Maści- preparaty hydrofobowe, absorpcyjne, podłoże lipofilowe, bezwodne.
Kremy- preparaty emulsje o/w i w/o (faza wodna+lipofilowa).
Żele- ciecze żelowane subst. żelującymi, podłoże hydrofilowe, uwodnione.
Maści hydrofobowe (lipofilowe)- podłoże bezwodne, mogą zaabsorbować małe ilości wody. Stos. podłoże- wazelina, węglowodory stałe, półstałe i ciekłe, oleje rośl., tłuszcze zwierzęce, syntetyczne glicerydy.
Maści absorpcyjne (char. lipofilowy)- bezwodne preparaty, podłoże może zaabsorbować większe ilości wody, podłoża- maści hydrofobowe zawierające emulgatory w/o: lanolina. Stos. podłoże- wazelina z dodatkiem lanoliny lub euceryna.
Maści hydrofilowe- podłoże miesza się z wodą, ciekłe i stałe makrogole (polioksyetylenoglikole).
Kremy hydrofobowe- faza ciągła to faza lipofilowa, zaw. emulgatory w/o (lanolina, estry sorbitanu, monoglicerydy).
Kremy hydrofilowe- faza ciągła to faza wodna, zaw. emulgatory o/w (polisorbaty, mydła sodowe lub trietanoloamoniowe, siarczany alkoholi tłuszczowych).
Żele hydrofilowe (hydrożele)- podłoże to woda, glicerol lub glikol propylenowy, w nich są rozpuszczone subst. żelujące (tragakanta, skrobia, pochodne celulozy).
Żele hydrofobowe (oleożele)- skład. ciekłe mają char. lipofilowy, np. parafina ciekła z dodatkiem polietylenu lub tłuste oleje żelowane za pomocą krzemionki koloidalnej.
1-Podłoża maści lipofilowych
a) podłoża węglowodorowe
*wazelina naturalna- mieszanina węglowodorów nasyconych o łańcuchach rozgałęzionych, z niewielką domieszką węglowodorów cyklicznych; nie rozpuszcza się w wodzie; rozpuszcza się w chloroformie i eterze etylowym; w. żółta do maści barwnych z ichtiolem; liczba wodna 10; zdolność chłonięcia wody zwiększa się przez dodatek emulgatorów (lanolina, cholesterol, polisorbaty) tworząc podłoża absorpcyjne; subst. wprow. się do wazeliny w postaci stałej- maści zawiesiny; dział. okluzyjnie- hamuje parowanie wody przez skórę i warstwa rogowa naskórka jest nawilżona; wchłanianie subs. z wazeliny nie jest duże; stos. dla maści o dział. powierzchniowym (epidermalnych).
Wada: rzadko dział. drażniące, uczulające, często stos. powoduje zgrubienie naskórka.
*wazelina sztuczna-utwardzenie parafiny ciekłej parafiną stałą 6:4
*parafina stała (cerezyna)- utwardzenie zbyt płynnych podłoży
*parafina ciekła (olej parafinowy)- zmiękczenie podłoży maściowych.
*parafina ciekła lekka
b) oleożel polietylenowy- Plastibase- żelowanie parafiny ciekłej polietylenem wysokociśnieniowym (rozpuszczenie 160°C, szybko ochłodzony do (-15); konsystencja nie zmienia się w zakresie od –15 do 60°C.
c) glicerydy- smalec wieprzowy Axungia Porci- podłoże lipofilowe; do maści siarkowej; liczba wodna 7-16 i nie mogą do niego być wprow. r-t wodne; łatwo ulega wchłanianiu (duże powinowactwo do lipidów skóry); stos. nawet w stanach zapalnych.
d) triglicerydy półsyntetyczne- zmydlenie nat. tłuszczów, np. Softisan, dobre wchłanianie, nawilżanie skóry, tzw. emolienty.
e) lipofilowe składniki podłoży maściowych- konsystencja płynna lub stała
*oleje rośl.: olej z oliwek, arachidowy, sojowy, Miglyol- dobre rozpuszczalniki subst. lipofilowych, sprzyjają wchłanianiu
*silikony (polimery krzemoorganiczne), dimetikon- ciekły silikon o prostej budowie, skład. maści ochronnych, zapobiegaj. odparzeniom, odleżynom, nie stos. na skórę uszkodzoną lu stan zapal.
