MLODA POLSKA.pdf

MŁODA POLSKA

DATY I NAZWA – Za początek Młodej Polski uważa się koniec XIX wieku, kiedy to ukazują

się pierwsze tomiki polskich modernistów. Koniec wyznaczył wybuch pierwszej wojny

światowej w 1914 r.

Nazwa “Młoda Polska” po raz pierwszy pojawiła się jako tytuł cyklu artykułów Artura

Górskiego drukowanych na łamach krakowskiego tygodnika Życie (1898). Nazwy używane

zamiennie: modernizm - termin najbardziej pojemny, oznaczający sztukę nowoczesną i

wszelkie przejawy artystycznego nowatorstwa, neoromantyzm - nazwa sugerująca powiązania

sztuki modernistów z twórczością romantyków, akcentuje powracanie do przeszłości i w ten

sposób sygnalizuje ciągłość i odnawianie się kultury, dekadentyzm - nazwa określająca

pesymistyczne nastroje schyłku stulecia, przeczucie nadchodzącej zagłady, symbolizm ,

impresjonizm – nazwy pochodzące od dominujących w tym czasie prądów artystycznych.

HISTORIA – Na przełomie XIX i XX wieku Polska wciąż pozostawała pod zaborami. Widać

było głębokie niezadowolenie z panujących stosunków społeczno-politycznych i kulturalnych,

coraz częściej pojawiały się głosy protestu przeciwko politycznej rezygnacji, dawne hasła

pozytywistyczne “ pracy organicznej” i “ pracy u podstaw” przestały wystarczać.

Najtrudniejsza sytuacja panowała w zaborze austriackim , gdzie przemysł dopiero zaczynał się

rozwijać, mieszczaństwo było ubogie i słabe, a przeludniona wieś żyła w warunkach, które

graniczyły ze skrajną nędzą. Mimo że Galicja miała częściową autonomię polityczną, posiadała

np. polskie urzędy i sądy, nie brakowało w niej konfliktów między rządzącymi

konserwatystami, którzy całkowicie aprobowali politykę rządu zaborczego i godzili się na

zacofanie gospodarcze, a resztą społeczeństwa. Artykuły Górskiego najlepiej wyrażały nastroje

ówczesnej młodzieży galicyjskiej zbuntowanej przeciwko oportunizmowi politycznemu

“stańczyków” i dały początek żywemu ruchowi artystycznemu, którego stolicą był Kraków. Tu

rozpoczęli swą działalność Stanisław Wyspiański, Kazimierz Przerwa-Tetmajer i Stanisław

Przybyszewski. W zaborze rosyjskim rozwijał się przemysł fabryczny, powstawały pierwsze

organizacje robotnicze (w 1882 r. pierwsza rewolucyjna partia robotnicza pod wodzą Ludwika

Waryńskiego). Wystąpienia klasy robotniczej były kontynuacją niepodległościowych dążeń

społeczeństwa i początkiem życia kulturalnego. Powstały wówczas nowe instytucje naukowe i

kulturalne, dzięki którym w walkę robotników o sprawiedliwy porządek społeczny włączyli się

najwybitniejsi przedstawiciele nauki. Rewolucja stała się inspiracją dla literatury. W zaborze

pruskim trwała intensywna akcja germanizacyjna i osadnicza – komisja kolonizacyjna

wykupywała ziemię od Polaków i osadzała na niej Niemców, a nawet zakazywała chłopom

budowania domów na ich własnej ziemi (słynna historia chłopa Drzymały, który wóz zamienił

na mieszkanie). Najważniejsza więc na tym terenie była walka społeczeństwa o utrzymanie

ziemi i polskości. Nie było miejsca, ani czasu na dyskusje o “sztuce dla sztuki” , dlatego w

zaborze pruskim ruch kulturalny był słabszy niż w Galicji i Królestwie.

Mimo cenzury, jaka istniała we wszystkich zaborach w tym czasie, żywo rozwijała się

ówczesna prasa. Wychodziły ważne dla nowej literatury czasopisma: krakowskie Życie (pod

red. Stanisława Przybyszewskiego) i warszawska Chimera (pod red. Miriama), z którymi

współpracowali tacy pisarze jak: Stefan Żeromski, Stanisław Wyspiański i Jan Kasprowicz. Na

łamach Życia ukazał się cykl artykułów Górskiego pt. Młoda Polska , które były manifestem

ideowo-artystycznym ówczesnej młodzieży.

