Saarni –kompetencja emocjonalna i samoregulacja w dzieciństwie
Kompetencja emocjonalna – skuteczność w przeprowadzaniu wywołujących emocje transakcji społecznych
Skuteczność- zdolności i umiejętności jednostki, pozwalające jej osiągnąć wybrany cel
Skuteczność + transakcje społeczne wywołujące emocje ->zagadnienia ludzkich reakcji emocjonalnych, strategicznego wykorzystania wiedzy o emocjach i zdolności do ich wyrażania w kontaktach z innymi ludźmi.
Kompetencja – prowadząca do rozwoju jednostki zdolność angażowania się w transakcje w zmiennym i niekiedy nie sprzyjającym środowisku społeczno-fizycznym
Umiejętności emocjonalne – ważny jest aspekt efektywnego funkcjonowania jednostki, nierozłącznie związany z emocjonalną kompetencją
Reakcje emocjonalne są kontekstowo zakotwiczone w znaczeniach społecznych, kompetencja emocjonalna związana jest z kontekstem kulturowym. Ewolucja biologiczna wykształciła w człowieku emocjonalność, ale wchodzenie w stosunki z innymi ludźmi stało się źródłem różnicowania w doświadczaniu emocji, radzenia sobie z nimi i powstania środków ich wyrazu. Relacje interpersonalne i stany emocjonalne wpływają na siebie wzajemnie.
Wilson- charakter moralny (lub poczucie moralności). Umiejętności emocjonalne oddzielone od poczucia moralności nie stanowią prawdziwej emocjonalnej kompetencji. Jej immanentnym składnikiem jest zdolność właściwego postępowania.
Samoregulacja
· Block i Block – kontrola ego
· Zdolność przystosowawczego i elastycznego sterowania własnymi działaniami, myślami, uczuciami w zróżnicowanych okolicznościach naturalnych i kontekstach społecznych; optymalna sprzyja dobremu samopoczuciu, poczuciu skuteczności i łączności z innymi
· U dzieci:
o U rozwijających się dzieci jest odzwierciedleniem rosnącej złożoności ich procesów poznawczych, różnorodności przechodzonych doświadczeń i możliwości wyuczenia nowych sposobów radzenia sobie w stresujących sytuacjach oraz tego czy otrzymywały od bliskich odpowiednie wsparcie;
o im młodsze dziecko tym bardziej prawdopodobne, że będzie szukało w sytuacjach stresowych pomocy w regulacji u opiekunów;
o rozwój świadomego przeżywania emocji pozwala radzić sobie dziecku z doświadczeniami przez zmiany sposobów wyrażania emocji
· elastyczność samoregulacji
o przejawia się w progu tolerancji emocji negatywnych
o Elastyczne jednostki – świadome swoich uczuć, strategicznie skłaniające się ku ich szczeremu lub zmodyfikowanemu wyrażaniu, uzależniając to od kontekstu w którym ich doświadczają
o Dobra zdolność samoregulacji – wykorzystywanie swoich reakcji emocjonalnych jako wskazówek co do sposobów działania i radzenia sobie w danym związku
· Thompson – „regulacja emocjonalna składa się z zewnętrznych, jak i wewnętrznych procesów odpowiedzialnych za śledzenie, ocenę i modyfikację reakcji emocjonalnych (szczególnie zaś ich intensywności i rozkładu czasowego), które służą osiągnięciu wyznaczonego przez jednostkę celu”
Doświadczenie emocjonalne jest zintegrowane z systemem „ja” .
