ALL - ostra białaczka limfoblastyczna (ang. acute lymphoblastic leukemia )
AML - ostra białaczka szpikowa (ang. acute myeloid leukemia )
AMLL - ostra białaczka mieszanoliniowa (ang. acute mixed lineage leukemia )
AML+Ly - ostra białaczka szpikowa z koekspresją antygenu linii limfoidalnej
(ang. acute myeloid leukemia with lymphoid coexpression )
ALL+Ly - ostra białaczka limfoblastyczna z koekspresją antygenów limfoidalnych
(ang. acute lymphoblastic leukemia with lymphoid coexpression )
ALL+My - ostra białaczka limfoblastyczna z koekspresją antygenów mieloidalnych
(ang. acute lymphoblastic leukemia with myeloid coexpression )
AUL - ostra białaczka niezróżnicowanokomórkowa (ang. acute undifferentiated leukemia )
BMT - transplantacja szpiku kostnego ( ang. bone marrow transplantation )
CD - kompleks różnicowania (ang. clusters of differentiation )
CR - całkowita remisja hematologiczna (ang. complete remission)
FAB - francusko-amerykańsko- brytyjska klasyfikacja AML
FL1 ,2,3 - fluorescencja 1, 2, 3
FSC - rozproszenie przednie światła( ang. forward scatter )
Gly A - glikoforyna A
HLA-DR - antygeny zgodności tkankowej – klasa II
IgM - immunoglobulina klasy M
MDR - cząsteczka oporności wielolekowej (ang. multidrug resitance molecule)
MoAb - przeciwciało monoklonalne (ang. monoclonal antibody)
MRD - minimalna choroba resztkowa (ang. minimal residual disease)
PBSCT - przeszczepienie komórek macierzystych krwi obwodowej (ang. peripheral blood stem cell transplantation )
Pgp - glikoproteina-P
R1,R2 - oznaczenia bramek zakładanych podczas analizy populacji komórkowych
w cytometrze przepływowym (ang. region)
SSC - rozproszenie boczne światła (ang. side scatter)
TdT - krańcowa transferaza deoksynukleotydylowa+--
Terminem ostra białaczka określa się grupę nowotworów złośliwych wywodzących się z prekursorowych komórek hematopoetycznych szpiku kostnego. Do rozwoju ostrej białaczki dochodzi w wyniku transformacji nowotworowej we wczesnej lub ukierunkowanej komórce hematopoetycznej szpiku przebiegającej z :
· niezdolnością tych komórek do dojrzewania,
· naciekaniem przez niedojrzałe komórki różnych narządów (wątroby, śledziony, węzłów chłonnych, ośrodkowego układu nerwowego czy skóry),
· wyparciem, przez rozrastający się klon białaczkowy, prawidłowych linii komórek szpikowych.
W szpiku i krwi obwodowej charakterystyczne jest występowanie obok siebie dojrzałych komórek i najmłodszych form prekursorowych układu hematopoetycznego (blastów) .
Ostra białaczka szpikowa ( AML )
Ostra białaczka szpikowa jest nowotworowym rozrostem komórek wywodzących się
z prekursorowej komórki hematopoetycznej szpiku, z wyłączeniem linii limfoidalnej. AML stanowi 75-80% przypadków ostrych białaczek u dorosłych, natomiast u dziecii występuje
w ok. 15% wszystkich przypadków. Ostra białaczkę szpikową podzielić możemy na pierwotną i wtórną w zależności czy rozwinęła się jako schorzenie pierwotne (de novo AML), czy też była poprzedzona innym schorzeniem (zespoły mielodysplastyczne, guzy lite leczone przy pomocy radio- i chemioterapii, kryza blastyczna w przewlekłej białaczce szpikowej). Chemioterapia indukująca remisję stosowana w AML dorosłych chorych, pozwala na uzyskanie całkowitej remisji hematologicznej w ok. 60% przypadków umożliwiając kontynuację leczenia, w tym przeszczepienie szpiku kostnego. Przeszczepienie macierzystych komórek hematopoetycznych szpiku kostnego (bone marrow transplantation, BMT) lub krwi obwodowej (peripheral blood stem cell transplantation, PBSCT) - autologiczne lub allogeniczne, pozwala na uzyskanie długoletniego przeżycia, odpowiednio u 50% i 70% chorych .
Ostra białaczka limfoblastyczna ( ALL )
Ostra białaczka limfoblastyczna jest chorobą charakteryzującą się nieprawidłową i rozsianą proliferacją komórek nowotworowych wywodzących się z linii limfocyta T lub B. Jest ona najczęściej występującą postacią ostrej białaczki u dzieci (ok.75-80% wszystkich przypadków). W grupie dorosłych chorych rozpoznawana jest w 15–20% ostrych białaczek. ALL z linii limfocyta B występuje częściej niż z linii limfocyta T zarówno u dzieci (85% wszystkich ALL), jak i u dorosłych (75% ALL). Wyniki chemioterapii u dzieci w ciągu ostatnich lat uległy znacznej poprawie (ok.75-80% całkowitych wyleczeń), podczas gdy w grupie dorosłych 70-80% uzyskuje całkowitą remisję hematologiczną (CR), a jedynie 20-30% chorych osiąga długoletnie przeżycie. Przeszczepienie macierzystych komórek hematopoetycznych, autologiczne lub allogeniczne, pozwala na uzyskanie długoletniego przeżycia odpowiednio u 40-50% i 50-60% dorosłych chorych .