FILOZOFIA – Po okresie tryumfów myśli pozytywistycznej nacechowanej optymistycznym

1 z 4

MŁODA POLSKA

racjonalizmem nadeszła epoka pesymizmu i nastrojów katastroficznych, której duchowo

przewodzili filozofowie niemieccy Schopenhauer i Nietzsche.

Artur Schopenhauer stworzył filozofię pesymistyczną, wg której życie to pasmo cierpień,

ponieważ każdy człowiek dąży do szczęścia, lecz tego szczęścia nie osiąga. Życiem człowieka

rządzi bezrozumny popęd, który nigdy nie zostanie zaspokojony, dlatego jest źródłem

rozczarowania i niezadowolenia. Aby zabić uczucie bezsensu, należy poświęcić się sztuce,

która jest szansą na wyciszenie, kontemplację, daje poczucie oderwania się od życia, nie

podlega żadnym wartościowaniom moralnym – “sztuka dla sztuki” . Można też pogrążyć się w

nirwanie , którą nirwanę można osiągnąć po wyzbyciu się wszelkich ambicji, namiętności,

zobojętnieniu na otaczający nas świat. Polskim propagatorem tej filozofii był Stanisław

Przybyszewski, którego wyznanie wiary w istnienie prawdziwej sztuki stojącej ponad życiem

możemy odnaleźć w “Confiteor”.

Fryderyk Nietzsche głosił kult silnego człowieka, samodoskonalenia, pracy nad swoją kondycją

fizyczną. Negował zasadę chrześcijańskiej miłości. Podzielił ludzi na rasę panów (nadludzi) i

niewolników. Jednostkom silnym miałaby przysługiwać moralność panów, słabym zaś

moralność niewolników. Echa filozofii Nietzschego można znaleźć w wierszu pt. Kowal

Leopolda Staffa, w którym poeta głosi teorię samodoskonalenia, pracy nad sobą, by być

człowiekiem silnym, dumnym i nieugiętym, bo lepiej zginąć niż być słabym.

Henri Bergson jest twórcą filozofii, wg której świat można poznać nie poprzez doświadczenia,

ale intuicję. Intuicjonizm to filozofia życia i wolności. Bergson wprowadził pojęcie “elan

vital" (pęd życiowy) - siły wewnętrznej, która tkwi w człowieku i pomaga w jego stałym

rozwoju.

LITERATURA – Literatura schyłku wieku XIX pozostaje jeszcze po wpływem naturalizmu,

ale twórczość takich poetów jak Charles Baudelaire , czy Artur Rimbaud zapowiadają nową

epokę poetycką. Ich śmiałość i odkrywczość w odsłanianiu ponurych i czasem brutalnych

elementów życia oraz oryginalna wyobraźnia artystyczna budziła podziw i zauroczenie.

Literaturę młodopolską ukształtowały poglądy filozoficzne i prądy artystyczne rozwijające się

na przełomie wieków. Wyraźne piętno odcisnął na polskiej poezji symbolizm, impresjonizm i

ekspresjonizm.

Poezja młodopolska przesiąknięta jest nastrojami dekadentyzmu . Odnaleźć go można w

następujących utworach: Leopolda Staffa Deszcz jesienny (prezentacja pesymistycznych,

dekadenckich nastrojów epoki, smutku i zniechęcenia), Jana Kasprowicza Dies irae (kryzys

zaufania do Boga, upadek dawnych wartości, katastrofizm, wizja świata dążącego do zagłady) i

Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach (dekadencka wymowa utworu; krzak dzikiej róży

i limba są symbolami młodości i przemijania, pełni sił twórczych i schyłku istnienia, róża -

symbol filozofii dekadentyzmu, podlega lękom istnienia, wtula się w skały, bojąc się życia),

Kazimierza Przerwy-Tetmajera Koniec wieku XIX (poeta szuka sensu życia, ale odczuwa tylko

pesymizm, przygnębienie, beznadziejność, wierzy, że człowiek skazany jest tylko na

cierpienie), Nie wierzę w nic (podejmuje kwestie podstawowe dla egzystencji człowieka i nie

znajduje pozytywnej odpowiedzi, lekarstwem na ból istnienia może być tylko nirwana, śmierć,

niebyt), Hymn do Nirwany (nirwana ma przynieść zapomnienie, wyzwolenie od życia, które

składa się z klęsk i cierpień).