Subiektywne i obiektywne „ja”
· Koncepcja dualizmu „ja” – Cooley i James
o Ja subiektywne
§ pozbawione świadomości samego siebie,
§ rola: przetwarzanie danych płynących z doświadczeń; nazywane również „ja egzystencjalnym” (lub „I”);
§ posiada wiedzę praktyczną, która uzewnętrznia się w działaniach rutynowych i w działaniu intencjonalnym
§ wytwarza się na fundamencie zachowań intencjonalnych
§ w pewnej mierze pojawia się w bardzo wczesnym wieku, jednak dopiero gdy człowiek posiądzie zdolność refleksji nad samym sobą, rozwija obiektywną samoświadomość; nasze związki z innymi ludxmi stanowią klucz do tego jak opisujemy siebie, a zatem klucz do rozwoju pojęcia „ja”, inni zapewniają w tym procesie sprężenie zwrotne; w miarę dojrzewania dzieci i młodzież potrafią decydować, czy warto wpływać na to, jakimi się wydają w oczach innych ludzi; jednostki które w nadmiernym stopniu opierają się na ocenach innych, nie na samoocenie mają większą skłonność do niższej samooceny (i częściej w wyniku tego doznają huśtawki nastrojów i negatywnych emocji)
o Ja obiektywne
§ W nim zawiera się samoświadomość
§ Nazywane: jak kategorialnym (bo ludzie opisują siebie w terminach określonych kategorii leksykalnych), pojęciem „ja” lub „ja” społecznym („me”)
Neisser
· Zainteresowanie sferą poznawczą, percepcja i nabywaniem umiejętności jak ogólnym wykładnikiem przystosowania jednostki ludzkiej do zróżnicowanych typów środowiska
· „ja” ekologiczne
o Pojęcie stworzone na podstawie obserwacji postrzegania otoczenia pod względem stwarzanych przez nie możliwości wchodzenia w interakcje
o Podobne do „ja” subiektywnego – zaakcentowanie zaangażowania jednostki w transakcje między elementami otoczenia, które pozwalają na interakcję lub ją ułatwiają
o Z racji związku z otoczeniem ekologicznym (które obejmuje innych ludzi)ma znaczenie w rozwoju kompetencji emocjonalnej; również otoczenie społeczne może być spostrzegane jako stwarzające możliwości lub okazje do wchodzenia w interakcje
· Rozszerzone „ja”
o Ja rozszerzone w czasie
o Pozostajemy w relacji nie tylko z aktualnym otoczeniem, ale myślimy również o przeszłości i przyszłości
o Pozwala nam wyobrażać sobie to co możliwe, nie tylko to co się dzieje faktycznie
o Rola oczekiwań – wpływają na to czego poszukujemy lub unikamy w środowisku fizycznym lub społecznym; mogą się zasadzać na własnych doświadczeniach z odbytych transakcji lub informacjach od innych ludzi
o Sprzyja rozwojowi schematów i skryptów, opierając się na podobieństwach do sytuacji które już przeżyliśmy wykazujemy się gotowością reakcji na niwe środowisko, gdyż dysponujemy wyuczonymi strategiami interakcji
· „ja” oceniające
o Zwrócenie uwagi na uczucia , które ludzie przyporządkowują swoim interakcjom z otoczeniem fizycznym lub społecznym
o Ja zorientowane celowo
o Ja emocjonalne jest pozbawione wymiaru motywacyjnego
o Dziecko z rozwiniętym „ ja” oceniającym – 2-3rok życia – wie jak się czuje, wyraża uczucia, zdaje sobie sprawę z relacji między „ja” a przezywanymi doświadczeniami, staje się świadome uczuć innych wobec siebie, zaczyna nabywać umiejętności sterowania interakcjami z innymi tak by osiągnąć korzyści lub uniknąć przykrości
