komunikacja niewerbalna.doc

„Mosty zamiast murów” – John Stewart

Komunikacja niewerbalna, r.4

·         W komunikowaniu rzeczywistym nie da się rozdzielić tego, co werbalne, od niewerbalne. Podczas interakcji w diadzie zachowania werbalne i niewerbalne występują łącznie i wpływają na siebie nawzajem.

·         W zachowanie niewerbalne jest częścią ekspresyjnej i i interpretacyjnej sfery interakcji

Theodore G. Grove

„Niewerbalne elementy interakcji”

1.       Funkcje ekspresyjne zachowania niewerbalnego

Dziedziny zachowania niewerbalnego:

a)      wokalika – dźwięk naszego głosu w czasie tworzenia wypowiedzi; nielingwistyczne wokalizacje, np. ziewnięcia, odchrząknięcia i pauzy; barwa głosu, tempo mowy, wysokość, głośność, czas trwania wypowiadania głosek, czas latencji odpowiedzi, wahanie, dialekty, regionalizmy. Wiele tych zmiennych wokalicznych łączy się tworząc, „modulację”

b)      kinezyka – odnosi się do ruchów i obejmuje szeroki zakres zachowań opartych na ruchu; zachowania posturalno-gestowe (ruchy głowy, kończyn, dłoni, torsu, bioder, ogólna postawa ciała), mimika, spojrzenia, proksemika, haptyka

·         mimika – obejmuje wszystkie rodzaje wyrazu twarzy             

·         spojrzenie – sposób, w jaki posługujemy się oczami w trakcie konwersacji; w którą stronę patrzymy, jak często nawiązujemy kontakt wzrokowy z rozmówcą, czas trwania spojrzenia oraz warunki towarzyszące zmianom w spojrzeniu

·         proksemika – ma związek z posługiwaniem się przestrzenią i dystansem fizycznym w trakcie konwersacji; zróżnicowanie dystansu między ludźmi jest funkcją ich poziomu bezpośredniego zaangażowania w konwersację, ich relacji i innych czynników sytuacyjnych

·         haptyka – odnosi się do zachowań dotykowych; zidentyfikowano 12 odrębnych znaczeń dotyku: podtrzymanie na duchu, uznanie, wspólnotę, zainteresowanie lub intencje seksualne, uczucie, żartobliwe uczucie, żartobliwą agresję, zgodę, zwracanie uwagi, zapowiedź odpowiedzi, powitanie i pożegnanie

Inne kategorie niewerbalne, które mają ważny i pośredni związek z interakcją, to: wygląd fizyczny (przedmiotowość osoby), sposób wykorzystania czasu (chronemika) oraz obiekty fizyczne i ich uporządkowanie.

Ze względu na rodzaj znaczenia zachowań niewerbalnych i ich skutki wyróżniamy:

a)      ilustratory – gesty, które wspierają  lub uzupełniają znaczenie wypowiedzi, np. wskazanie na lewą, mówiąc: „następnie musisz skręcić w lewo…”

b)      regulatory – sposoby używania całego ciała do regulacji przebiegu konwersacji, np. dotykamy kogoś, aby zwrócić jego uwagę, zwracamy się ku komuś, kiedy mu przerywamy

c)       emblematy – sygnały głowy, barków, ramion, dłoni; (jako jedyne) mają konkretne znaczenie – konkretną wartość denotacyjną (względnie stałe znaczenie desygnacyjne, niezależne od kontekstu), tak jak symbole językowe. Np. machanie na do widzenia, czy wzruszenie ramion na „nie wiem”

d)      adaptory – podkreślenia jakiegoś stwierdzenia, np. pocieranie karku podczas zastanawiania się nad odpowiedzią werbalną oraz dotykanie własnego policzka lub czoła w czasie interakcji

e)      ekspresje afektu – niewerbalny przekaz emocji za pośrednictwem głównie wyrazu twarzy; istnieją uniwersalne wzorce ruchów twarzy w czasie wyrażania emocji podstawowych (radości, strachu, zaskoczenia, smutku, gniewu i odrazy)

Istnieją cztery reguły ekspresji, które rządzą publicznym wyrażaniem poszczególnych emocji w konkretnych kulturach:

a)      intensyfikacja – ukazanie własnego zaangażowania emocjonalnego, jako większego niż w rzeczywistości, np. mimiczna ekspresja przyjemności przy przywitaniu zaproszonych gości

b)      dezintensyfikacja – często dotyczy naszego rozczarowania lub smutku, czy też osiągnięcia zaszczytu

c)       nautralizacja – np. neutralizowane jest zachowanie sędziów na sali rozpraw i arbitrów zawodów sportowych

d)      maskowanie – tłumienie emocji poprzez zastąpienie jej jakąś inną, np. w sytuacji przegranej na naszej twarzy często wciąż widnieje uśmiech (wybory Miss)

·         Często mamy do czynienia z pełną ekspresją mimiczną. Możliwa jest jednak także i częściowa aktywność.

·         Koktajl mimiczny – to przenikanie się emocji tłumionej z tą, która ma ją maskować. Na przykład część twarzy może wyrażać zaskoczenie, podczas, gdy druga część ujawnia gniew, który ktoś rzeczywiście odczuwa

Pięć właściwości kodów niewerbalnych:

a)      w toku interakcji jesteśmy zaangażowani w działania niewerbalne bez przerwy – tak samo, kiedy nie mówimy i kiedy mówimy; (marszczymy nos, drapiemy się, obracamy głowę, etc)

b)      zachowania niewerbalne jednostki wytwarzane są raczej bez udziału myśli; pozostają w znacznym stopniu poza świadomością zachowania; można sądzić, że jesteśmy mniej świadomi jednych zachowań niewerbalnych niż innych. Mamy tendencję do bycia świadomymi bardziej twarzy i głowy niż tego, co się dzieje z resztą naszego ciała

c)       znaczenie jednostkowych zachowań niewerbalnych, z kilkoma wyjątkami (emblematy), nie ma desygnacyjnego charakteru słów; są raczej ikonicznymi reprezentacjami znaczeń

d)      znaczenie zachowań niewerbalnych jest w wyższym stopniu funkcją wyłącznie czynników kontekstowych dlatego, że zachowania te nie mają konwencjonalnych definicji (np. dotykanie czy bycie dotykanym są silnie uzależnione od kontekstu)

e)      zachowania niewerbalne wytwarzane są jako część szerszego wzorca – wraz z innymi zachowaniami tego typu, czyli są z nimi zintegrowane. Wytwarzamy zachowania niewerbalne w zbiorach i skoordynowanych sekwencjach. Np. uśmiech może obejmować poza wygięciem w górę ust, także zmarszczenie skóry skroni i ruchy policzków

2.       Funkcje interpretacyjne zachowań niewerbalnych

·         z badań Philpotta wynika, że interakcja werbalna jest kojarzona tylko z 31% wywoływanych znaczeń, a interakcja niewerbalna była odpowiedzialna za pozostałe 69%

·         interpretacja reaktywności – odnosi się do tego, jak odczuwamy zaangażowanie partnera interakcji – do jakiego stopnia druga osoba słucha i uczestniczy (ważne są tu: własna funkcja słuchania, parafrazy, sygnały typu: „taaa”, „rozumiem”; obserwacja zachowania niewerbalnego)

·         przekaz zwrotny – wskaźnik nieprzerwanego słuchania przez odbiorcę; obejmuje: potakiwanie głową, kontakt wzrokowym, oznaki wokalne, skłanianie się ku mówiącemu, przybliżanie się, sposób ułożenia barków i głowy, napięta postawa ciała. Ludzie różnią się skłonnością do dostarczania takich przekazów

·         interpretacja relacji dominacji – „relacja dominacji” to rozkład władzy między jednostkę i partnera, poczucie podporządkowania, równorzędności lub wyższości. Przekazuje się za pośrednictwem: oczu, postawy ciała, wykorzystania przestrzeni.

Ø      podczas mówienia mamy skłonność spoglądać najczęściej na partnerów o pozycji umiarkowanej, nieco rzadziej o wysokiej pozycji, a najrzadziej na partnerów o pozycji niskiej

Ø      jednostki, które postrzegają siebie jako posiadające niższy status lub podporządkowane partnerowi interakcji mają skłonność do utrzymywania mięsni w większym napięci i do przyjmowania postawy bardziej wyprostowanej, mniej zrelaksowanej

Ø      wrażenie władzy wywierane jest także za pomocą spojrzenia – duża liczba spojrzeń czasie mówienia i mała w czasie słuchania wywierają wrażenie zajmowania silnej pozycji na skali władzy

·         interpretacja uczuć – należy obserwować mimiczną ekspresję afektu, cech postawy, itp. Nasze reakcje na kombinacje gestów, postawy ciała, tonu głosu i ekspresję mimiczną dostarczają natychmiastowych wskazówek co do stanów uczuciowych partnera. Kiedy ktoś zaczyna nam opowiadać, co czuje, najczęściej mamy wyrobiony pogląd na jego stan emocjonalny jeszcze przed zakończeniem tej wypowiedzi

·         Do znaków werbalnych przywiązujemy większą wagę w przypadku znaczeń opisowych, abstrakcyjnych i perswazyjnych

·         Do niewerbalnych – w przypadku znaczeń związanych ze stosunkami wzajemnymi, atrybucyjnych, emocjonalnych i związanych z postawami

·         Zachowanie językowe partnera ma na nas większy wpływ ze względu na informacje obiektywne, denotacyjne, a jego zachowanie niewerbalne ze względu na informacje o ustosunkowaniach, konotacyjne

·         przecieki niewerbalne - spontaniczne, pozaświadomościowe wytwarzanie zachowania niewerbalnego jest również źródłem bezpośrednich wskaźników o uczuciach drugiej osoby.

Ø      jeszcze zanim powiemy „cieszę się”, słowa te często nie są konieczne. Druga osoba wie często o tym, jak bardzo się cieszymy, na podstawie naszego zachowania niewerbalnego;

Ø      przecieki niewerbalne wywierają silny wpływ na to, jak spostrzegamy partnera interakcji. Z dwu interpretacji – bardziej wiarygodna jest interpretacja tego, co niewerbalne. Jeżeli to, co partner mówi wydaje się odbiegać od tego, co robi, obserwator ma większe zaufanie do jego zachowania niewerbalnego niż do werbalnego. Być może wynika to z fakty, że sfera niewerbalna jest dla nas trudniejsza do kontroli i dlatego wydaje się bardziej prawdopodobna

Ø      połączenie werbalnego wyrazu pozytywnej oceny z zachowaniem niewerbalnym, które sugeruje negatywne uczucia nazywamy sarkazmem

·         oznaki oszukiwania – to rodzaj przecieku niewerbalnego. Zjawiska, które mogą towarzyszyć wypowiedziom niezgodnym z prawdą, to: skrócona latencja odpowiedzi na pytania, nasilone gesty-adaptatory i ruchy stóp, dłoni i nóg oraz zmniejszeni kontaktu wzrokowego, głowa i barki w mniejszym stopniu skierowane ku słuchaczowi, mniej gestów-ilustratorów.

Oszukujący, którym zależy na ukryciu oszukiwania:

Ø      tłumią zachowania kontrolowalne typowe dla kłamców, żeby uniknąć sprawienia wrażenia kłamcy, a jednocześnie (poniżej)

Ø      nasilają zachowania mniej kontrolowalne, co jest wskaźnikiem lęku podczas kłamania

Ø      zachowania kontrolowalne mogą obejmować różne ruchy głowy, stóp, nóg i zmiany układu „twarzą w twarz” oraz unikanie spojrzenia

Ø      u kłamców zaobserwowano wzrost nerwowości w głosie i zaburzenia płynności mowy, krótszą latencję odpowiedzi (pauzy przed odpowiedzią) i krótsze zawahania (pauzy wewnątrz wypowiedzi), jak również krótsze odpowiedzi niż u prawdomównych, nasilone zmiany postawy ciała i większe niż normalne usztywnienie ciała w czasie interakcji

Powinniśmy jednak pamiętać, że żadne z omówionych zjawisk nie stanowi nieomylnej oznaki umyślnego oszukiwania! Wiele bowiem zależy od kontekstu.

·         kontekstualna interpretacja zachowania niewerbalnego – należy brać pod uwagę cały (pełny) kontekst, w jakim pojawia się zachowanie; ocena powinna również opierać się na całych sekwencjach lub zbiorach zachowań niewerbalnych, a nie na ich pojedynczych przejawach w oderwaniu od kontekstu

·         niektóre z istotnych cech kontekstowych to: otoczenie interakcji, jej przyczyny, stosunki między stronami oraz zwyczajowe zachowanie partnera

zebrał Roger E. Axtell

„Powinności i tabu na całym świecie”

Tekst ilustruje istotne różnice między znakami niewerbalnymi, używanymi w różnych kulturach

·         gesty mają moc podkreślania, dramatyzowania, dodawania barwy słowom

·         to, co człowiek Zachodu uważa za szczere spojrzenie w oczy, człowiek Wschodu uznaje za brak szacunku i osobisty afront

·         na stronach 136 – 140 w książce, podane są przykłady różnych zachowań niewerbalnych, tj, dotykanie, układanie znaków z dłoni, palców, (np. uniesiony kciuk, wystawianie palca środkowego w dół, etc,) oraz ich znaczenia w różnych krajach

James Hardison

„Polepszanie związków interpersonalnych przez dotyk”

·         stosunki interpersonalne tworzą podstawę tego, co postrzegamy jako naszą sytuację życiową

·         we wczesnym dzieciństwie, radzenie sobie z problemami i doświadczanie opiera się w znacznej części na dotyku. Jesteśmy dotykani przez rodziców na znak pocieszenia, towarzystwa i ochrony; dotyk daje poczucie bezpieczeństwa, zmniejsza strach i zwiększa siłę emocjonalną

