Procesy grupowe 365 �atwe Trudne Trudno�� labirynt�w Ocena indywidualnego wykonania Brak oceny indywidualnego wykonania RYCINA 9.4. Pr�niactwo spo�eczne. Gorzej pracowali ci studenci, kt�rzy rozwi�zywali �atwe labirynty i byli przekonani, �e ich indywidualny wk�ad pracy nie b�dzie oceniany (jak wida� z lewej strony wykresu, rozwi�zanie zadania zabiera�o im wi�cej czasu). Lepiej pracowali studenci, kt�rzy rozwi�zywali trudniejsze labirynty i byli przekonani, �e ich indywidualny wk�ad pracy nie b�dzie oceniany (jak wida� z prawej strony wykresu, rozwi�zanie zadania zabiera�o im mniej czasu) (zaczerpni�to z: Jackson, Williams, 1985) si� prawdopodobie�stwo, �e ulegn� naporowi z�o�onego zadania i dane dzia�anie b�d� wykonywa� lepiej. Chc�c to sprawdzi�, Jeffrey Jackson i Kipling Williams (1985) popro- sili grup� badanych o przebycie drogi w labiryncie, kt�ry pojawia� si� na ekranie komputera. Pos�u�ono si� labiryntami prostymi i z�o�onymi. W tym samym pokoju dwie osoby pracowa�y r�wnocze�nie nad iden- tycznym labiryntem. Badacze cz�ci uczestnik�w eksperymentu zapo- wiedzieli, �e b�d� ocenia� indywidualnie prac� ka�dego z nich (wywo- �uj�c tym l�k przed ocen�). Druga grupa uczestnik�w by�a informowana, �e komputer poda �redni� wynik�w dla obu badanych os�b i �adna z nich nie dowie si�, jak wykona�a zadanie (redukuj�c tym l�k przed ocen�). Czego nale�a�o si� spodziewa�? Osoby przekonane, �e wyniki ich pracy zostan� sprowadzone do �redniej, powinny by� spokojniejsze: w rezultacie nale�a�o oczekiwa� wyst�pienia pr�niactwa spo�ecznego, gdy zadanie by�o proste. Jednak przy trudnych zadaniach uspokojenie powinno dawa� korzystne efekty, prowadz�c do lepszego dzia�ania. Jak wida� na rycinie 9.4, dok�adnie taki wzorzec dzia�ania zosta� uzyskany w badaniach. Facylitacja spo�eczna czy pr�niactwo spo�eczne: co jest kiedy Obecnie wiemy ju�, �e wiele zmiennych wp�ywa na nasze zachowanie, kie- dy pracujemy z grup� lub w grupie. Bez w�tpienia jednak jeste� ciekaw, �jak z g�ry si� dowiedzie�, czy obecno�� innych polepszy czy te� pogorszy wykonanie cz�onk�w grupy?" Innymi s�owy, pragniesz si� dowiedzie�, jak Kto z nas jest przeznaczony do ci�kiej i brudnej pracy za innych � i za jak� cen�? � John Ruskin 366 Rozdzia� 9 w takiej sytuacji d/ia�aja dwie' istotne' /mienne: mo/liwos� indywidualnego warto�ciowania oraz prostota w/glednie trudno�� danego nadania. Je�li twe wysi�ki mog� /osta� ocenione, w�wc/.as obecno�� innych uc/.yni ci� c/uj- nym i pobud/.onym. Doprowad/i to do efekt�w spo�ec/.nej facylitacji, a wie'c leps/ego wykonywania prostych /ada�, lec/, pogors/.enia wykona- nia /ada� /.�o/onych (por. ry�. y.'3), Je�li inni s� obecni, lec/ nie daje si� oceni� twoich wysi�k�w (t/n. jeste� tylko trybikiem w mas/ynie), w�wc/.as prawdopodobnie stanies/ sic' bard/.iej odpre/ony. Doprowad/.i to do efe- kt�w pr�/niactwa spo�ec/nego, gdy lud/.ie /adania proste wykonuj� g�r/ej, natomiast /.�o/one � lepiej (por. ry�. 9.3). Ustalenia powy/s/.e s� bard/o pr/ydatne pr/.y organi/owaniu si� grup. Jako kierownik powiniene� pami�ta�, /e wska/ane jest, aby podw�adni wykonuj�cy stosunkowo proste /adanie ode/uwali niewielki lek pr/ed ocen� � powinno to pr/yc/yni� si� do podwy/s/enia po/iomu d/ia�a- nia. Nie nale/y organi/owa� grup pracownic/ych w taki spos�b, kt�ry utrudnia�by os/acowanie indywidualnego wk�adu pracy ka/dego / pra- cownik�w, gdy/ w�wc/.as mo/e wyst�pi� /.jawisko pr�/niactwa spo�ec/- nego (gors/e d/ia�anie pr/.y ro/wi�/ywaniu prostych /.ada�). Z drugiej strony, je/eli bed/.ies/ chcia� podnie�� po/.iom d/ia�ania pracownik�w wy- konuj�cych trudne /adania, mo/es/. obni/y� u nich �yk pr/ed ocena po- pr/.e/. taka organi/acje pracy grupy, kt�ra uniemo/liwi ocen� indywidu- alnego wk�adu pracy ka/dego / nich. deindywiduacja: utrata normalnej kontroli nad /uchowaniem, co pmwad/i do w/rostu impulsywnosci i patologic/nosci c/ynow Deindywiduacja: zagubienie w t�umie Je/eli da/.ys/ do uc/ynienia lud/i bard/iej anonimowymi, to powiniene� po/na� konsekwencje bycia be/imiennym w t�umie. Dotychc/as intereso- wa� nas problem sposob�w wp�ywania yupy na to, jak cie'/ko be'd/.iemy sk�onni pracowa� albo jak sprawnie bc-d/.iemy sic' uc/.yli. Obecno�� innych mo/e r�wnie/ prowad/i� do deindywiduacji i utraty poc/.ucia w�asnego Ja, co mo/e spowodowa� utrat�,' normalnej kontroli nad w�asnym /acho- waniem, a w re/ultacie /.wieks/a� impulsywnos� i patolo^ic/.nos� post�- powania. M�wi�c inac/.ej, /.a^ubienie w t�umie mo/e wy/wala� /.acho- wania, o kt�re nawet siebie nie podejr/ewamy. W historii odnajd/.iemy wiele pr/.yk�ad�w okrucie�stw pope�nianych pr/.e/ grup�, kt�rych nie dokona�by /aden / jej c/�onk�w, d/.ia�ajac po/a ni�. W ro/.d/iale 7 omawiali�my wydar/enia w My Lai pode/as wojny w Wietnamie. W�wc/.as grupa /o�nier/y / ca�a premedytacja wymordo- wa�a setki be/.bronnych kobiet, d/ieci i starc�w. W huropie grupy kibic�w pi�ki no/.nej napadaj� na siebie w trakcie mec/.�w ich dru/yn. W Stanach Zjednoc/onych ro/.histery/.owani fani tratuj� si� w/ajemnie na koncertach rockowych. W historii Stan�w Zjednoc/onych /nane s� wypadki linc/o- wania c/.arnych obywateli pr/.e/ Amerykan�w ubranych w bia�e stroje, kt�re /apewnia�y anonimowo��. Brian Mullen (1%6) dokona� anali/.y informacji podanej w ga/.etach i dolic/.y� si� s/es�d/iesic'ciu samos�d�w pope�nionych w LSA w latach 1899-1946, Odkry� interesuj�c� prawid�owo��: im wi�cej os�b lic/y� t�um, tym wifks/e wyka/ywa� /e/wier/c'cenie i okrucie�stwo, / jakim /abi- ja� swoje ofiary. C/y potrafi�by� wyja�ni� to /jawisko? Oto podpowied/.: Robert Watson (1973) podda� anali/.ie dane etnografic/ne pochod/�ce / dwud/iestu kultur i odkry�, /e wojownicy, kt�r/.y pr/ed wyrus/.eniem Procesy grupowe 367 do walki zmieniali wygl�d � na pr/yk�ad maluj�c sobie cia�o i twarz albo zak�adaj�c maski � cechowali sic' wi�ksza sk�onno�ci� Jo nabijania, torturowania i dr�czenia je�c�w w por�wnaniu z wojownikami, kt�rzy nie byli zamaskowani w c/asie walki. Mo�na si� domy�la�, /'e gdy t�um jest liczny, ludzie znajduj�cy si� w nim czuj� sic' bardziej anonimowi, co mo�e powodowa� deindywidu- acje. Co takiego tkwi w deindywiduacji, /.v. prowadzi ona do impulsyw- nych i cz�sto gwa�townych czyn�w? Badania wykonane przez Prentice- -Dunn i Kogersa (]^W) ora/' Dienera ('1980) wskazuj� na dwa czynniki. Pierwszym z nich jest umniejszona odpowiedzialno�� /.a w�asne czyny wywo�ana obecno�ci� innych lub b�d�ca wynikiem przebrania, /mniejsza si� szansa, ze jednostka zostanie rozpoznana w t�umie i odpowie za swoje czyny. Drugim czynnikiem jest obni�ona samo�wiadomo�� i utrata kon- centracji na normach moralnych, co wywo�uje obecno�� innych. Przesle- dzmy, jak te czynniki doprowadzaj� do impulsywnych czyn�w, Znaczenie ograniczonej odpowiedzialno�ci. Mo�na uzna� za rzecz oczywista to, ze w miar� wzrostu prawdopodobie�stwa przy�apania nas na robieniu czego� nieakceptowanego tracimy na to ochot�. Pewne bada- nia ilustruj� to doskonale. Pytano na przyk�ad ludzi, co by zrobili, gdyby na jaki� czas stali si� niewidzialni i nie by�oby szansy wykrycia ich po- st�powania, Ponad po�owa badanych wyzna�a, ze pope�nia�aby czyny de- wiacyjne lub nielegalne CDodd, 1985). CC-iekawe, ze studenci tak samo cz�sto m�wili o podejmowaniu nielegalnych zachowa� jak kryminali�ci skazani na ci�kie wiezienie). Wyst�puj�c anonimowo � oboj�tnie czy w du�ym t�umie, czy w przebraniu � odczuwasz, ze mo�esz si� roz- grzeszy� ze skutk�w w�asnych uczynk�w, /atem, im wi�kszy b�dzie t�um Stroje i kaptury zapewniaj� cz�onkom Ku-Klux-Klanu anonimowo��; ich gwa�towne i mordercze post�powanie uzasadnia teori� deindywiduacji. W gromadzie ludzi nasila si� okrucie�stwo, chocia� �adna pojedyncza osoba nic jest okrutna ze swej natury. ....... C,(.org(' S;ivi]c odpowiedzialno��: pr/ckoncinic, /�(� oUpowi.icJc] si(; Ze] w�iisru' (zyny 368 Rozdzia� 9 Zamaskowane uczestniczki w badaniach Zimbardo (1970) dostarcza�y wi�cej wstrz�s�w elektrycznych swoim ofiarom ni� uczestniczki eksperymentu, kt�re nie by�y ubrane w pokazywany str�j i �atwo mo�na by�o je rozpozna�. Je�eli potrafisz zachowa� w�asn� g�ow�, gdy wszyscy wok� trac� swoje... � Rudyard Kipling dokonuj�cy linczu, tym mniejsze poczucie odpowiedzialno�ci poszczeg�l- nych uczestnik�w tego aktu. Oczywi�cie, trudno zaaran�owa� eksperyment z linczuj�cym t�umem. Nie jest wi�c �atwo ustali�, czy bardziej prawdopodobne jest, �e do t�umu garn� si� ludzie okrutni i agresywni, czy te� �e przebywanie w du�ym zbiorowisku wywo�uje poczucie bezkarno�ci i zwi�ksza impulsywno�� dzia�ania. Eksperymenty laboratoryjne potwierdzi�y znaczenie ograniczo- nej odpowiedzialno�ci w wywo�ywaniu deindywiduacji. Na przyk�ad w eksperymencie Philipa Zimbardo (1970) studentki zosta�y wprowadzo- ne w jedn� z dw�ch sytuacji. W warunkach deindywiduacji ubierano je w fartuchy i kaptury. Poza tym unikano zwracania si� do nich po imie- niu, a pok�j, w kt�rym przebywa�y, by� zaciemniony, co utrudnia�o zo- rientowanie si�, kto jest kim. W por�wnywanych warunkach uczestniczki eksperymentu pozostawa�y we w�asnych ubraniach, otrzyma�y imienne identyfikatory wypisane czytelnym pismem oraz przebywa�y w jasnym pomieszczeniu. Osoby badane proszono o zaaplikowanie impuls�w ele- ktrycznych (symulowanych) kole�ankom. Okaza�o si�, �e w warunkach deindywiduacji uczestniczki eksperymentu by�y bardziej agresywne, a wy- wo�ywane przez nie bod�ce by�y cz�stsze i d�u�sze w stosunku do bod�- c�w dostarczanych przez osoby daj�ce si� �atwo rozpozna�. Trudno sobie wyobrazi�, aby w normalnych sytuacjach �yciowych sk�o- ni� kogo� do za�o�enia kaptura na g�ow� i szokowania tym otoczenia. Nie b�dzie jednak niczym niezwyk�ym, je�li poproszeni ubierzemy si� w spos�b typowy dla danego �rodowiska. W zaaran�owanej sytuacji b�dziemy w...
pedagogika.uw