przegląd piśmiennictwa 3.pdf

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

D. HALL i M. FAIRLEY

A single approach to the recovery

of DNA and firearm discharge residue evidence

2004, nr 1, vol. 44, s. 15–19

a potem ekstrakcjê DNA z tej samej

próbki. Metodê tê mo¿na te¿ zastoso-

waæ do spraw, w których po¿¹dane

jest tylko badanie DNA, poniewa¿

wówczas DNA mo¿e byæ izolowany

bezpoœrednio z taœmy.

Jednoetapowa metoda

zabezpieczania DNA

i pozosta³oœci powystrza³owych

Metodyka

Procedura

zapobiegaj¹ca kontaminacji

w czasie przygotowywania podk³adek

z taœm¹ do pobierania materia³u i sto-

lików aluminiowych

Laboratorium Departamentu

Wspomagania Kryminalistycznego

Policji Strathclyde (Laboratory of the

Strathclyde Police Forensic Support

Department) dokonuje ekstrakcji

DNA z materia³u komórkowego za-

bezpieczonego na odzie¿y dowodo-

wej. Niniejszy artyku³ przedstawia

metodê, dziêki której próbkê zabez-

pieczon¹ z odzie¿y mo¿na zbadaæ na

obecnoœæ pozosta³oœci powystrza³o-

wych, a nastêpnie ekstrahowaæ z niej

DNA do analizy.

Standardowa technika zabezpie-

czania materia³u biologicznego

z odzie¿y, która jest dobrze znana

i podobna do metody u¿ywanej do

zabezpieczania w³ókien to zastoso-

wanie taœmy przylepnej, zazwyczaj

o szerokoœci 50 mm, przymocowanej

do plastikowej albo octanowej pod-

k³adki. Powierzchnia klej¹ca taœmy

jest wielokrotnie przyciskania do po-

wierzchni, z której pobiera siê

materia³. Taœma jest nastêpnie prze-

szukiwana pod mikroskopem o ma³ej

mocy, w celu zlokalizowania frag-

mentów naskórka. Ta procedura ma

jedn¹ powa¿n¹ wadê – przeszukiwa-

nie jest czasoch³onne; poza tym ist-

nieje wiele innych cz¹stek podob-

nych do p³atków skóry, a ich rozró¿-

nienie mo¿e wymagaæ dodatkowego

czasu. Po zlokalizowaniu p³atków na-

skórka materia³ mo¿na albo zabez-

pieczyæ z powierzchni klej¹cej, co by-

wa problematyczne, albo wyci¹æ

fragment taœmy i przeprowadziæ eks-

trakcjê, a to wymaga sporo wysi³ku.

Wszelkie dodatkowe manipulacje

zwiêkszaj¹ ryzyko kontaminacji.

Przyjêto wiêc szybsz¹ i uproszczon¹

metodê z wykorzystaniem minitaœm

przeznaczonych do zabezpieczania

cz¹stek pozosta³oœci powystrza³o-

wych (GSR).

Istnieje wiele sposobów zabezpie-

czania pozosta³oœci powystrza³o-

wych, np. na taœmê klej¹c¹, za po-

moc¹ tamponów, zasysania itp. Jed-

nak jest ma³o prawdopodobne, ¿e

którakolwiek z tych metod z wyj¹t-

kiem zastosowania taœmy umo¿liwi

póŸniejsz¹ ³atw¹ analizê DNA.

Metoda z u¿yciem taœmy 20x20

mm to procedura u¿ywana przed za-

stosowaniem urz¹dzenia SPEED. Po

pobraniu próbki taœma z materia³em

jest przycinana do odpowiedniego

rozmiaru i mocowana na kwadrato-

wych aluminiowych podk³adkach

przed przygotowaniem do badania

skaningowym mikroskopem elektro-

nowym (SEM).