Model pozwala na spojrzenie na doświadczenia emocjonalne jednostki w trzech kontekstach ich powstawania:
· Środowisku fizycznym i społecznym (ja ekologiczne)
· W odniesieniu do ram czasowych (ja rozszerzone)
· W kontekście standardów zachowania i wartości rodzinnych oraz kontekstu społecznego (ja oceniające)
Poza tym:
· Dostarczenie aparatu pojęciowego do obserwacji manifestowania się różnic indywidualnych
· Pozwala wyjaśniać, dlaczego osoba A czuje, że funkcjonuje w danej sytuacji skutecznie, natomiast B jest nią przytłoczona, pozornie identyczne sytuacje społeczne transakcyjne nie są postrzegane jako jednakowe; sytuacja społ jest dynamiczna, zmienia się pod względem funkcjonalnym w zależności od sposobu angażowania się wielorakiego „ja” jednostki
· Kompetencja emocjonalna pozostaje w związku tym jak wieloskładnikowe „ja” doświadcza własnej skuteczności w poszczególnych transakcjach
· W obliczu negatywnych doświadczeń wolimy raczej zwodzić siebie samych niż radzić sobie wprost z naszą emocjonalna niekompetencją
Przywiązanie i samoregulacja
· Topień wzajemnej integracji kompetencji emocjonalnej oraz procesów samoregulacji może zależeć od formy naszych wczesnych relacji przywiązania
· Niektórzy badacze mówią, że charakter relacji przywiązania we wczesnym dzieciństwie wpływa na „styl” późniejszego życia emocjonalnego; zdrowe przywiązanie pozwala eksperymentować z różnymi środkami jego wyrazu i posługiwać się szerszym repertuarem zachowań emocjonalnych, podczas gdy przywiązanie pozbawione uczucia pewności lub obciążone zachowaniami „unikowymi” prowadzi do sztywności i ograniczenia repertuaru zachowań
· Cassidy –
§ opis biologicznych predyspozycji niemowlęcia do określonych zachowań w sytuacji bliskości opiekuna;
§ dziecko uczy się przystosowywać swe reakcje wobec niego, opierając się na obserwacji jego reakcji; czyni użytek z owego sprzężenia zwrotnego, dostosowując swe strategie działania tak, by ułatwić zbliżenie z opiekunem;
§ u dzieci cieszących się trwała relacją przywiązania negatywne emocje łączą się z troskliwością i opiekuńczą obecnością matki, nie zaś z jakimkolwiek rodzajem zaprzeczenia wartości dziecka czy też tych uczuć; dzięki temu mechanizm regulacji emocjonalnej z czasem nabywa zdolności tolerowania negatywnych emocji jednostka może wówczas rozumieć frustrujące lub konfliktowe sytuacje i potrafi na nie zareagować
§ zapewnienie dziecku przez opiekunów stabilności pozwoli dziecku eksplorować różnorakie stany emocjonalne
§ dzielenie emocji z opiekunami czyni je dla dziecka cieszącego się bezpiecznym przywiązaniem akceptowalnymi
§ poczucie przywiązania u dziecka, które doświadcza odrzucenia ze strony opiekunów wtedy gdy szuka u nich ukojenia i uspokojenia jest podszyte lękiem; ucz się wtedy że niektóre emocje nie są akceptowane, a Nawe mogą być niebezpieczne; jest to przyczyna przygnębienia i unikania opiekunów; regulacja emocji polega na minimalizowaniu ich wyrazu w obecności opiekunów
§ niemowlęta z poczuciem niepewnego przywiązania wchodzą w aktywna interakcje z matką gdy nie są spięte i nie wymagają opieki, kiedy doznają emocjonalnego stresu starają się tłumić negatywne emocje, by podtrzymać zaangażowanie w interakcje ich opiekuna
-->trudności w nawiązywaniu innych bliskich relacji
§ powiązania między funkcjonowaniem emocjonalnym i rodzajem relacji przywiązania w jakiej osoby pozostawały z opiekunami w dzieciństwie
§ ciepło, czułość, empatia w rodzinie ->rozwój prawidłowych mechanizmowo samoregulacji, te same czynniki mogą mieć wpływ na nabywanie społecznej kompetencji
Umiejętności składające się na kompetencję emocjonalną
· k.m są blisko powiązane z kulturowo uwarunkowanymi systemami wartości
· „ludowe” teorie funkcjonowanie emocji –np. „teoria wulkanu” (emocje gromadzą się w człowieku by potem eksplodować, jeśli nie znajdą na czas ujścia), „teoria fali przypływu” (emocje biorą nad nami górę), „teoria pana Spocka” (emocje są nieistotne jeśli zestawić je z logicznym rozumowaniem), „teoria co z oczu to i z myśli” (jeśli nie myślimy o emocjach to same wyparowują)
· Pewne prawidłowości…(w domyśle umiejętności składające się na k.m)
1. świadomość własnego stanu emocjonalnego uwzględniająca możliwość odczuwania jednocześnie wielu emocji; w wypadku większej dojrzałości: świadomość, ze człowiek może nie zdawać sobie w pełni sprawy z własnych uczuć z racji ich nieświadomej dynamiki lub selektywnej nieuwagi
§ jednostki charakteryzujące się zubożona świadomością swych emocji, będą miały trudności z przystosowawczym reagowaniem na swe środowisko
§ ograniczenie zdolności doświadczania wielorakich emocji wobec jednej osoby lub sytuacji zawęża również liczbę aspektów, względem których ludzie tacy będą w stanie cenić daną relację; jednocześnie ich poczucie skuteczności w emocjonalnych transakcjach społecznych będzie również ograniczone, a nawet upośledzone
2. zdolność dostrzegania emocji innych ludzi, oparta na wskazówkach sytuacyjnych oraz ekspresyjnych, charakteryzujących się pewnym stopniem kulturowej jednolitości znaczenia emocjonalnego
§ zdolność postrzegania uczuć innych ludzi rozwija się wraz ze świadomością uczuć własnych, rozwojem zdolności współodczuwania i konceptualizacji emocji oraz ich konsekwencji w zachowaniach
§ co muszą rozumieć dzieci by dokonywać wyrafinowanego wglądu w doświadczenia emocjonalne innych osób:
o umiejętność dekodowania wyrazów twarzy pojawiających się w określonych stanach emocjonalnych
o rozumienie sytuacji, które zwykle wywołują emocje
o zdawanie sobie sprawy z tego, ze inni ludzie również mają umysł, intencje, poglądy i wszystko to, co określa się niekiedy mianem „stanów wewnętrznych
o branie pod uwagę pewnych szczegółowych informacji o innych ludziach, które mogą wyjaśnić nietypowość ich zachowań emocjonalnych lub to, ze4 różnią się one od tych, którymi w danej chwili wykazałyby się one same
o przyporządkowanie doświadczeniom „etykiet emocjonalnych”, aby mówc rozmawiać o uczuciach z innymi
o 7-8 rż – wiele dzieci ma te elementy k.e. w społecznych interakcjach w znanym środowisku; dzieco szczególnie wprawne w odczytywaniu emocji – zwykle wyższy status społ wśród rówieśników; dzieci z rodzin patologicznych – możliwy niższy sposób rozumienia emocji innych i łączenie w interakcjach agresji z wycofaniem
3. znajomość słownictwa i wyrażeń związanych ze stanami emocjonalnymi, dostępnych w danej (sub)kulturze. Na wyższym poziomie – poznanie skryptów kulturowych, łączących emocje z rolami społecznymi.
§ Cele osiągane dzięki umiejętności wyrażania doświadczeń emocjonalnych
· Komunikacja ich innym
· Możliwość rozpracowywania przeżyć emocjonalnych, integrowania ich w ramach kontekstów i porównywania z reprezentacjami przeżyć innych (charakter konceptualny)
§ Dorastające dzieci szkolne – można u nich obserwować jak scenariusze związane z poszczególnymi emocjami integrują się z systemem innych przekonań (np. dot. Płci)
· Def. „Scenariusza” Russela: struktura odnosząca się do danego zdarzenia, poprzez którą jest ono postrzegane jako sekwencja zdarzeń składowych
§ Scenariusze emocjonalne – obejmują negatywne i pozytywne doświadczenia emocjonalne (zakładając, że negatywne emocje mogą być silniej różnicowane w procesie konceptualizacji, bogatsze są ich scenariusze, w których postrzegamy je jako zjawiska towarzyszące interakcjom z innymi systemami przekonań
§ Block Lewis
· „furia poniżenia” skierowana przeciw sprawcom i świadkom poniżenia jednostki, kierowanie przez zawstydzoną jednostkę gniewu na innych pozwala jej przyspieszyć proces przywracania wiary we własną moc i panowanie nad sytuacją
§ W pewnych warunkach scenariusze przeżywania emocji mogą się zlewać lub przeplatać, zwłaszcza gdy jednostka ocenia sytuację jako niezwykłą z perspektywy jej zapatrywań co do własnej osoby
4. zdolność do empatycznego i współczującego zaangażowania w doświadczenia emocjonalne innych ludzi
§ empatia – łączenie się w uczuciach z innymi
§ współczucie – uczucie dla innych
§ obie stanowią reakcje emocjonalne zbliżające nas do ludzi
§ pomoc lub ukojenie osoby cierpiącej wymaga poczucia odpowiedzialności
§ małe dzieci, które chętnie dzielą się i pomagają innym, często mają skłonność do współczucia rodziców i są zdolne do rozumowania o potrzebach innych
§ atakujący i pastwiący się – rozpad kompetencji emocjonalnej (nie wykazują z reguły współczucia ani empatii – odkrywcze ;) )
· zdolność do przyjmowania określonych perspektyw widzenia świata upośledzona lub zaburzona (przejawia się w postrzeganiu ofiary jako kogoś pozbawionego wartości, zbędnego i niższego)
· Bandura – przypisywanie ofiarom cech nieczułości lub bezuczuciowości jest niezbędne, by stłumić emocje, które w innym wypadku u człowieka będącego świadkiem czyjegoś cierpienia pojawiłyby się na pewno;
· Przypisanie ofierze winy za to co przytrafiło się agresorowi, zniekształca jego samoocenę i pozwala się rozgrzeszyć
· Gibbs – przestępcy: ”ofiary zasłużyły sobie”
· Bandura – złoczyńcy porównują się z Zach innych złoczyńców, by stwierdzić, ze ich było mniej szkodliwe
· Czynniki kontekstowe
o Mężczyźni częściej pomagają obcym
o Kobiety – częściej pomoc długotrwała i opiekuńcza połączona z wejściem w bliską relację z podopiecznym
5. zdolność do rozumienia, że wewnętrzny stan emocjonalny może nie odpowiadać zewnętrznemu zachowaniu zarówno u siebie samego, jak i u innych. Na wyższym poziomie: zdolność rozumienia, ze własne zachowanie związane z wyrazem emocji może wpływać na innych i branie tego pod uwagę i branie tego pod uwagę w strategiach autoprezentacji
§ Skrywanie emocji to strategia zamierzona an utrzymanie (lub odzyskanie) równowagi społeczno-emocjonalnej przez jednostkę, której zewnętrzne zach. Werbalne i niewerbalne celowo nie ujawniają jej prawdziwych doświadczeń emocjonalnych wobec innych ludzi (mogą oni być bytem wyimaginowanym lub antycypowaną grupą słuchaczy)
§ Skrywanie emocji jest działaniem skutecznym , gdy służy dobremu samopoczuciu jednostki na dłuższą metę i ułatwia negocjacje interpersonalne w czasie konfliktów, w takich syt. Maskowanie emocji może być stosowane płynnie, przy czym częste są „przesłania mieszane” -> służy to autoprezentacji
§ gdy skrywanie emocji przybiera formy ekstremalne i wykorzystywane mało elastycznie prawdopodobnie nie będzie adaptatywną strategią negocjacji interpersonalnej i może przyczynić się do zubożenia bliskich związków
§ dzieci w wieku szkolnym – w pełni świadome maskowanie emocji, by uniknąć negatywnych społecznych konsekwencji ich wyrażania
§ kontrolowanie emocji – zdolności oceny, kiedy wyrażać własne uczucia szczerze, a kiedy zmodyfikować je lub stłumić chęć ich wyrażenia
6. Zdolność do przystosowaw...
Psychole