Metody laboratoryjne stosowane w diagnostyce ostrych białaczek
Współczesna diagnostyka laboratoryjna ostrych białaczek obejmuje ocenę :
- morfologiczną komórek szpiku i krwi obwodowej,
- enzymów i związków chemicznych w komórkach blastycznych (metody cytochemiczne),
- immunofenotypu komórek białaczkowych metodą cytometrii przepływowej oraz
- zaburzeń genetycznych ocenianych metodami klasycznej cytogenetyki oraz technikami biologii molekularnej.
Badanie immunofenotypu komórek pozwala na ocenę antygenów różnicowania komórkowego (CD ang. cluster of differentiation) występujących na powierzchni komórek i/lub w cytoplazmie, charakterystycznych dla określonej linii komórkowej. Podstawowymi metodami służącymi do oceny immunofenotypu komórek białaczkowych są:
¨ immunocytochemia – w metodzie tej komórki są utrwalone na szkiełku, przeciwciało monoklonalne znakowane jest enzymem a reakcję antygenu z przeciwciałem uwidacznia się wykorzystując barwną reakcję enzymu z substratem. Można wykorzystywać też przeciwciała sprzężone z fluorochromem, a ocenę prowadzić pod mikroskopem fluorescencyjnym;
¨ immunofluorescencja bezpośrednia oparta o znakowanie komórek w zawiesinie przeciwciałami monoklonalnymi połączonymi z fluorochromem i ocenę fluorescencji przy pomocy cytometru przepływowego.
We współczesnej diagnostyce hematologicznej do analizy immunofenotypu komórek układu krwiotwórczego wykorzystuje się rutynowo metodę cytometrii przepływowej .
Wprowadzenie standardowej oceny immunofenotypu przy użyciu przeciwciał monoklonalnych, udoskonalenie techniki znakowania przeciwciał (MoAb znakowane bezpośrednio fluorochromem) pozwalające na równoczesną ocenę występowania kilku antygenów na komórkach białaczkowych, doprowadziło do ujednolicenia kryteriów immunofenotypowej diagnostyki i klasyfikacji ostrych białaczek.
Zastosowanie cytometrii przepływowej w diagnostyce ostrych białaczek pozwala na :
· rozpoznanie stadium różnicowania badanych populacji komórek hematopoetycznych,
· analizę dojrzałości komórek w obrębie populacji białaczkowej,
· ocenę ekspresji molekuł odpowiedzialnych za występowanie oporności wielolekowej (MDR),
· monitorowanie efektów terapii i potwierdzenie remisji choroby,
· wykrywanie i śledzenie choroby resztkowej (MRD).
Klasyfikacja immunologiczna ostrych białaczek w oparciu o immunofenotyp (charakterystykę antygenową) komórek białaczkowych.
Badania immunofenotypu komórek szpiku kostnego i narządów limfatycznych pozwoliły na poznanie kombinacji antygenowych charakterystycznych dla kolejnych stadiów prawidłowej hematopoezy. Badania oparto na ocenie ekspresji powierzchniowych
i cytoplazmatycznych determinant antygenowych typowych dla poszczególnych etapów dojrzewania komórek linii mieloidalnych i limfoidalnych. Porównanie immunofenotypów komórek prawidłowej hematopoezy i komórek białaczkowych doprowadziło do powstania hipotezy wskazującej, iż rozrost komórek białaczkowych jest wyrazem niekontrolowanej proliferacji komórek zatrzymanych na danym etapie dojrzewania
i różnicowania.
Na założeniu tym oparto immunofenotypową klasyfikację ostrych białaczek.
Wśród antygenów charakteryzujących daną linię komórkową można wyróżnić antygeny determinujące linię komórkową (tzw. determinanty restrykcyjne), swoiste dla danej linii komórkowej oraz determinanty dodatkowe. Obecność przynajmniej dwóch antygenów restrykcyjnych pozwala na prawie jednoznaczne określenie typu komórki, która uległa transformacji nowotworowej. Natomiast antygeny dodatkowe pozwalają na ocenę dojrzałości i zróżnicowania komórki blastycznej, oraz oceny kombinacji antygenów powierzchniowych i cytoplazmatycznych, charakterystycznej dla poszczególnych podtypów ostrej białaczki szpikowej lub limfoblastycznej (tabela 1)
Białaczka niezróżnicowanokomórkowa ( AUL –Acute Undifferentiated Leukemia)
Białaczki tego typu charakteryzują się brakiem ukierunkowania komórek blastycznych. Wykazują ekspresję tylko antygenu CD34, HLA-DR i jądrowej TdT, co pozwala na określenie ich jako białaczek z komórek macierzystych. Wielu autorów sugeruje, że nie istnieje białaczkowy rozrost komórki macierzystej, a wyodrębnianie AUL wynika
z niedoskonałości badania markerów ukierunkowania komórki macierzystej w cytoplazmie takich jak : cCD22, cCD79a, cCD3 czy MPO.
Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL - Acute Lymphoblastic Leukemia...
nie_za_pominajka