Impresjonizm jako kierunek, którego twórcy starali się oddawać nastroje i wrażenia, zatrzymać

to, co ulotne i krótkotrwałe, w poezji pojawia się w postaci nastrojowych i plastycznych opisów

krajobrazów, w których poeta połączył w piękną, artystyczną całość elementy muzyczne i

2 z 4

MŁODA POLSKA

plastyczne. Melodia mgieł nocnych Tetmajera oparta jest na spokojnej rytmice i powtórzeniach

sugerujących melodię, ukazuje żywość krajobrazu tatrzańskiego. W sonetach z tomu Krzak

dzikiej róży Jana Kasprowicza , podobnie jak u malarzy-impresjonistów, pejzaż tatrzański

składa się z barwnych plam i ulotnych zjawisk świetlnych. Tatry to jeden z najpopularniejszych

motywów w poezji Młodej Polski. Tetmajer często sięgał w swojej liryce do mitu

góralszczyzny, opiewał piękno Tatr i ich ludowego bohatera – Janosika ( Jak Janosik tańczył z

cesarzową , Marsz zbójecki ).

Ekspresjoniści operowali gwałtownymi, kontrastowymi zestawieniami, makabrą, deformacją,

przedstawiali formy zwyrodniałe, będące w stanie rozkładu, chore. W poezji posługiwali się

często poetyką krzyku, ukazywali sytuacje ekstremalne, ostateczne, apokaliptyczne (hymny

Jana Kasprowicza: Dies irae, Święty Boże ).

Symbolizm to kierunek w sztuce, którego zwolennicy, posługując się systemem symboli, starali

się sugerować uczucia, stany, emocje niewyrażalne słowem. Poezja symboliczna wyrosła z

przekonania, że nie można skomplikowanych uczuć i doświadczeń wyrazić w sposób

bezpośredni. Poeci, chcąc u odbiorcy wywołać odpowiednie przeżycia, odwoływali się do jego

sfery uczuciowej, emocjonalnej, nie rozumowej i intelektualnej. Nową drogę poezji wytyczyli

symboliści francuscy Baudelaire i Verlaine , którzy przeciwstawili się realistom i parnasistom,

chcąc wyrazić doznania niewyrażalne, uchwycić to, co nieokreślone i ulotne. W Krzaku dzikiej

róży widok próchniejącej limby oraz krzaku róży płonącego blaskiem i tulącego się, jakby w

poszukiwaniu ratunku, do zimnej ściany górskiej, narzucają przekonanie, że pod tym

sugestywnym obrazem kryje się treść symboliczna. Symbole odnajdziemy również w Weselu

Stanisława Wyspiańskiego w postaci zjaw (Wernyhora, Stańczyk), przedmiotów (np. złoty

róg), czy całych scen (taniec chocholi).

Naturalizm to kierunek ukształtowany już w okresie pozytywizmu. Jego twórcą był Emil Zola ,

który stwierdził, że literatura powinna zawierać dokładny, fotograficzny obraz rzeczywistości.

Naturalista to przede wszystkim badacz, naukowiec, który stara się opisywać mechanizmy

rządzące światem. W Młodej Polsce wpływy naturalizmu odnaleźć można w sonetach Z

chałupy Kasprowicza. Są one dokumentalnym zapisem obrazu polskiej wsi z uwzględnieniem

tych szczegółów, które charakteryzują opuszczenie i biedę chłopską. Naturalizm w szczególny

sposób eksponowała w swoich utworach Gabriela Zapolska. W swoich powieściach (np. Kaśka

Kariatyda ) i dramatach ( Moralność pani Dulskiej ) poruszała tematy, o których nie godziło się

dotąd mówić, opisywała “brudy” życia społecznego i bohaterów z różnych grup społecznych.

Proza okresu Młodej Polski nie daje tak szerokiego i plastycznego obrazu społeczeństwa jaki

znaleźć możemy w prozie pozytywistycznej. Powieści młodopolskie były częściej wnikliwymi

analizami ludzkich doświadczeń i przeżyć niż panoramami życia społecznego. Nowy typ

powieści reprezentują w naszej literaturze szczególnie dzieła Stefana Żeromskiego . Ludzie

bezdomni to powieść społeczno – psychologiczna, która przypomina dzieła wielkich realistów,

a jednocześnie ukazuje charakterystyczne cechy nowoczesnej powieści europejskiej, gdzie

chodzi nie tylko o rozwinięcie fabuły, ale o szczegółową analizę psychologiczną i rozważania

filozoficzno–moralne (jak np. w Zbrodni i karze Fiodora Dostojewskiego). Żeromski ukazał w

niej przedstawicieli różnych grup społecznych oraz różne oblicza stolicy, ówczesną polską

rzeczywistość pełną kontrastów i konfliktów, w której umieścił swojego bohatera, wrażliwego

na ludzką krzywdę idealistę i osamotnionego w swojej pracy społecznika. Ludzie bezdomni to

powieść przepojona liryzmem, zmiennymi nastrojami, bogata w dokładne opisy stanów

psychicznych bohaterów i symbole (np. rozdarta sosna). Realizm przechodzi często w

3 z 4

MŁODA POLSKA

naturalizm , a następnie w symbolizm . Pomieszanie konwencji, luźną kompozycję i liryzm

znaleźć można również w wielkiej powieści Chłopi Władysława Stanisława Reymonta . To

modernistyczny epos ukazujący zmitologizowany obraz polskiej wsi. Tematyka wiejska

współbrzmi z duchem epoki poprzez nawiązanie do chłopomanii. Wieś Reymonta

umiejscowiona jest w “bezczasie” historycznym. Jej życie toczy się w naturalnym rytmie zmian

pór roku w ścisłym związku z cyklem obrzędowo – liturgicznym. W powieści odnajdziemy

wpływy naturalizmu (szczegółowe opisy scen z chłopskiego życia), symbolizmu (scena śmierci

Boryny), ekspresjonizmu (śmierć Kuby) i impresjonizmu (plastyczne opisy przyrody, stanów

emocjonalnych bohaterów, uchwycenie ulotności chwili). Do grona wybitnych prozaików

Młodej Polski zaliczyć należy również Wacława Berenta, autora Oziminy i Próchna , powieści

ukazujących życie artystów – dekadentów i Władysława Orkana, którego powieść W

Roztokach wzbogaciła literaturę o kolejne dzieło ukazujące życie polskich chłopów.

Szczególnym miejscem w życiu kulturalnym Młodej Polski był ówczesny teatr krakowski , w

którym wystawiano po raz pierwszy sztuki nowych wybitnych autorów dramatycznych.

Sensację wzbudziła pierwsza inscenizacja Wesela Wyspiańskiego , dramatu symbolicznego , w

którym miesza się świat realny z fantastycznym, osoby dramatu ze zjawami, rozmowy na

ważne tematy z flirtami i żartami, a wszystkiemu przygrywa weselna kapela. Wyspiański w

swojej sztuce skrytykował chłopomanię, podważył mit rewolucji i mit przewodniej roli

inteligencji. W estetyce jasełek ukazał sytuację społeczeństwa polskiego końca XIX wieku z

jego podziałami, niemocą, marazmem i apatią, którą jest ogarnięte. Na scenie teatru w

Krakowie wystawiane były też pierwsze polskie dramaty naturalistyczne Jana Augusta

Kisielewskiego ( W sieci ) i Gabrieli Zapolskiej ( Moralność pani Dulskiej ). Ukazywały one

obrazki z życia środowiska mieszczańskiego, piętnowały “kołtunów” i “filistrów”. Zapolska

wzbogaciła polską komedię obyczajową ostrymi akcentami krytyki zakłamanej moralności

mieszczańskiej, dziełami o zwartej konstrukcji, żywej akcji, z bohaterami mówiącymi ich

własnym językiem.

MŁODA POLSKA A INNE EPOKI – Literatura okresu Młodej Polski jest mniej jednolita

niż pozytywizm, w którym na plan pierwszy wysuwały się sprawy społeczno – obyczajowe i

tendencje realistyczne. Odzwierciedla ona niepokoje, jakie towarzyszyły przeobrażeniom

społecznym na przełomie wieków, nastroje rozczarowania, rezygnacji i ucieczki od

rzeczywistości, a jednocześnie wyraża głębokie zainteresowanie sprawami społeczeństwa, jego

działaniami w sprawie narodowej, walką o wyzwolenie narodowe i sprawiedliwy porządek

społeczny. Poezja modernistyczna odzyskuje swoją niezależność po epoce pełnienia służby i

tendencyjności.

4 z 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: