10 wykład.doc

11.05.06 r.

Psychologia różnic indywidualnych

Wykład 10

J. Strelau – Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)

definicja: Temperament to zespół cech osobowości względnie stałych, pierwotnie biologicznie zdeterminowanych, przejawiających się w: formalnej charakterystyce zachowania to znaczy w jego poziomie energetycznym i parametrach czasowych.

Cechy temperamentu w RTT J. Strelau (wcześniejsza wersja koncepcji):

cechy charakteryzujące poziom energetyczny zachowania:

- reaktywność – intensywność reagowania na bodźce

- aktywność – intensywność zachowań sprawczych

Parametry czasowe zachowania:

- szybkość reakcji (czas latencji)

- ruchliwość (łatwość nadążania za zmianami bodźców)

- trwałość (perseweratywność) – czas trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca

- tempo przebiegu reakcji

- rytmiczność reakcji

Po analizach czynnikowych:

- perseweratywność (głównie trwałość)

- żywość (głównie tempo i szybkość)

Ujemna korelacja między aktywnością a reaktywnością:

- duża intensywność reagowania (duża reaktywność) => zagrożenie nadmiarem pobudzenia => małe zapotrzebowanie na stymulację => mała aktywność

- mała intensywność reagowania (mała reaktywność) => zagrożenie nadmiarem pobudzenia => duże zapotrzebowanie na stymulację =) duża aktywność

Reaktywność w ujęciu Strelau (wcześniejsza wersja RTT) a inne cechy temperamentu:

Cechy temperamentu (nowsza wersja RTT):

cechy energetyczne:

- wrażliwość sensoryczna – zdolność do reagowania na bodźce o słabym nasileniu

- reaktywność emocjonalna – tendencja do silnego reagowania na bodźce emocjogenne, duża wrażliwość i mała odporność emocjonalna

- wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności albo w warunkach działania silnej stymulacji zewnętrznej

- aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub zachowań dostarczających stymulacji z otoczenia

Parametry czasowe:

- żwawość – tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany zachowania w odpowiedzi na zmiany w otoczeniu

- perseweratywność – tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźców czy sytuacji wywołujących te zachowania

Porównanie wcześniejszej i nowszej wersji RTT:

Korelacje między cechami temperamentu:

ciągłe – pozytywne (dodatnie)

przerywane – negatywne (ujemne)

wrażliwość sensoryczna

żwawość                                                        perseweratywność

aktywność                                                        reaktywność emocjonalna

              wytrzymałość

Regulacyjne funkcje temperamentu (RTT):

Rola reaktywności w regulowaniu stymulacji:

1. Reaktywność wyznacza charakter aktualnych procesów regulacji – stanowi o kierunku i wielkości odchylenia od optimum.

2. Reaktywność wpływa na względnie stałe tendencje jednostki.

wysoka reaktywność -> częste doświadczenia przestymulowania -> zagrożenie nadmiarem stymulacji -> tendencja do unikania i redukowania stymulacji

niska reaktywność -> częste doświadczenia niedostymulowania -> zagrożenie niedoborem stymulacji -> tendencja do poszukiwania stymulacji

3. Reaktywność wpływa na wielkość motywacji do regulowania stymulacji.

wysoka reaktywność -> większa wrażliwość na odchylenie od optimum -> większa motywacja do regulacji (silniejszy wpływ temperamentu na zachowanie?)

niska reaktywność -> mniejsza wrażliwość na odchylenie od optimum -> mniejsza motywacja do regulacji (słabszy wpływa temperamentu na zachowanie)

Temperament (reaktywność) a działanie:

1. W sytuacjach trudnych wpływa na efektywność działania.

wysoka reaktywność ->mniejsza efektywność (większa „podatność” na prawa Yerkesa-Dodsona)

Dotyczy wszystkich typów sytuacji trudnych: deprywacji, przeciążenia, utrudnienia, konfliktu, zagrożenia. Wyjątek: sytuacje niedoboru stymulacji (np. nuda, monotonia).

2. W sytuacjach „normalnych” wpływa na styl działania.

Funkcja indywidualnego stylu działania: godzenie wymagań zadania z Temperamentalnie uwarunkowanymi potrzebami, co zapewnia efektywność funkcjonowania

Reaktywność a styl działania

1. Struktura funkcjonalna działania osób o różnej reaktywności

2. Struktura czasowa działania osób o różnej reaktywności

3. Preferowane warunki pracy

Koszty psychofizjologiczne:

Zmiany fizjologiczne i psychologiczne związane ze zwalczaniem stresu pojawiającego się wskutek rozbieżności między wymaganiami zadaniowo-sytuacyjnymi a możliwościami (tu: temperamentalnymi) jednostki:

a. zmiany towarzyszące działaniu

b. zmiany następcze

Zmiany psychologiczne np. podwyższony poziom lęku, poczucie zmęczenia, rezygnacja z innych niż praca dziedzin aktywności.

Zmiany fizjologiczne np., wzrost ciśnienia, przyspieszenie tętna

Temperament a inne cechy osobowości

(cechy formalne a cechy treściowe)

Mechanizmy wpływu:

1. temperament (reaktywność) => wielkość zapotrzebowania na stymulację => rodzaj poszukiwanych i unikanych sytuacji lub działań => charakter doświadczeń konstytuujących osobowość

2. temperament => zachowania dziecka => reakcje otoczenia społecznego => charakter doświadczeń konstytuujących osobowość

3. temperament => zachowania dziecka => oczekiwania wychowawców => cele i środki wychowawcze => osobowość

Niektóre hipotezy, dane empiryczne:

Badania: grupy zawodowe albo w zależności od hobby, czy wysoko kosztowne stymulacyjne, aby się różniły wielkością stymulacji, porównywanie ile osób wysoko i mało stymulacji i ile wysoko czy nisko reaktywnych. Grupa pracująca z mała stymulacją – bibliotekarz, wysoką stymulacją społeczną – adwokaci, prawnicy, średnia – urzędnicy, prawnicy niewystępujący publicznie.

Badanie: 3 grupy: sportowcy (sporty ekstremalne), osoby uprawiające sporty mało stymulujące, osoby nie uprawiające sportów. Grupa 1 nisko reaktywni, 2 średnio, 3 wysoko.

Temperament a mechanizmy obronne (nieświadomie stosowane mechanizmy poznawcze mające wpływ na nasze zachowanie) – być może większa obronność u nisko reaktywnych ale nie zostało to dowiedzione.

Temperament a powodzenie w małżeństwie:

1. Piotr Szarota badał małżeństwa – ci dobrze dobrani – wyższa reaktywność niż ci rozwodzący się. Dzięki reaktywności jest większa możliwość kontaktu i mniej się rozwodzą ci z mniejszą ruchliwością.

2. Lucyna Golińska – badała układy:

·         RR (oboje reaktywni, wzajemnie się przestymulowują)

·         r r (oboje nisko reaktywni, nudzą się ze sobą)

·         Rr (wysoko, nisko; okazali się najlepszymi małżonkami, optymalnie, jeden dużo nadaje, silnie i nawet ten mało reaktywny odbiera to i odwrotnie)