwala króla i że dopóki Roland i Oliwier żyją, to z pokoju nici.

18.   Ganelon przedstawia plan: niech Marsyl wyśle haracz. Karol zostawi tylną straż w Cizie, a będą w niej Roland i Oliwier. Niech Marsyl pośle tam wojska raz i drugi. Razem ze śmiercią Rolanda zniknie obawa wojny. Ganelon na swój miecz przyrzeka zdradzić Rolanda. Marsyl na Koran przysięga zabić Rolanda.

19.   Ganelon dostaje podarki od pogan:

a.       Miecz od Waldabrona

b.       Hełm od Klimoryna

c.       Naszyjniki od królowej Bramimondy

i jedzie do Karola.

20.   Karol wraca do Galny (miasta, które od 100 lat stoi puste, odkąd zniszczył je Roland). O świcie przybywa Ganelon. Opowiada o zdobyczach, kłamie, że nie przywiózł Algalifa, bo ten uciekł ze swoimi wojskami i utonął w morzu podczas burzy.

21.   Karol ma sen: w wąwozach Cizy dzierży jesionową włócznię, a Ganelon chwyta ją i roztrzaskuje. Drugi sen: Karol jest w kaplicy w Akwizgranie, a niedźwiedź gryzie go w prawe ramię. Potem Karola atakuje lampart. Przybiega chart, odgryza niedźwiedziowi prawe ucho i walczy z lampartem.

22.   Karol pyta kogo wybrać do tylnej straży. Ganelon sugeruje Rolanda. Roland myśli, że Ganelon myśli, iż ten się wykpi czymś na kształt upuszczenia rękawicy. Roland chce od króla łuk, nie upuści go. Król oferuje połowę wojska, ale Roland przyjmuje tylko 20 tysięcy ludzi.

23.   Roland wydaje rozkazy Gotierowi z Hum. Zaniepokojony Karol wraca do Francji. Bratanek Marsyla prosi Marsyla o pierwszeństwo w zadaniu Rolandowi ciosu. Dostaje rękawicę, co oznacza zgodę na to.

24.   Wojsko pogan już nadchodzi pod Ronsewal. Oliwier widzi ich ze wzgórza. W 3 podobnych laisach przekonuje Rolanda, by dmąc w róg, wezwać posiłki, ale Roland się sprzeciwia martwiąc się o swoje dobre imię. Woli swoim mieczem Durendalem tłuc wrogów.

25.   Abp Turpin rozgrzesza i błogosławi wojska francuskie.

...