Na odzie¿y najczêœciej poszukuje

siê œladów biologicznych i GSR (cho-

cia¿ metoda ta jest tak¿e odpowied-

nia dla innych œladów, na przyk³ad

szk³a, œladów materia³ów wybucho-

wych, farby, w³ókien, cz¹stek odbija-

j¹cych œwiat³o z kosmetyków, frag-

mentów metalu (np. rzadkich i szla-

chetnych metali) oraz charaktery-

stycznych drobin powstaj¹cych przy

ciêciu palnikiem. W badaniach wyka-

zywano wystêpowanie DNA na ta-

œmie z zabezpieczonym materia³em,

u¿ywanej do zbierania cz¹stek GSR

z d³oni. Opracowano metodê, która

umo¿liwia najpierw badania GSR,

Wytwarzanie podk³adek z taœm¹

i stolików aluminiowych odbywa siê

w pracowni GSR i podlega protoko³o-

wi zapobiegaj¹cemu kontaminacji,

przy czym œrodowisko pracy jest sta-

le monitorowane pod k¹tem wystêpo-

wania nieorganicznych GSR. Oprócz

normalnych laboratoryjnych œrodków

ostro¿noœci stosuje siê dodatkowe

procedury zapobiegaj¹ce kontamina-

cji biologicznej, czyli rêkawiczki i pra-

cê za ekranem ochronnym Perspex

albo w masce.

Przygotowanie podk³adek z taœm¹

do pobierania materia³u

i aluminiowych stolików

Podk³adka do zbierania materia³u

jest wykonana z kwadratu taœmy kle-

j¹cej o rozmiarach 20 x 20 mm moco-

wanego na jednym koñcu octanowe-

go paska 20 x 50 mm. Dwudziesto-

piêciomilimetrowy pasek (albo o po-

dobnych wymiarach) taœmy klej¹cej

dwustronnej jest mocowany na jed-

nym brzegu arkusza octanowego. Na

taœmie klej¹cej pozostawia siê pasek

ochronny. Przeciwleg³y brzeg jest

przycinany tak, aby arkusz mia³ sze-

rokoœæ oko³o 50 mm. Brzeg arkusza

z taœm¹ klej¹c¹ przycina siê w taki

sposób, aby pasek mia³ szerokoœæ 20

mm. Poszczególne podk³adki do zbie-

rania materia³u o szerokoœci 20 mm

mo¿na wycinaæ z arkusza za pomoc¹

uprzednio oczyszczonej gilotyny. Na-

stêpnie podk³adki s¹ przechowywane

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

w przezroczystych plastikowych rur-

kach albo torebkach. Aluminiowe sto-

liki wykonuje siê z dwustronnej taœmy

klej¹cej przymocowanej na po-

wierzchni kwadratowego aluminiowe-

go stolika o wymiarach 25 x 25 x

3 mm. 12,5 mm pasek dwustronnej

taœmy klej¹cej mocuje siê na œrodku

wczeœniej oczyszczonego stolika. Tak

przygotowane stoliki nale¿y przecho-

wywaæ pojedynczo, na przyk³ad

w plastikowych pude³kach.

próbek nale¿y u¿ywaæ masek i rêka-

wiczek. Inne metody barierowe, np.

ekrany Perspex okaza³y siê nieprak-

tyczne. Powierzchniê holdera SEM

nale¿y oczyœciæ przed umocowaniem

stolików z próbkami i umieœciæ kon-

trolne puste stoliki obok stolików

z próbkami.

kiem nastêpuj¹cego 1 M roztworu

Dithiothreitolu (DTT): dodaje siê 280

ml buforu ATL i poddaje siê inkuba-

cji w temperaturze 85 o C przez

10–15 minut. Nastêpnie dodawane

jest 30 ml roztworu proteinazy K

QIAamp i 30 ml 1M DTT i prowadzi

siê inkubacjê w temperaturze 56 o C

przez co najmniej dwie godziny (al-

bo zostawia siê na noc). Ciecz

w probówce do ekstrakcji jest wiro-

wana w nastêpuj¹cy sposób: dno

probówki nak³uwa siê ig³¹ wysteryli-

zowan¹ w wytrawiaczu, probówkê

umieszcza siê na drugiej probówce

o objêtoœci 1,5 ml. Odwirowywanie

prowadzi siê z prêdkoœci¹ 8000 rpm.

W razie koniecznoœci mo¿na zacho-

waæ probówkê zawieraj¹c¹ wycinki

taœmy.

200 ml bufora QIAamp QIAamp

AL ogrzanego do temperatury 56 o C

dodaje siê do ekstraktu i poddaje in-

kubacji w temp. 56 o C przez 10–15

minut. Dodaje siê 200 ml 100% eta-

nolu. Ekstrakt jest przenoszony pipe-

t¹ do odpowiednio oznaczonej ko-

lumny QIAamp i odwirowywany przez

minutê z prêdkoœci¹ 8000 rpm.

Kolumna jest umieszczana w czy-

stej probówce zbiorczej i dodaje siê

do niej 500 ml bufora AW2. Kolumna

jest nastêpnie odwirowywana z prêd-

koœci¹ 14 000 rpm przez trzy minuty.

1,5-ml probówka z zatrzaœniêtym

wieczkiem jest oznaczana odpowied-

nim numerem próbki i kolumna jest

umieszczana w probówce.

Do kolumny dodaje siê od 50 do

200 ml oczyszczanej wody, ogrzanej

do temperatury 56 o C. Normalnie dla

wiêkszoœci próbek wystarczy objê-

toœæ 75 ml wody. Wodê nale¿y zosta-

wiæ w kolumnie i pozostawiæ w tem-

peraturze pokojowej na oko³o piêciu

minut. Kolumna umieszczona w 1,5-

-ml probówce z wieczkiem jest odwi-

rowywana z prêdkoœci¹ 8000 rpm

przez minutê. Nastêpnie wyrzuca siê

kolumnê i mierzy iloœæ ekstraktu. Eks-

trakt mo¿na przechowywaæ w tempe-

raturze –20 o C do chwili, kiedy bêdzie

gotowy do PCR.

Przygotowanie taœm do badania

za pomoc¹ skaningowego

mikroskopu elektronowego

Kontrola jakoœci

Z paska taœmy na stoliku nale¿y

zdj¹æ ochronn¹ warstwê. Spodnia

warstwa taœmy jest mocowana nieru-

chomo na podk³adce. Nadmiar octa-

nu jest nastêpnie odcinany, a po-

wierzchniê taœmy bada siê na obec-

noœæ w³ókien pochodzenia zewnêtrz-

nego. W przypadku ich wystêpowa-

nia nie nale¿y ich usuwaæ ani wci-

skaæ w klej; na tym etapie nale¿y od-

notowaæ wystêpowanie wszelkiego

innego materia³u i/albo usun¹æ go.

W ka¿dym z czterech rogów umiesz-

cza siê cement wêglowy, aby stwo-

rzyæ uziemienie. Nastêpnie próbka

jest powlekana warstw¹ wêglow¹.

Po przygotowaniu partii podk³adek

i stolików do zbierania materia³u wy-

biera siê odpowiedni¹ czêœæ do

sprawdzenia jakoœci. Podk³adki mo-

cowane s¹ na stolikach i postêpuje

siê z nimi w taki sam sposób, jak

z próbkami dowodowymi. Nastêpnie

taœmy przeszukuje siê na obecnoœæ

GSR i innych cz¹stek nieorganicz-

nych przed ekstrakcj¹ DNA.

Pobieranie próbek z obiektów

W czasie pobierania GSR, oprócz

zwyk³ych œrodków ochronnych, u¿y-

wa siê ekranu Perspex albo pracuje

siê w masce. Po usuniêciu paska

ochronnego taœmê przyciska siê wie-

lokrotnie do obiektu. Z ka¿dego ob-

szaru odzie¿y materia³ jest pobierany

na oddzielne taœmy. Na przyk³ad

z kurtki na oddzielne taœmy pobiera

siê materia³ z prawego i z lewego rê-

kawa, z przodu, z zewnêtrznej czêœci

kieszeni, wnêtrza kieszeni, ko³nierza,

wnêtrza mankietów i z ty³u. Etykiety

z opisem mo¿na przyklejaæ na koñcu

paska octanowego albo na zewn¹trz

probówki.

Badanie SEM

Próbki s¹ zazwyczaj badane Cam-

Scan Series 2 SEM z oprogramowa-

niem EDAX Phoenix GSR.

Izolacja DNA

Po zakoñczeniu badania FDR

kwadratowe odcinki taœmy klej¹cej

z próbkami (taœma przymocowana do

octanowej podk³adki) s¹ zdejmowa-

ne z aluminiowych stolików. Kwadrat

taœmy tnie siê na niewielkie odcinki

i umieszcza w 1,5-ml probówce

z wieczkiem oznaczonej numerem

próbki (po jednej taœmie na probów-

kê). Probówka jest nastêpnie wk³ada-

na do torebki albo innego opakowa-

nia i przechowywana do ekstrakcji.

