DIAGNOSTYKA FIZJOLOGICZNA W PROCESIE FIZJOTERAPII

KLINIMETRIA – system testów diagnostycznych, klasyfikacji i prób czynnościowych stosowanych w celu oceny stanu funkcjonalnego osoby usprawnianej oraz monitorowania przebiegu rehabilitacji

Metody stosowane w klinimetrii zależne są od: rodzaju niepełnosprawności, metod leczenia i rehabilitacji oraz stopnia upośledzenia funkcji:

>                   motorycznych (schorzeń i urazów kręgosłupa oraz kończyn, schorzeń mięśni i stawów w szerokim znaczeniu, wszystkich schorzeń aparatu ruchu człowieka);

>                   internistycznych (schorzenia układu krążenia czy układu oddechowego, zaburzeń metabolicznych, schorzeń układu moczowego czy zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej) 

>                   psychicznych (wszelkie formy psychoterapii niedorozwoju umysłowego, zaburzeń psychicznych, metody psychologii klinicznej stwierdzające nieprzystosowania psychiczne pacjenta i konieczność określenia jego zdolności psychiczno-emocjonalnych do uczestnictwa w procesie fizjoterapii)

Aktywne podejście do zjawiska niepełnosprawności polegać ma na określeniu możliwości wykonania przez daną osobę danych czynności życiowych, a nie tylko na opisaniu i scharakteryzowaniu ubytków funkcjonalnych spowodowanych chorobą .

1. KATEGORIE FUNKCJI DIAGNOZOWANE W KLINIMETRII

Kategorie funkcji, które możliwe są do diagnozowania różnymi metodami klinimetrycznymi:

Funkcje fizyczne

>                    Dotyczą szeroko pojętych możliwości motorycznych pacjenta i ich wykorzystania do czynności samoobsługi (mycie, ubieranie, lokomocja samodzielna itp.)

>                    Mogą być badane z wykorzystaniem wielu skal funkcjonalnych (ADL).

>                    W zakresie funkcji fizycznych oceniać także możemy możliwości zawodowe chorego po zakończeniu procesu rehabilitacji. Znajomość przez rehabilitanta wielu testów i skal funkcjonalnych pozwoli dokonać właściwego przezawodowienia i wskazać choremu, jakie są jego możliwości zawodowe w przypadku powrotu do pracy po okresie leczenia i czasami długotrwałej rehabilitacji.

>                    Dobrze zdiagnozowany stan możliwości ruchowych pacjenta po zakończeniu rehabilitacji bardzo ułatwi jego dalsze życie i zabezpiecza przed nawrotem choroby.

Funkcje umysłowe

>                    Diagnoza stanu inteligencji pacjenta wprawdzie nie wpływa bezpośrednio na możliwości ruchowe jednak powinna być w procesie rehabilitacji badana przez wyspecjalizowany zespół psychologów klinicznych. Wiele cech inteligencji takich jak: umiejętność koncentracji, inicjatywa, zapamiętywanie zadań ruchowych, motywacja i akceptacja trudnej sytuacji pacjenta z pewnością jest bardzo pomocna w skutecznym przebiegu procesu rehabilitacji.

>                    Do oceny tych cech wykorzystywany jest zespół testów i kwestionariuszy psychologicznych określających w wymiernych liczbowo wskaźnikach stan umysłowy osoby niepełnosprawnej.

Funkcje emocjonalne

>                    Są bardzo związane z funkcjami umysłowymi, należy je jednak oceniać odmiennymi, specyficznymi testami.

>                    Dokonuje się analizy takich cech, jak: zdolności adaptacyjne, samoocena własnej osoby, poczucie wartości, stany emocjonalne związane z chorobą i urazem oraz stan motywacji do podjęcia długotrwałej i bardzo wyczerpującej fizycznie i psychicznie rehabilitacji. Pacjenci charakteryzujący się silną osobowością uzyskują lepsze wyniki rehabilitacji i pomyślnie rokują na rezultat końcowy usprawnienia ruchowego.

Funkcje socjalne

>                   Są niezwykle ważne w integracji osoby niepełnosprawnej ze środowiskiem i konieczne do podjęcia życia rodzinnego i zawodowego po okresie, czasami, długiej rehabilitacji.

    2. RODZAJE METOD DIAGNOSTYKI REHABILITACYJNEJ

Badanie wydolności fizycznej (tolerancja wysiłku)

>                    W oparciu o reakcje układu krążenia i oddychania, metabolizm wysiłkowy, zmiany we krwi równowagi kwasowo – zasadowej, zmiany enzymatyczne po wysiłku czy zasoby substratów energetycznych tkanek, możemy ocenić wydolność fizyczną osoby niepełnosprawnej.

>                    Wydolność fizyczna jest najważniejszą cechą osobniczą i powinna być w pierwszej kolejności diagnozowana i kształtowana w procesie fizjoterapii. Fizjoterapeuta nie powinien przystępować do procesu usprawniania pacjenta nie wiedząc jaki poziom wydolności reprezentuje osoba rehabilitowana.