*utwardzone oleje (rycynowy, słonecznikowy, tran)
*kwas stearynowy- skład. utwardzający.
2-Podłoża absorpcyjne- to podłoża lipofilowe, bezwodne zaw. emulgator (lanolina), pozwalający na wyemulgowanie znacznej ilości wody i tworzy się układ dwufazowy- krem w/o.
a) lanolina bezwodna-wosk, wyst. najcz. w połączeniu z wazeliną (10% lanolina), ułatwia wchłanianie leków przez skórę, do maści endodermanych, podłoża aborpcyjne z lanoliną to maść prosta i miękka; może uczulać, liczba wodna ok. 200; Lanolina uwodniona- 3cz. lanoliny bezwodnej+1cz. wody.
b) euceryna i alkohole tłuszczowe
*euceryna- do kremów w/o; liczba wodna ok.300; mieszanina wazeliny 95cz. i alkoholi cetylowego 3cz. i cholesterolu 2cz. Cholesterol- białe woskowate kryształy, nierozp. w wodzie, emulgator w/o. Maść cholesterolowa: cholesterol, wazelina biała, parafina stała i płynna. Alkohol cetylowy- słaby emulgator w/o,
c) woski- słabe emulgatory w/o, to estry wyższych alkoholi i kwasów tł.
*Woski nat. pszczele- biały i żółty, składnik utwardzający.
*olbrot (Cetaceum)- palmitynian cetylu, w kremach w/o nadaje perłowy połysk, do maści zmiękczającej, zastępowany półsyntet. palmitynianem cetylu.
*syntetyczne woski płynne- oleinian oleilu (Cetiol)
3-Kremy
a) kremy hydrofobowe- emulsje w/o, wprowadzenie wody lub wodnego r-t subst. leczn.; najwięcej wody można wprow. do układów zaw. lanolinę, np. maść zmiękczająca- podłoże do maści z dermatolem.
b) Kremy hydrofilowe- emulsja o/w (emulgatory polisorbaty, laurylosiarczan sodu), zaw. wody nieograniczona (nawet 90%), szybkie wchłanianie, zaw. środki konserwujące (parabeny- estry kwasuhydroksybenzoesowego) bo namnażają się mikroorg.; zaw. subst. ograniczające wysychanie (glicerol, glikol propylenowy).
4-Podłoża hydrofilowe- ulegają rozpuszczeniu w wodzie i nie zaw. fazy lipofilowej
a) podłoża makrogolowe (polioksyetylenowe)- bezwodne, czasami zaw. wodę; wymieszanie makrogoli o różnej masie cząsteczkowej.
b) hydrożele- woda i subst. żelująca (polimery poch. nat. lub syntet.); stos. w maściach na błony śluzowe jamy ustnej lub nosa, do odbytniczo i do oka, zalecane na owłosioną skórę; dział. wysuszająco, dodaje się glicerol, glikol propylenowy (zapobiega szybkiemu wysychaniu), środki konserwujące.
*hydrożele organiczne- mieszanina r-t polimerów w wodzie lub meszaninach wody z glicerolem, etanolem, glikolem prop.; Żelujące subst. poch. nat.- agar, tragakanta, alginiany. Polimery półsyntetyczne i syntetyczne: metyloceluloza, karmeloza sodowa, hydroksyetyloceluloza, alkohol poliwinylowy.
*hydrożele nieorganiczne- subst. łatwo pęczniejące w wodzie, tworzące że: bentonit, koloidalna krzemionka (Aerosil).