Izolacjê przeprowadza siê przy

u¿yciu odczynników z zestawu mini

tissue kit Qiagen QIAamp z dodat-

Dodatkowe procedury zapobiegaj¹ce

kontaminacji dla skaningowej

mikroskopii elektronowej

Poza normalnymi procedurami za-

pobiegania kontaminacji stosowany-

mi w pracowni GSR i SEM, w czasie

wszystkich etapów opracowywania

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

Amplifikacja DNA

nitaœm jest bardziej ekonomiczne

i umo¿liwia lepszy przerób. Minita-

œmy s¹ te¿ z powodzeniem u¿ywane

do zabezpieczania jednoczeœnie

GSR i DNA. Stwierdzono równie¿, ¿e

powlekanie warstw¹ wêglow¹ ko-

nieczne do badania za pomoc¹ SEM

nie utrudnia zabezpieczania DNA

z minitaœm.

przekazano kurtkê. O udzia³ w zda-

rzeniu podejrzanych by³o kilka osób,

chocia¿ ¿adnej z nich nie uda³o siê

powi¹zaæ z zabezpieczon¹ kurtk¹.

Z poszczególnych powierzchni kurtki

zebrano materia³ na taœmy i zbadano

na obecnoœæ cz¹stek GSR. Nie wy-

kryto cz¹stek GSR, jednak zabezpie-

czono metalowe sferyczne drobiny

powstaj¹ce przy ciêciu palnikiem [6]

w próbkach z okolic przodu kurtki i rê-

kawów. Z taœm, na które pobierano

materia³ ekstrahowano DNA, którego

profil okaza³ siê zgodny z profilem

jednego z podejrzanych.

Do otrzymania profilów DNA wy-

korzystano kit Applied Biosystems

Amp FISTR SGM PLUS. Zastosowa-

no zalecane warunki amplifikacji dla

termocyklera PE 480 z takim wyj¹t-

kiem, ¿e u¿yto po³owy objêtoœci

w PCR, aby otrzymaæ ca³kowit¹ objê-

toœæ mieszaniny reakcyjnej 25 ml.

Amplifikowany produkt poddano

elektroforezie na sekwenatorze ABI

377 na ¿elu 4% Long Ranger. Dane

analizowano za pomoc¹ Genescan

Analysis v. 2.5 i Genotyper v. 2.5.

Przypadek 1

Zabezpieczono czapkê bejsbolo-

w¹, któr¹ sprawcy wyrzucili po œmier-

telnym zajœciu z broni¹ paln¹. Zgod-

nie z zeznaniem œwiadka, jednego

z podejrzanych widziano, jak opusz-

cza³ miejsce zdarzenia. Czapkê za-

bezpieczono i zebrano materia³ GSR

na minitaœmy. Zidentyfikowano pozo-

sta³oœci powystrza³owe Pb Ba Sb ze

sp³onki typu sinoxid. Nastêpnie doko-

nano ekstrakcji DNA z taœm i stwier-

dzono, ¿e profil jest zgodny z profi-

lem podejrzanego.

Wyniki

Wnioski

Minitaœmy wykorzystano w ponad

150 sprawach do samej analizy DNA

i uzyskano wiêkszy procent pozy-

tywnych wyników ni¿ przy u¿yciu du-

¿ych taœm. U¿ycie minitaœm pozwoli-

³o uzyskaæ 80% efektywnego zabez-

pieczania DNA (w przypadku œladów)

w porównaniu z procentem zabezpie-

czania wynosz¹cym 40% dla po-

przedniej metody. Wykorzystanie mi-

Wykorzystanie taœm to bardzo

efektywna metoda zabezpieczania

próbek i umo¿liwia w jednej próbce

badanie GSR i innych substancji,

a tak¿e DNA. Dziêki skoncentrowa-

niu zbieranego DNA na mniejszej po-

wierzchni minitaœmy mo¿na osi¹gn¹æ

lepsz¹ efektywnoœæ badañ.

Przypadek 2

Po zajœciu z u¿yciem broni palnej

z ofiarami œmiertelnymi do badañ

Oprac. Ewa Nogacka

Michael OTTO

(Zum Problem der auditiven

Wiedererkennung durch Hörzeugen)

2003, nr 11, s. 685–687

jaj¹ siê stale. Dziêki technice cyfro-

wej analizy sygna³u obecnie mo¿na

wnikn¹æ do najmniejszych segmen-

tów dŸwiêku i np. przedstawianie po-

jedynczych dŸwiêków wargowych

sta³o siê ju¿ standardem. Ekspertyzy

z dziedziny fonoskopii kryminalistycz-

nej opracowywane przez wykwalifi-

kowanych ekspertów s¹ uznawane

przez s¹dy, a czasem jako jedyny

œrodek dowodowy stanowi¹ podsta-

wê dla wyroku skazuj¹cego.