Badanie siły mięśni

>                   Diagnoza siły mięśni jest niezwykle ważna w ocenie zakresu atrofii mięśniowych, ograniczenia siły mięsni z powodu długotrwałej hipokinezji czy utraty sprawności i koordynacji ruchu.

>                   Badania dokonuje się zarówno w pracy dynamicznej (izotonicznej) metodą dynamometryczną lub skalą Lovetta oraz statycznej (izometrycznej) mierzonej % MVC (Maximal Voluntary Constraction) 

Badanie zakresu ruchów

>                   Wskazuje na ruchomość w stawach i określa ogólnie pojętą gibkość. Cecha ta jest niezwykle ważna w rehabilitacji schorzeń kręgosłupa, bólów stawowych i zmian artretycznych.

>                   Zakres ruchu możemy mierzyć przy użyciu różnych kątomierzy i analizy kinematograficznej.

Badanie zjawiska bólu

>                   Określamy zakres i miejsce występowania bólu, moment wystąpienia bólu podczas rehabilitacji oraz sposoby jego eliminacji.

>                   Fizjoterapeuta powinien pamiętać, że stosowane ćwiczenia powinny być wykonywane do granicy bólu. Występowanie bólu z reguły sygnalizuje uszkodzenie tkanki i nakazuje natychmiastowe przerwanie ćwiczeń lub ich zmianę w zakresie obciążeń.

Badanie funkcjonalne lokomocji

>                   Lokomocja to najważniejsza cecha motoryczna, która jest kształtowana po urazach aparatu ruchu.

>                   Badamy sposoby poruszania się pacjenta w pozycji spionizowanej, jak i na wózku. Obserwujemy zakres samodzielności chodu, przebyty dystans w jednostce czasu, wydatek energetyczny chodu, zakres pomocy ortopedycznych koniecznych do skutecznej lokomocji.

Badanie czynności samoobsługi

>                   Zarówno w czynnościach życia codziennego (ADL), jak i aktywności pozadomowej i zawodowej (IADL). Ocena ta decyduje na ile pacjent jest samodzielny i nie wymaga opieki fizjoterapeuty oraz jakie są możliwości powrotu do pracy po okresie rehabilitacji.

Metody klinimetryczne zastosowane w ocenie przebiegu usprawnienia należy różnicować w zależności podrodzaju schorzenia, którego skutki staramy się eliminować w procesie rehabilitacji. Pozwalają one na ocenę funkcjonalną poszczególnych układów i narządów poddanych procesowi usprawniania.

Najważniejszą cechą biologiczną warunkującą skuteczny przebieg rehabilitacji jest wydolność fizyczna obrazująca zintegrowaną funkcję wielu narządów i układów organizmu człowieka.

>                   Poprawa osobniczej wydolności konieczna jest dla pacjentów wszystkich grup schorzeń i poprzedzać powinna podjęcie specjalistycznej rehabilitacji motorycznej.

>                   Powinniśmy zatem rozpocząć od badania wydolności pacjentów i zgodnie z wynikami tych badań zakwalifikować ich do odpowiedniej grupy programu usprawniania.

>                   Pomocnym jest określenie wydolności w oparciu o wydatek energetyczny danej aktywności ruchowej mierzony zużyciem tlenu i jednostkami metabolicznymi MET.

ekwiwalent metaboliczny (metabolic equivalent – MET) – jednostka energii odpowiadająca zużyciu tlenu w warunkach podstawowych (w spoczynku) i wynosi 3,5 ml O2/kg/min.

Ocena możliwości funkcjonalnych pacjenta w oparciu o badania wydolności

3. ZASADY DIAGNOSTYKI FIZJOLOGICZNEJ:

>                    Należy znać wcześniej stan kliniczny pacjenta (zakres niepełnosprawności, stosowane dotychczas metody leczenia i rehabilitacji, stosowane leki, rodzaj stosowanego zaopatrzenia ortopedycznego itp.).

>                    Podczas wywiadu wstępnego uzyskać należy od pacjenta informacje o wykonywanej dotychczas pracy zawodowej, warunkach domowych, stanu materialnego oraz nawykach ruchowych (czy pacjent był aktywny fizycznie przed chorobą lub urazem?)

>                   Bardzo pomocne w planowaniu rehabilitacji i ocenie diagnostycznej są wyniki szpitalnych badań laboratoryjnych, szczególnie morfologia krwi i EKG. Na ich podstawie możemy określić czy u badanego nie ma przeciwwskazań do wykonywania wysiłków fizycznych i jest przygotowany do podjęcia aktywnej rehabilitacji.

>                   W miarę możliwości określić należy skład ciała (zakres otyłości) i warunki fizyczne do podejmowania określonego rodzaju aktywności ruchowej. W pewnych schorzeniach unikać należy np. ćwiczeń izometrycznych lub zaangażowania określonych grup mięśni.

>                   Przed badaniami wydolnościowymi warto także zbadać inne cechy motoryczne tj. siła mięśniowa, zakresy ruchów w stawach, gibkość, koordynacja, czas reakcji i in.

1