Struktura wewnętrzna podłoży maściowych- żelowa; połączenie fazy sztywnej (stałej) i fazy ciekłej; podobna do trójwymiarowej sieci utworzonej przez skład. stałe, zanurzonej w fazie ciekłej lub do nasączonej gąbki. Typy: splątane nitki tworzą sieć, włókna połączone w wiązki, płytki, igły, łańcuchy cząstek kulistych.
PASTY- półstałe preparaty na skórę, >40% subst. stałych dokładnie rozproszonych w podłożu, maści typu zawiesiny.
-Zaw. subst. o dział. ściągającym, adsorbującym, np. tlenek cynku, skrobia, węglan wapnia, garbniki; p/bakter. i p/zapal., np. kwas salicylowy, rezorcyna, siarka, ichtiol, cignolina.
-Wykazują właściwości adsorbujące, wysuszające
-leczenie wilgotnych chorób skóry, np. egzem, liszajów, stanów zapal.
-nie stos. na owłosioną skórę
-sporządzanie- ze względu na duża ilość subst. stałych uciera się ją z podłożem ogrzanym do zmięknięcia lub stopionym
-pasta cynkowa, maść cynkowa z kwasem salicylowym (Pasta Lassami), pasta cynkowa z sulfobituminianem amonowym
*hydrofobowe- chronią skórę przed czynnikami hydrofilowymi (woda, r-t wodne, kwasy i zasady); składnikami tych maści są subst. lipofilowe (wazelina, oleje roślinne, tłuszcze, woski, oleje silikonowe)
*hydrofilowe- chronią skórę przed czynnikami lipofilowymi (rozpuszczalniki org.: chloroform, oleje min., smoły, smary); podłoża zmywalne i rozpuszczalne w wodzie (hydrożele, podłoża makrogolowe, kremy hydrofilowe); dodatkowo zaw. subst. zobojętniające kwasy (tlenek magnezy, mydła), zobojętniające zasady (kwas borowy), adsorbujące tlenek cynku, talk, kaolin, dwutlenek tytanu.
-układy emulsyjne w/o lub o/w oraz kremy na podłożach beztłuszczowych (żele)
-emulsje o/w- łatwo wchłaniają się do skóry, na dzień- nawilżające, matowe, podkładowe
-emulsja w/o- na noc, tłuste, zmiękczające, regeneracyjne, z subst. odżywczymi, p/zmarszczkowe
-sportowe- ochronne
-kremy zaw. środki konserwujące, zapachowe, przeciwutleniacze, subst. aktywne (wyciągi rośl., wit., kolagen)
-subst. nawilżające- mają powinowactwo do wody, zdolne do jej wiązania, ograniczenie parowania (mocznik, mieszaniny aminokwasów)
-UVA przenika do skóry właściwej, UVB pochłania naskórek
-filtry słoneczne- chronią przed UVB: estry kwasu PABA, salol, ester benzylowy kwasu salicylowego, pochodne kamfory
-chronią przed UVA: poch. benzofenonu
-naturalne subst. stos. jako filtry: umbeliferon, eskuletyna, eskulina
-subst. promieniochronne- zmikronizowane subst. poch. nieorg.: dwutlenek tytanu, tlenek cynku, kaolin; 2 rodzaje: do codziennej ochrony, kremy plażowe.
BIOFARMACEUTYCZNE ASPEKTY STOS. MAŚCI NA SKÓRĘ
-przestrzenie międzykomórkowe wypełniają subst. lipidowe, w przestrzeniach międzykom. istnieją hydrofilowe obszary- mikropory, droga dla subst. o char. jonowym.
-drogi wchłaniania: transepidermalna (przez naskórek- między komórkami lipofilowe, przez komórki hydrofilowe; zw. hydrofilowe wolniej okonują warstwę rogową, jej nawodnienie zwiększa przepuszczalność skóry), transfolikularna (przez ujścia gruczołów łojowych, potowych, mieszków włosowych).
-dyfuzja leku przez skórę- zj. dyfuzji biernej, naniesienie preparatu, przenoszone są niezjonizowane cząstki leku zgodnie z gradientem stężeń, penetracji ulega subst. rozpuszczona w preparacie, nierozp. frakcja leku zawieszona w podłożu nie ulega dyfuzji, najpierw rozpuszczają się cząstki stałe w lipidach powierzchniowych skóry lub w pocie, dopiero potem dyfuzja.
-etapy przechodzenia subst. leczn. po uwolnieniu jej na pow. skóry: adsorpcja (pozostaje w pow. warstwach, dział. miejscowe), penetracja (do skóry właściwej bez udziału systemu naczyniowego), resorpcja (wchłonięta do krwi lub chłonki).
-wzrost dostępności leku można uzyskać wpływając na: właściw. subst. leczn., właściw. postaci leku, stan skóry, rodzaj podłoża (*subst. lipofilowa- szybko przenika do warstwy rogowej z hydrofilowego podłoża, wolniej z lipofilowego, *subst. hydrofilowa- większe wchłanianie z lipofilowego, najmniejsze z hydrofilowego)
-promotory wchłaniania- zw. chem., które przez określony czas zmieniają w sposób odwracalny strukturę warstwy rogowej naskórna, zwiększając jej przepuszczalność i wchłanianie subst. *lipidowe- azon, kwas olejowy, terpeny; *hydrofilowe- dimetylosulfotlenek DMSO; *promotory o właśc. amfifilowych- tenzydy; *etanol i glikol propylenowy- najcz. stos. promotory sorpcji; *woda- nie jest promotorem sorpcji, zwiększa przepuszczalność skóry tworząc otoczki solwatacyjne wokół polarnych grup lipidów.
-tłusta- hydrożele, pudry płynne, zaypki, pasty
-sucha- lipożele, emulsje w/o;
-mieszana- emulsje o/w gdy skłonność do wydzielania łoju, emulsje w/o przy wysychaniu skóry;
-błony śluzowe- hydrożele
-na rany- r-t, proszki, żele
-maści z dużą ilością fazy lipidowej NIE stos.: na skórę owłosioną głowy, na sączące się rany, na błony śluzowe;
-maści o twardej konsystencji NIE stos.: przy bolesnych zmianach;
-stany ostre (zmiany zapalne, wysiękowe)- kremy typu o/w, podłoża beztłuszczowe- efekt chłodzący, następnie dział. wysuszające
-stany przewlekłe, skóra wysuszona i łuszcząca się- maści bogate w fazę lipidową, dział. pielęgnacyjne i natłuszczające, maści lipofilowe wykazują dział. nawilżające w wyniku okluzji
-Cechy reologiczne: plastyczność, granica płynięcia, tiksotropia
TIKSOTROPIA- odwracalna przemiana układu powiązanego w układ płynny pod wpływem bodźców mech., np. mieszania. Mieszanie powoduje rozrywanie struktury siateczkowej- zmniejsza się lepkość układu. Po zaprzestaniu mieszania po pewnym czasie struktura zostaje odbudowana i konsystencja wraca do pierwotnego stanu (24h potrzeba do odbudowy).
OPAKOWANIA:
-maści do oczu, nosa, ucha, dopochwowe, doodbytnicze- zbiorniczki z tw. szt. z aplikatorem
-maści jałowe- opak. jednodawkowe
-maści do oczu, na rany- z tworzyw szt. lub ze szkła
PRZECHOWYWANIE
-w lodówce- maści jałowe (do oczu), recepturowe o ograniczonej trwałości
+ emulgator liczba wodna
Wazelina - ~10
cholesterol (0,5%) ~195
lanolina (25%) ~240
Smalec - ~15
lanolina (20%) ~113
Lanolina - ~200
Euceryna - ~300
4) Homogenizacja -w trójwalcówkach- maść wprowadza się między walce obracające się z różną prędkością. Proces powtarza się 2-3-krotnie. Poprawia się jednorodność i rozsmarowywalność maści, ma ładniejszy wygląd, cząstki są równomiernie rozdrobnione i rozproszone, zmniejsza się wielkość zawieszonych cząstek subst. leczn.
Maści emulsje homogenizuje się przy użyciu, np. homogenizatorów dyszowych. Uzyskuje się większy stopień rozdrobnienia fazy rozproszonej, ujednolicenie rozmiarów kuleczek fazy wewnętrznej i większą trwałość układu.
5) Pakowanie
Opak. zabezpieczać przed czynnikami zmniejszającymi jej trwałość i czystość mikrobiologiczną, chronić przed światłem, tlenem z powietrza, wilgocią, wysychaniem i zan. dbn, szczelne, nieprzepuszczające powietrza, obojętne chemicznie i funkcjonalne.
Technologia maści z niektórymi subst. leczn. *Maści z antybiotykami- podłoża bezwodne dla antybiotyków wrażliwych na wodę, dla antyb. trwałych w wodzie- podłoża typu o/w i w/o; w war. aseptycznych, stos. jałowe podłoża; przech. w chłodnym miejscu, chronić przed światłem.
*Maści z kortykosteroidami- Kortykosteroidy ucierać najpierw z olejem typu Miglyol lub w postaci rozpuszczonej w glikolu propylenowym. By zwiększyć skuteczność dział.- stos. pod opatrunkiem okluzyjnym, dochodzi do maksymalnego nawodnienia warstwy rogowej skóry, co zwiększa wchłanianie.
*Maści dziegciowe i zaw. sulfobituminiany- obecnie używany jest ichtiol sztuczny, zawiera on wodę. Najlepszymi podłożami do maści z ichtiolem są podłoża absorpcyjne. W celu ułatwienia wymieszania z podłożem rozetrzeć go z olejem rycynowym (lub z lanoliną) lub przy sporządzaniu żeli- z gliceryną.
MAŚCI ROZTWORY
-Maści roztwory na podłożach lipidowych: maść kamforowa, majerankowa, z mentolem, tymolem, olejkami eter., maść tranową, cholesterolową, z salicylanem metylu, z kwasem salicylowym (rozpuszczonym w oleju rycynowym).
-topimy podłoże, cedzimy, studzimy
-Subst. leczn. rozpuszcza się na ciepło w stopionym podłożu. W celu szybszego rozpuszczenia należy przed wprowadzeniem do podłoża bardzo miałko sproszkować i ewentualnie przesiać. Jeżeli subst. leczn. jest w stanie ciekłym, można ją wymieszać na zimno z podłożem lipofilowym. Przy sporządzaniu hydrożeli subst. leczn. rozpuszcza się ma zimno lub ciepło w fazie wodnej. Ważne- subst. leczn. ma być rozpuszczana w podłożu w stężeniu poniżej stanu nasycenia. Z r-t nasyconego lub przesyconego podczas chłodzenia lub przechowywania w zbyt niskiej temp. może nastąpić rekrystalizacja subst. leczn. Powstają nowe kryształy, często o ostrych brzegach. W maściach typu r-t przy większych stęż. subst. może rónież dojść do obniżenia temp. topnienia maści i zmiany parametrów: rozciągliwości, rozsmarowywalności, plastyczności. Dodaje się wówczas do maści subst. utwardzających, np. wosków.
MAŚCI EMULSJE (KREMY)
-Podłoża mają charakter emulsji typu w/o lub o/w.
-Subst. leczn. może być rozpuszczona w fazie wodnej lub olejowej. Fazę wodną łączy się z fazą olejową zazwyczaj na ciepło, chociaż niektóre kremy lipofilowe wykonuje się wprowadzając wodę do podłoża absorpcyjnego na zimno. Emulgowanie na ciepło pozwala na otrzymanie układów stabilniejszych pod względem fizycznym.
-Podczas sporządzania kremu na ciepło należy stopić składniki fazy lipidowej w temp. 60-80°C i dodawać ciągle mieszając ogrzaną do tej samej temp. fazę wodną.
-Emulgator rozpuszcza się w fazie wodnej lub olejowej przed ich połączeniem.
-Mieszanie do ochłodzenia kremu do temp. pokojowej.
-Emulsje o/w wykonuje się na ciepło najcz. w zlewkach lub innych naczyniach z zastosowaniem mieszadeł mechanicznych. Na małą skalę dopuszcza się mieszanie bagietką.
-Korzystne jest użycie do wykonania kremu wody oczyszczonej po jej uprzednim gotowaniu przez 5 min. (zniszczenie dbn i usunięcie tlenu).
-W recepturze aptecznej często wykonywane są kremy w/o. Sporządza się je, wprowadzając fazę wodną (roztwór subst. leczn.) do fazy lipidowej (lanolina z wazeliną, euceryna) na zimno. Należy zmieszać w moździerzu składniki fazy lipidowej na zimno i do otrzymanego podłoża absorpcyjnego wprowadza się fazę wodną. Korzystniejsze jest wprowadzanie ogrzanego r-t wodnego do stopionego podłoża (jednakowa temp. fazy wodnej, podłoża, moździerza). Każdą kolejną porcję fazy wodnej dodajemy po wyemulgowaniu poprzedniej. Maści te wykonuje się w moździerzu. Przykłady: maść z 3% roztworem kwasu bornego, z efedryną, maść zmiękczająca.
MAŚCI ZAWIESINY
-Najczęściej sporządzane.
-Zazwyczaj stos. podłoża: jednofazowe (hydrofobowe lub hydrofilowe) i wtedy maść staje się układem dwufazowym (np. maść cynkowa).
-Jeżeli subst. zawieszona jest w podłożu typu emulsyjnego, powstaje układ wielofazowy (np. krem z hydrokortyzonem).
-Ucieranie subst. leczn. z podłożem. Należy zapewnić jednorodność rozproszenia subst. w podłożu oraz odpow. wielkość cząstek rozproszonych. Cząstki w maściach nie powinny być większe niż 90µm. Cząstki większe mogą ranić skórę podczas rozsmarowywania i wywołać nieprzyjemne uczucie ziarnistości. Im mniejsze cząstki, tym szybciej będą ulegały rozpuszczaniu w warstwach lipidowych skóry, co jest warunkiem wchłaniania. W celu uzyskania odpow. wielkości cząstek subst. leczn. przed wprowadzeniem do podłoża bardzo miałko sproszkować i ewentualnie przesiać. W celu uzyskania odpow. dyspersji subst. leczn. w podłożu oraz homogenności maści przygotowuje się dwuetapowo.
1-ucieranie subst. leczn. z podłożem lub skład. płynnym podłoża w stosunku 1:1- otrzymuje się tzw. maść koncentrat, do której w 2 etapie dodaje się porcjami pozostałe podłoże.
-W celu lepszego roztarcia subst. leczn. można ucierać z gliceryną, parafina ciekłą lub subst. powierzchniowo czynną, np. polisorbatem.
-Składnik ułatwiający ucieranie powinien być dobrany odpowiednio do podłoża, np. parafina ciekła do podłoży węglowodorowych, a gliceryna do hydrożeli.
-Wskazana jest homogenizacja maści zawiesin, np. w młynie walcowym (można uzyskać cząstki wielkości 10-15µm).
-Podczas przechowywania maści zawiesin obserwuje się niekiedy zwiększanie wielkości cząstek zawieszonych. Mniejsze cząstki ulegają rozpuszczeniu i ponownej krystalizacji, większe cząstki mogą tworzyć aglomeraty.
-Przykład maści zawiesin: maść z tlenkiem cynku, siarkowa, pięciornikowa złożona, z zasadowym galusanem bizmutu.
sylwia-jar