Mo¿liwoœæ wykorzystania pe³nej

palety nowoczesnej techniki fonetyki

ods³uchu i sygna³u zale¿y przede

wszystkim od techniki zapisu wypo-

wiedzianych s³ów. Znane s¹ jednak

przypadki (np. przestêpstwa na tle

seksualnym, napady rabunkowe

i in.), w których mimo intensywnego

kontaktu s³ownego miêdzy sprawc¹

i ofiar¹ nie ma ¿adnej mo¿liwoœci za-

pisu g³osu sprawcy. Je¿eli sprawca

Przyczynek do problemu audytywnego

rozpoznawania g³osu

przez œwiadków zdarzenia

W sytuacji gdy podczas zdarzenia

wystêpuje kontakt g³osowy miêdzy

sprawc¹ i ofiar¹, wzglêdnie œwiadka-

mi, a nie ma warunków technicznych

dla zarejestrowania g³osu sprawcy,

pamiêæ s³uchowa œwiadków mo¿e

stanowiæ wa¿n¹ podstawê dla prze-

prowadzenia dowodu. Stosuje siê

wówczas „okazanie próbek g³osu”

w postêpowaniu dochodzeniowym

lub przed s¹dem i w przypadku roz-

poznania g³osu sprawcy przez œwiad-

ka jego zeznanie uzyskuje wy¿szy

poziom obiektywizmu.

Fonoskopia kryminalistyczna, na-

zywana te¿ rozpoznawaniem mów-

ców, poczynaj¹c od lat 70. stopniowo

kszta³towa³a swoj¹ pozycjê samo-

dzielnej dziedziny nauki. Metody ana-

lizy ods³uchowej i pomiarowej rozwi-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

jest zamaskowany i nie pozostawia

¿adnych – lub bardzo niewiele – in-

nych œladów, jego g³os jest wa¿nym,

a w niekorzystnych sytuacjach jedy-

nym punktem zaczepienia dla œledz-

twa. Jedynym „medium zapisu” g³osu

sprawcy jest wówczas pamiêæ s³u-

chowa œwiadka lub ofiary. Tego ro-

dzaju „zapis” nie daje siê niestety od-

czytaæ tak, jak kaseta audio lub chip

z pamiêci¹.

Tematem przedstawionego artyku-

³u s¹ rozwa¿ania, w jaki sposób mo¿-

na skutecznie dotrzeæ do tych – tak

wa¿nych – informacji na temat

sprawcy, jak fonoskopia kryminali-

styczna mo¿e ten problem rozwi¹zaæ

na drodze eksperymentalnej, jakie

aspekty trzeba przy tym mieæ na

uwadze i w jaki sposób mo¿na oceniæ

szanse powodzenia.

Nak³onienie œwiadka, aby przypo-

mnia³ sobie g³os sprawcy wymaga

bardzo delikatnego sposobu postê-

powania, poniewa¿ najczêœciej jest to

osoba bez przygotowania fachowego

w zakresie fonetyki. Œwiadek zacho-

wuje w pamiêci pewien wzorzec g³o-

sowy, ale nie mo¿e go adekwatnie

opisaæ. Jego wra¿enia audytywne

musz¹ zostaæ wydobyte na drodze

eksperymentu s³uchowego.

W minionych dziesiêcioleciach

punkt ciê¿koœci badañ w dziedzinie

fonoskopii kryminalistycznej doty-

czy³ raczej kwestii, w jaki sposób za-

rejestrowany g³os mo¿na dok³adnie

oceniæ i jak¹ wartoœæ dowodow¹ ma-

j¹ wyniki analizy fonoskopijnej, jed-

nak poœwiêcano te¿ uwagê rozpo-

znawaniu g³osu sprawcy przez

œwiadków.

W dochodzeniu policyjno-krymi-

nalnym dla metody, która polega na

konfrontowaniu œwiadków z g³osem

podejrzanego, u¿ywa siê nazwy

„przedstawienie zbioru g³osów”. Pro-

cedura ta wzorowana jest na okazy-

waniu œwiadkom zbioru zdjêæ. Analo-

gia ta oparta jest na za³o¿eniu, ¿e po-

strzeganie optyczne i odbieranie wra-

¿eñ s³uchowych przebiegaj¹ podob-

nie. Teoria i praktyka wykazuje jed-

nak raczej wiêcej ró¿nic ni¿ podo-

bieñstw.

Sam pomys³, aby œwiadkom ana-

logicznie do okazania zbioru zdjêæ

przedstawiæ g³osy 30 lub wiêcej po-

dejrzanych, uprzednio karanych lub

innych osób, które mog³yby byæ bra-

ne pod uwagê, jest ze wzglêdów or-

ganizacyjnych, a przede wszystkim

prawnych nie do zrealizowania. Po-

dobna procedura nie mo¿e byæ za-

stosowana wobec nagrañ g³osu, po-

niewa¿ podstaw¹ dla okazania zbioru

zdjêæ s¹ dzia³ania dochodzeniowo-

-œledcze, które nie dotycz¹ g³osu.

Prawd¹ jest natomiast, ¿e nie po-

winno siê przedstawiaæ œwiadkowi

nagrania tylko jednego g³osu, nale¿¹-

cego do podejrzanego. Przeciwnie,

powinien on zostaæ skonfrontowany

z kilkoma ró¿nymi g³osami. Musz¹

one jednak wykazywaæ miêdzy sob¹

pewne podobieñstwo tak, aby „podej-

rzany” g³os nie wyró¿nia³ siê specjal-

nie wœród nich. Stosuje siê tu pojêcia

bardziej zbli¿one do konfrontacji wi-

zualnej (Line-Up) i nazywa siê tê me-

todê Voice-Line-Up.

Jeszcze podczas przygotowywa-

nia takiego eksperymentu s³uchowe-

go trzeba wyjaœniæ kilka problemów.

Warunki przeprowadzenia ekspery-

mentu powinny byæ tak ukszta³towa-

ne, aby stwierdzenia œwiadka mia³y

wartoœæ dowodow¹.

Na pocz¹tku nale¿y gruntownie

przeanalizowaæ sytuacjê, w której

znajdowa³ siê œwiadek w czasie zda-

rzenia. Nie wolno zapomnieæ, ¿e cho-

dzi tu o sytuacjê ekstremaln¹, gene-

ruj¹c¹ ró¿ne wewnêtrzne i zewnêtrz-

ne czynniki wp³ywu.

Podczas zdarzenia, obok konkret-

nych spostrze¿eñ dotycz¹cych

sprawcy, na œwiadka oddzia³uje te¿

ca³a otaczaj¹ca go sytuacja i wszyst-

kie okolicznoœci czynu, myœli o ewen-

tualnych skutkach, strach. W takiej

chwili ludziom przychodz¹ do g³owy

ró¿ne rzeczy. Wra¿enie g³osu spraw-

cy mo¿e nie byæ zapamiêtane jako

najwa¿niejsze. Aby dowiedzieæ siê,

jak i w jakich okolicznoœciach œwia-

dek zapamiêta³ g³os sprawcy po pro-

stu trzeba go o to zapytaæ. Czêsto

okazuje siê bowiem, ¿e oœwiadcze-

nie: „Dok³adnie przypominam sobie

g³os sprawcy” nie odnosi siê bezpo-

œrednio do g³osu, a jedynie do tego,

co sprawca powiedzia³, a wiêc do tre-

œci wypowiedzi.

Podczas rozmowy informacyjnej

trzeba te¿ w przemyœlany sposób

sprawdziæ zdolnoœci s³uchowe œwiad-

ka. Zeznania osoby o stwierdzonym

uszkodzeniu s³uchu, która jest prze-

konana, ¿e zapamiêta³a g³os, który

mog³a s³yszeæ tylko fragmentarycz-

nie, ma bardzo niewielk¹ wartoœæ dla

eksperymentu i jego wyników.

Wa¿ne i wymagaj¹ce zweryfiko-

wania kwestie odnosz¹ siê oczywi-

œcie do liczby sprawców, rodzaju

i sposobu kontaktów komunikatyw-

nych, akustycznej sytuacji otoczenia

i przede wszystkim czasu, który up³y-

n¹³ od zdarzenia. W fonoskopii krymi-

nalistycznej na ogó³ panuje przeko-

nanie, ¿e korzystne warunki dla eks-

perymentu rozpoznania audytywne-

go w najlepszym wypadku mog¹

utrzymaæ siê do pó³ roku po zdarze-

niu. Nale¿y te¿ w ka¿dym wypadku

upewniæ siê, ¿e przed eksperymen-

tem œwiadek nie kontaktowa³ siê

z podejrzanym. W przeciwnym razie

aktualne wra¿enie g³osowe spowo-

dowane przez g³os podejrzanego

mo¿e siê na³o¿yæ na wra¿enie ode-

brane podczas zdarzenia i ekspery-

ment siê nie uda.

Na podstawie wszystkich zdoby-

tych informacji (nale¿¹ tu zarówno

zeznania œwiadków, jak i wiedza pro-

wadz¹cych dochodzenie) przyjmuje

siê, ¿e okreœlony g³os jest g³osem po-

dejrzanego.

W œledztwie wysuwane jest czêsto

¿¹danie, aby podejrzany wypowie-

dzia³ tekst zweryfikowany przez ze-

znanie œwiadka. Jest to te¿ potrzebne

z fonetycznego punktu widzenia, po-

niewa¿ œwiadek zapamiêtuje nie sam

g³os, lecz wypowiedziane s³owa,

a wiêc g³oski i sylaby, które powinny

byæ powtórzone podczas ekspery-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

mentu. Z drugiej strony konfrontowa-

nie œwiadka lub ofiary z tekstem us³y-

szanym przez nich w trakcie zdarze-

nia, wypowiedziane g³osem podob-

nym lub identycznym do g³osu

sprawcy, mo¿e wyzwalaæ trauma-

tyczne prze¿ycia i zak³óciæ rzeczywi-

sty proces rozpoznania. Ze strony

obroñcy mo¿na siê te¿ spodziewaæ

zastrze¿eñ, ¿e powtarzanie tekstu

dowodowego mo¿e byæ czynnikiem

sugestii. Dlatego w tym wypadku naj-

bardziej uzasadnione jest zmieszanie

tekstu dowodowego z tekstem neu-

tralnym.

Przyjmuj¹c za podstawê materia³

g³osowy uznany za g³os podejrzane-

go wybiera siê oko³o piêciu mówców

neutralnych (liczba ta wynika z do-

tychczasowej praktyki). Musz¹ oni

pod wzglêdem ogólnych cech g³osu

i sposobu mówienia byæ podobni do

podejrzanego.

Jak ju¿ wspomniano, nale¿y za-

chowaæ obiektywizm wobec podej-

rzanego. Jego g³os nie mo¿e siê au-

tomatycznie wyró¿niaæ wœród g³osów

osób neutralnych. Podobieñstwo nie

mo¿e jednak posuwaæ siê tak daleko,

aby œwiadek nie mia³ ¿adnej szansy

wybrania w³aœciwego mówcy. Neu-

tralni mówcy w adekwatnych warun-

kach akustycznych pomieszczenia

wypowiadaj¹ ten sam tekst, co podej-

rzany. Dla dalszego toku postêpowa-

nia istnieje kilka wariantów. Jedn¹

z mo¿liwoœci jest odtworzenie œwiad-

kowi nagrañ ka¿dego z zarejestrowa-

nych g³osów (neutralnych i podejrza-

nego) jeden raz i poproszenie go

o ocenê. Wg doœwiadczeñ autora

bardziej korzystny jest inny wariant,

w którym nagranie odtwarza siê wie-

lokrotnie. S¹ to pojedyncze, identycz-

nej treœci sekwencje tekstów neutral-

nych mówców i podejrzanego usytu-

owane jedna za drug¹. Kolejnoœæ

mówców w nagraniu generowana

jest na zasadzie przypadku. Je¿eli

ca³y materia³ zawiera wypowiedzi

neutralnych mówców i podejrzanego

(a wiêc szeœciu mówców), w takiej

sekwencji s¹ g³osy tylko piêciu z nich,

a wiêc mo¿e siê te¿ zdarzyæ taka se-

kwencja, w której g³os podejrzanego

nie wystêpuje. Dziêki temu mo¿na

rozpoznaæ i zweryfikowaæ przypadko-

we trafienia (œwiadek stawia krzy¿yk

zawsze tylko przy jednym mówcy).

W ten sposób otrzymuje siê okreœlo-

n¹ liczbê nagrañ, tzw. triali. Przez za-

chowanie zasady przypadkowoœci,

zarówno w odniesieniu do kolejnoœci

mówców w ramach jednego trialu, jak

te¿ do nastêpstwa tekstów, ods³uchu-

j¹cy œwiadek s³yszy pomieszane,

granicz¹ce ze sob¹ ró¿ne g³osy. Me-

toda ta nazywa siê z tego powodu

„metod¹ konfuzji” (czyli zmieszania).