·         nasze zachowanie i poziom przystosowania w późniejszym życiu zależą w sposób fundamentalny od ilości ciepła emocjonalnego, które otrzymaliśmy poprzez dotyk naszych rodziców

Dotyk w sytuacjach kryzysowych

·         w różnego rodzaju kryzysowych sytuacjach (urazy, stłuczki samochodowe, egzaminy końcowe, transakcje biznesowe, śmierć bliskiej osoby) osoby znaczące podtrzymują nas na duchu zarówno werbalnie, jak i przez dotyk

·         związki interpersonalne podlegają intensyfikacji w czasie tych kryzysów; przyjaciele usilniej poszukują kontaktu z nami, gdy wiedzą, że dotknął nas kryzys. Chcą, abyśmy wiedzieli, że są w pobliży, by pomóc, i często sygnalizują to dotykiem. Dotykanie jest w takich okolicznościach czymś naturalnym

Dotyk w stosunkach codziennych

·         są przyjaciele i współpracownicy, wobec których podczas komunikowania się i wymiany dotyku czujemy się bardziej swobodnie niż wobec innych

·         poklepywanie po dłoni podczas rozmowy – może stanowić katalizator komunikacji; można dotykać ręki partnera konwersacji, by polepszyć komunikację i stosunki interpersonalne

·         /powyższy wniosek wynika z anegdoty przytoczonej w tekście. Nie jest „złotą radą”/

Dotyk jako źródło zaufania

·         dotyk sprzyja poczuciu zaufania i empatii; w dzieciństwie zaufanie umacnia się poprzez częsty dotyk, co więcej zaspokaja on nasze potrzeby. Podobnie jest w ciągu dalszego życia – mamy skłonność ufać tym osobom, których dotyk albo zaspokaja nasze potrzeby, albo daje nam przyjemność

·         im większą odczuwamy przyjemność lub satysfakcję, tym bardziej jesteśmy zainteresowani kontynuacją kontaktu dotykowego

·         skuteczne używanie dotyku do poprawy stosunków wymaga wrażliwości i dyskrecji.

Dotyk w innych kulturach

·         ekspresja dotykowa jest składnikiem stosunków interpersonalnych we wszystkich kulturach. Każda grupa stosuje pewne formy dotyku, aby wyrazić uczucia przyjaźni i miłości: w Ameryce Południowej i Północnej mieszkańcy całują się w usta, dotykają się policzkami, obejmując całują się w policzki; Eskimosi natomiast obejmują się rzadko, ale miłość wyrażają dotykając się nosami – stykają się delikatnie nimi, lub jeden z partnerów wykonuje swoim nosem okrężny ruch wokół nosa drugiej osoby

Trudności z dotykaniem obcych

·         większość z nas nie jest otwarta na dotyk jako składnik komunikowania się, a ograniczenie to jest jeszcze bardziej wyraźne między obcymi

·         mamy skłonność do skrępowania w większości interakcji dotykowych ze względu na:

Ø      nasz podstawowy brak zaufania do obcych

Ø      naszą niechęć do bycia obserwowanymi w interakcjach dotykowych (może wynikać z seksualnych skojarzeń z dotykiem. Nasze obyczaje zabraniają obserwowania najbardziej intymnej formy dotyku – stosunku seksualnego)

·         narzucanie wymiany dotykowej może przynieść skutki odwrotne do zamierzonych

·         jeśli będziemy konsekwentni w przekazywaniu znaczeń za pośrednictwem zachowań dotykowych, a inni będę podobnie konsekwentni wobec nas, to dokona się nie niosący zagrożenia postęp. Będziemy wiedzieli, że lekki dotyk dłoni na ramieniu jest aktem przyjaźni i zainteresowania, a nie wrogości czy agresji.

Zacznij od najbliższych

·         korzystne pogłębienie swobody w podejściu do dotyku może dokonać się za sprawą działań powolnie postępujących i planowych. Najlepiej rozpocząć we własnym domu!

·         /dalej podane są rady:/ „Radzę, aby pary rozpoczęły od swobodnego wrażania ciepła w domu bez względu na to, kto patrzy. Dzieci i inni obserwatorzy mogą być zdziwieni albo skrępowani, interpretując to jako odstępstwo od ‘godnego zachowania’. Po kolejnych obserwacjach będą jednak w stanie potraktować wasze zachowanie jako to, czym jest ono w istocie – szczerą ekspresją uczucia i troski”

·         /kolejne rady:/ bierz za rękę swojego partnera, weź parę razy dziennie swoje dziecko delikatnie w ramiona, poklep ...