Szczepienia ochronne.doc

Szczepienia ochronne jako jeden z elementów zapobiegania chorobom zakaźnym wieku dziecięcego

Edyta Szewczyk

Pielęgniarstwo, rok II

Grupa V

              Do najważniejszych przyczyn chorobowości w wieku rozwojowym zalicza się: wypadki, urazy i zatrucia; niedożywienie, wady wrodzone oraz choroby zakaźne. Wielu chorobom spośród wymienionych, można zapobiec poprzez profilaktykę i promocję zdrowego stylu życia.

Jedną z metod zapobiegania chorobom zakaźnym jest podniesienie odporności osób narażonych na zakażenie. Można to uzyskać poprzez uodpornienie czynne bądź bierne. Uodpornienie czynne polega na szczepieniu materiałem antygenowym drobnoustroju i stymulowaniu własnej odporności; bierne zaś na przetoczeniu gotowych przeciwciał. Z tych dwóch metod znacznie szersze zastosowanie znalazły szczepienia ochronne. Szczepienie jest to zabieg lekarski, który polega na wprowadzeniu do organizmu swoistych antygenów zarazka o tak zmodyfikowanych właściwościach, że jest on pozbawiony zdolności chorobotwórczych  wobec immunokompetentnego organizmu. W następstwie tego rozwija się odczyn immunologiczny, prowadzący do powstania czynnej odporności  humoralnej tj. przeciwciał, oraz komórkowej łącznie z pamięcią immunologiczną.  Po szczepieniu pierwszą dawką odpowiedź pierwotna trwa krótko i  nie powoduje odporności, dlatego konieczne są dawki powtórne przypominające. Po nich wytwarza się odporność zabezpieczająca przed naturalnym zakażeniem. Skuteczność odczynu odpornościowego zależy od rodzaju i dawki użytej szczepionki, sposobu szczepienia, a także od cech indywidualnych, w tym genetycznych osoby szczepionej.

Szczepionki można podzielić na dwie zasadnicze kategorie: żywe – zawierające żywe drobnoustroje atenuowane, czyli o osłabionej zjadliwości, oraz nieżywe, które zawierają całe zabite drobnoustroje lub tylko ich fragmenty, labo też wybrane antygeny czy toksyny produkowane przez bakterie. Przykładami szczepionek żywych atenuowanych są szczepionki przeciw odrze, śwince, różyczce i doustna szczepionka przeciw wirusowi polio. W ich przypadku patogen pozbawiony jest wirulencji w wyniku działania substancji chemicznych lub wysokiej temperatury. Inaktywowane szczepionki wirusowe stosuje się między innymi by zapobiec polio, przeciw krztuścowi, Hib czy WZW typu B. Zawierają one zabite wirusy lub części drobnoustrojów. Toksoid natomiast jest egzotoksyną bakteryjną, która wystawiana jest na działanie formaliny lub wysokiej temperatury, co prowadzi do powstania nietoksycznej, ale wciąż aktywnej substancji.

Z podziału na szczepionki żywe i nieżywe wynikają pewne praktyczne wnioski. Szczepionki  żywe mogą być niebezpieczne dla osób z zaburzeniami odporności, nawet dla szczepionych. .Prowadzą one na ogół do wytworzenia odporności już po pierwszej dawki, a uzyskana odporność jest bardziej trwała. Szczepionki nieżywe można bez obaw podawać osobom  z zaburzeniami odporności, ale konieczne jest na ogół podanie kilku dawek, a uzyskana odporność jest nietrwała.

Po szczepionce żywej następna może być podana najwcześniej po 6 tygodniach. Okres między podaniem szczepionki żywej i zabitej wynosi minimum 4 tygodnie, między szczepionkami zabitymi – 2 tygodnie. Jeśli niemożna wykonać szczepienia skojarzonego – zawierającego kilka różnych drobnoustrojów lub produktów ich metabolizmu i stosowanego w celu zmniejszenia liczby szczepień ; zaleca się raczej nieznaczne wydłużenie tego okresu niż jego skrócenie. Maksymalne wydłużenie okresu pomiędzy pierwszą i ostatnią dawką szczepienia pierwotnego, uznane jeszcze za skuteczne uodpornienie, sięgać może jednego roku. Jeśli występuje wówczas odpowiedź immunologiczna, nie trzeba podawać dodatkowej dawki, ani powtarzać cyklu szczepienia. W przypadku znacznych opóźnień wielu szczepień konieczne jest ułożenie indywidualnego kalendarza szczepień. Wówczas w pierwszej kolejności rozważa się stan uodpornienia przeciw gruźlicy, uwzględnia rozpoczęty cykl szczepień i ewentualny wybór szczepień zalecanych.             

Szczepienia mające charakter powszechny i obowiązkowy są ujęte w konsekwentnie egzekwowanym programie, w kalendarzu szczepień. Z obecnie obowiązującym kalendarzem można zapoznać się na stronie internetowej: http://www.szczepienia.pl/mmw/img/kal_normal.gif . Program ten zwykle dzieli się na 3 części: szczepienia obowiązkowe dzieci i młodzieży wg wieku, szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie oraz szczepienia zalecane. Na coroczna jego aktualizację wpływa sytuacja epidemiologiczna, zalecenia WHO, aktualne zagrożenia zdrowotne, dostępność szczepionek i możliwości finansowe państwa. Z zasady wszystkie dzieci, także te  z opóźnieniem rozwoju, powinny być szczepione  wg tego samego kalendarza. Należy jednak zwrócić uwagę na pewne grupy pacjentów, m.in.: pacjentów z uszkodzeniami mózgu, padaczką , wadami serca, mukowiscydozą, zaburzeniami odporności, chorujących na AIDS, hemofilie oraz na wcześniaków.

Szczepienia ochronne przyniosły dzieciom na całym świecie prawdopodobnie więcej korzyści niż jakiekolwiek inne zabiegi bądź osiągnięcia medycyny. Dobrodziejstwo szczepień dla społeczeństw jest niewątpliwe, może okazać się jednak niekorzystne dal tych jednostek, u których wystąpił odczyn poszczepienny. Szczególnie groźne w konsekwencjach są odczyny dotyczące ośrodkowego układu nerwowego , jak po szczepieniu ospy czy krztuśca. Poszukując przyczyn rozważyć należy: błędy techniki szczepienia oraz produkcji, magazynowania i transportu szczepionki, indywidualna reakcję na szczepionkę. Szczepienie ochronne można wykonać po pełnym badaniu lekarskim dziecka, obejmującym wywiad, badanie przedmiotowe, uzupełnione niekiedy badaniami dodatkowymi. Należy rozważyć, czy u dziecka nie występują  przejściowe lub trwałe przeciwwskazania do podania szczepionki. Do ogólnych przeciwwskazań zaliczamy: ostre stany chorobowe, zaostrzenie choroby przewlekłej, wrodzone lub nabyte niedobory odporności, nadwrażliwość na składniki szczepionki.

Szczepienia ochronne pozwoliły zapobiec wielu poważnym chorobom, takim jak błonica i poliomylelitis, które zabijały lub okaleczały miliony dzieci. Umożliwiły także całkowite wykorzenienie ospy prawdziwej .W ostatnich latach z powodzeniem wprowadzono szczepionkę przeciw Haemophilus influenzae typu b, co zdecydowanie ograniczyło zachorowania na takie zakażenia jak zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych i zapalenie nagłośni. Szczepienia skutecznie chronią przed ważniejszymi chorobami bakteryjnymi, błonica czy gruźlicą, a także wirusowymi, jak choćby: odra, świnka, różyczka czy wirusowe zapalenie wątroby. Tak więc szczepienia są doskonałą metodą profilaktyki zdrowotnej.