Celem takiego postêpowania jest wy-

kluczenie mo¿liwoœci, aby struktury

sta³e (powtarzaj¹ce siê teksty i nie-

zmienne nastêpstwo mówców) wy-

wo³ywa³y efekt „uczenia siê” u ods³u-

chuj¹cych œwiadków. W zale¿noœci

od sytuacji wyjœciowej (iloœæ tekstu,

przebieg zdarzenia, obecnoœæ œwiad-

ków) mo¿na sporz¹dziæ oko³o 20 ta-

kich triali przy zachowaniu jednako-

wych pauz i na tej podstawie zesta-

wiæ taœmê eksperymentaln¹. Nie

trzeba wyjaœniaæ, ¿e tego rodzaju „ta-

œma” powinna znajdowaæ siê na cy-

frowym noœniku (DAT, CD i in.).

Zanim w obecnoœci œwiadka od-

tworzy siê poszczególne triale, powi-

nien on zostaæ wprowadzony w nie-

zwyk³¹ dla siebie sytuacjê ekspery-

mentu. Doœwiadczenia wykaza³y, ¿e

warto znaleŸæ spokojne pomieszcze-

nie, a czas, miejsce i sposób przepro-

wadzenia ods³uchania powinny byæ

dobrze przemyœlane i przygotowane.

Œwiadkowie z regu³y wykazuj¹ chêæ

jak najlepszego wywi¹zania siê ze

swego zadania. W pewnym sensie

znajduj¹ siê pod presj¹ i staraj¹ siê

uzyskaæ dobry wynik. Do tego docho-

dzi obawa przed b³êdnym rozpozna-

niem (uznaniem neutralnego mówcy

za sprawcê). Takie obawy w stosun-

ku do neutralnych mówców z pewno-

œci¹ s¹ zrozumia³e. Je¿eli jednak wo-

bec podejrzanego podstaw¹ musi

byæ domniemanie niewinnoœci,

œwiadkowi nie wolno podsuwaæ poku-

sy ³atwego wyjœcia z sytuacji, czyli

zaznaczenia g³osu na chybi³-trafi³.

Od œwiadka wymaga siê intensywne-

go wysi³ku pamiêciowego, przypo-

mnienia sobie zdarzenia i zaznacze-

nia rozpoznania tylko wtedy, kiedy

zaistnia³o ono w rzeczywistoœci.

Za zachowanie zasady neutralno-

œci odpowiedzialny jest ekspert prze-

prowadzaj¹cy eksperyment. Mieœci

siê w tym powstrzymywanie siê od

wszelkich komentarzy na temat do-

tychczasowych wyników ods³ucha-

nia. Du¿e znaczenie ma tak¿e ochro-

na œwiadków i ca³ego eksperymentu

przed wp³ywami z zewn¹trz. Tego ro-

dzaju przedsiêwziêcie dla wiêkszoœci

uczestników postêpowania, wzglêd-

nie procesu jest poruszaj¹cym prze-

¿yciem, nigdy przedtem niedoœwiad-

czanym. Na sk¹din¹d zrozumia³e ¿¹-

dania s¹du czy obroñców, aby

uczestniczyæ w ods³uchaniu nale¿y

zaproponowaæ w zastêpstwie kom-

pletne nagranie audio-wizualne.

Przerwanie eksperymentu przez oso-

by z zewn¹trz powinno byæ z góry

wykluczone.

Powodzenie ca³ego przedsiêwziê-

cia zale¿y w najwiêkszej mierze od

spostrzegawczoœci, umiejêtnoœci roz-

poznawania i pamiêci s³uchowej

œwiadka. Podczas porównywania

g³osów musi on siê wczuwaæ w sytu-

acjê ekstremaln¹, ale przy tym nie

ulegaæ emocjom i odnosiæ siê do ze-

stawu nagrañ w sposób rzeczowy,

koncentruj¹c siê na g³osie sprawcy.

Ka¿de odchylenie od œciœle okreœlo-

nej sytuacji eksperymentu podwy¿-

sza wymiar sugestii i zmniejsza war-

toœæ dowodow¹.

Wyniki ods³uchania zostaj¹ po-

twierdzone przez œwiadka na specjal-

nym kwestionariuszu. Opisany jest

tam przebieg ca³ej procedury, a na

koñcu œwiadek musi potwierdziæ na

piœmie, ¿e jego ustalenia nie podle-

ga³y ¿adnym wp³ywom. Nastêpnie na

podstawie wyników sporz¹dza siê

rzeczow¹ informacjê statystyczn¹,

uwzglêdniaj¹c¹ rozpoznania „prawi-

d³owe” (podejrzanego) i „nieprawid³o-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 247/05

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: