USTAWA
z dnia 28 września 1991 r.
Art. 15.
Za lasy szczególnie chronione, zwane dalej „lasami ochronnymi”, mogą być uznane
lasy, które:
1) chronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymują usuwanie
się ziemi, obrywanie się skał lub lawin,
2) chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki
hydrologiczne w zlewni oraz na obszarach wododziałów,
3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków,
4) są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu,
5) stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających
ochronie gatunkowej,
6) mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwaPaństwa,
7) są położone:
a) w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic
administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców,
b) w strefach ochronnych wokół sanatoriów i uzdrowisk,
c) w strefie górnej granicy lasów.
Art. 16.
1. Minister właściwy do spraw środowiska, w drodze decyzji, uznaje las za
ochronny lub pozbawia go tego charakteru, na wniosek Dyrektora Generalnego,
zaopiniowany przez radę gminy - w odniesieniu do lasów stanowiących własność
Skarbu Państwa.
1a. Wojewoda, w drodze decyzji, uznaje las za ochronny lub pozbawia go tego
charakteru, na wniosek starosty, uzgodniony z właścicielem lasu
i zaopiniowany przez radę gminy – w odniesieniu do pozostałych lasów.
2. Rada gminy powinna wyrazić opinię w ciągu dwóch miesięcy od dnia otrzymania
wystąpienia o jej wyrażenie. W razie upływu tego terminu uważa się, że rada
gminy nie zgłasza zastrzeżeń.
Art. 17.
Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe
zasady i tryb uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowe zasady prowadzenia
w nich gospodarki leśnej.
©Kancelaria Sejmu s. 9/31
Lasy czynią nasze życie piękniejszym i zaskakują swą różnorodnością, dlatego chrońmy je. Drzewa są najwyższymi roślinami na Ziemi. Dzięki temu mogą one wygrywać konkurencję o wodę i światło z innymi gatunkami roślin, a nawet je zacieniać.
Ludzie od niepamiętnych czasów odnosili się do drzew w szczególny sposób. Ponieważ są one długowieczne i dorastają do olbrzymich rozmiarów, były w zamierzchłych czasach nawet obiektami kultu, a obecnie stały się symbolami zdrowia, czystego środowiska i bezpośredniego kontaktu człowieka z naturą. Lasy na naszej planecie mają ogromny wpływ na klimat. Ich roczna produkcja pierwotna (masa wytworzonej w ciągu roku materii roślinnej) pod postacią liści, owoców i przyrostów drewna jest kolosalna. Drzewa, wykorzystując dwutlenek węgla, wodę i światło słoneczne, wytwarzają węglowodany (cukrowce) i wydzielają tlen. Pobierając dwutlenek węgla i wydzielając tlen uczestniczą w utrzymaniu prawidłowych proporcji tych gazów w powietrzu. Poważne ograniczenie powierzchni lasów na Ziemi musi mieć więc szkodliwy wpływ na stan atmosfery. W nielicznych miejscach lasy przetrwały do naszych czasów w postaci nienaruszonej, naturalnej . Takim rejonom należy bezwzględnie zapewnić ochronę. W Polsce jednym z nich jest obszar Białowieskiego Parku Narodowego. Drzewa należy chronić także z innego względu. Są one ważnym ogniwem w łańcuchu zależności pokarmowych w środowisku i dostarczają pożywienia oraz schronienia licznym gatunkom zwierząt. Szczególnie należy chronić gatunki rodzime dla danego rejonu, gdyż z nimi związanych jest o wiele więcej gatunków zwierząt niż z drzewami pochodzącymi z innych obszarów geograficznych.
Ważną sprawą jest także ochrona różnorodności gatunkowej lasu, to znaczy utrzymanie takich lasów, w których występują różne gatunki drzew. Podstawowego znaczenia nabiera ochrona puli genowej drzew, czyli całego materiału genetycznego roślin drzewiastych. Chroniąc geny drzew możemy zapewnić gatunkom różnorodność genetyczną, a tym samym stworzyć sobie możliwość jeszcze lepszego wykorzystywania poszczególnych gatunków roślin w celach gospodarczych. W utrzymaniu różnorodności genetycznej poszczególnych gatunków drzew ogromną rolę odgrywają ogrody botaniczne i naukowe stacje badawcze, które w tym celu prowadzą hodowle drzew pochodzących z różnych stref naturalnego zasięgu występowania danego gatunku.
Obawa przed wyginięciem roślin, szczególnie tych wykorzystywanych do celów gospodarczych, wzmaga wysiłki ekologów. Niektóre ważne z gospodarczego punktu widzenia gatunki drzew w drodze dokonywanej przez człowieka selekcji tracą swą różnorodność genetyczną. Dlatego naukowcy starają się w dzikich lasach odkrywać nowe odmiany, aby polepszać już istniejące linie hodowlane.
Zwykle działania ochronne koncentrują się na jakimś określonym gatunku drzewa lub na roślinach najbardziej wiekowych.
Głównym niebezpieczeństwem dla lasów w Polsce, jest zanieczyszczenie atmosfery. Czynnikami szkodliwymi są związki siarki, tlenki azotu, ozon, pyły, metale ciężkie. Lokalnie mogą działać np. fluor, nawozy azotowe. Wpływają one bezpośrednio na rośliny, zmieniając ich metabolizm, albo pośrednio przez zmianę właściwości gleby, chemizmu wody, wyniszczenie partnerów symbiotycznych i osłabienie odporności na choroby i szkodniki. Drzewa iglaste są wrażliwsze od liściastych, nie ma jednak drzew całkowicie odpornych na zanieczyszczenia. W Polsce wyróżnia się trzy strefy zagrożenia lasów:
I - strefa słabego zagrożenia (początkowe objawy uszkodzenia liści drzew),
II - strefa średniego zagrożenia
III - strefa silnego zagrożenia, w której uszkodzenie liści prowadzi do ich umierania (defoliacji).
Drzewa na obszarach zanieczyszczonych mają słaby przyrost, przerzedzone korony, niski wzrost; gospodarka leśna ponosi duże koszty na utrzymanie lasu. W kilku miejscach w Polsce lasy całkowicie wymarły (Góry Izerskie, część Karkonoszy, niektóre rejony Górnego Śląska, okolice Legnicy). Nie ma jednej prostej przyczyny wymierania lasów, składa się na to wiele czynników. Ochrona lasów przed tymi czynnikami polega przede wszystkim na przywróceniu czystości atmosfery. W samym leśnictwie podejmuje się różnorodne działania mające poprawić warunki życia drzew i utrzymanie, a nawet zwiększenie powierzchni leśnej: ograniczenie wyrębów, odnowienie wyselekcjonowanymi sadzonkami, przebudowa drzewostanów (np. iglastych na liściaste lub mieszane), poprawa siedlisk leśnych, zalesianie gruntów porolnych, ochrona gruntów leśnych przed zajmowaniem ich na cele nieleśne itp.
Zgodnie z obowiązującą ustawą o lasach podstawowym zadaniem Lasów Państwowych jest prowadzenie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, realizowane w oparciu o plany urządzania lasu z uwzględnieniem w szczególności następujących celów:
1) zachowania lasów i korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowie człowieka oraz równowagę przyrodniczą; 2) ochrony lasów, zwłaszcza ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub lasów szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej, leśnych zasobów genetycznych, walory krajobrazowe i potrzeby nauki; 3) ochrony gleby i terenów szczególnie narażonych na zniszczenie lub uszkodzenie oraz o specjalnym znaczeniu społecznym; 4) ochrony wód powierzchniowych, głębinowych i retencji zlewni; Gospodarkę leśną prowadzi się według zasad:
1) powszechnej ochrony lasów, 2) trwałości utrzymania lasów, 3) ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów, 4) powiększania zasobów leśnych.
W 2002 roku poprawki i uzupełnienia wykonano na powierzchni 7,7 tys. ha, zaś pielęgnacją gleby i niszczeniem chwastów objęto ponad 118,6 tys. ha. Z kolei cięcia pielęgnacyjne są ważnym czynnikiem kształtowania składu gatunkowego drzewostanów, zmieszania gatunków drzew i utrzymania odpowiedniego stanu sanitarnego. W 2002 roku czyszczenia wczesne, dokonywane we wczesnej fazie młodników, wykonano na powierzchni 45,0 tys. ha, zaś czyszczenia późne - na 54,1 tys. ha. Drzewostany średnich klas wieku objęto trzebieżami wczesnymi na obszarze 169,4 tys. ha, natomiast trzebieżami późnymi drzewostany starszych klas wieku na powierzchni 281,5 tys. ha. Istotnym czynnikiem poprawiającym jakość siedliska są podszyty. W 2002 r. wprowadzono je na powierzchni 3,9 tys. ha, przeważnie w jednogatunkowych drzewostanach sosnowych na siedliskach borowych.
Przebudowa drzewostanów to dostosowanie składu gatunkowego drzewostanów do siedliska lub do zmienionych warunków środowiska, np. z powodu szkodliwych emisji przemysłowych czy komunikacyjnych. W 2002 r. takie czynności wykonano na powierzchni ponad 7,7 tys. ha.
Podstawą prac zalesieniowych w Polsce jest „Krajowy program zwiększania lesistości” (KPZL) z 23 czerwca 1995 roku. W wyniku nowelizacji programu zwiększono przewidywany uprzednio rozmiar zalesień na lata 2001 - 2020 o 100 tys. ha do wielkości 680 tys. ha oraz zweryfikowano preferencje zalesieniowe dla wszystkich gmin w kraju. Poza zalesieniami terenów rolnych i nieużytków uprawy leśne są zakładane w związku z odnowieniem powierzchni, z których usunięto drzewostany dojrzałe. Całkowita powierzchnia odnowień w roku 2002 wyniosła w Lasach Państwowych 41 729 ha, w tym odnowienia naturalne – 3711 ha, zaś sztuczne – 29 569 ha.
Sadzonki na potrzeby zalesiania gruntów porolnych oraz odnowienia lasu produkowane są w szkółkach leśnych. W 2002 r. ich liczba wynosiła 1167, a łączna powierzchnia produkcyjna szkółek w uprawie polowej zajmowała 3274 ha. Specjalistyczną produkcję szkółkarską, obejmującą hodowlę sadzonek w namiotach foliowych, inspektach, szklarniach oraz w pojemnikach i balotach, prowadzono na powierzchni 36,44 ha. Łączna produkcja materiału szkółkarskiego wynosiła w 2002 r. 1257 mln sadzonek drzew, w tym gatunków iglastych 565 mln (z czego sosny 363 mln), zaś liściastych 692 mln (z czego dębu 365 mln). Dodatkowo wyprodukowano 19 mln sadzonek krzewów.
Najważniejszą formą ochrony przyrody (w tym lasów) są w Polsce parki narodowe. Jest ich 22, o łącznej powierzchni 305 tys. ha, z czego ponad 63% to lasy. Najmniejszym parkiem narodowym jest park Ojcowski (niewiele ponad 2 tys. ha), a największym – Biebrzański (blisko 60 tys. ha). Parkiem narodowym może się stać obszar szczególnie cenny pod względem przyrodniczym, naukowym bądź kulturowym, o powierzchni co najmniej 1000 ha. Rezerwaty, kolejna forma ochrony przyrody, chronią ekosystemy zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym. Spośród 1251 rezerwatów, które mamy obecnie w Polsce, ponad połowa (630) to rezerwaty leśne o łącznej powierzchni 48,4 tys. ha. Oczywiście także wiele z pozostałych rezerwatów znajduje się w lasach (faunistyczne, florystyczne, torfowiskowe czy przyrody nieożywionej). Jaki z tych liczb można wysnuć wniosek? To nie przypadek, że właśnie dzięki pracy kilku pokoleń leśników, dzięki temu, że pielęgnowali i otaczali lasy troską, dziś możemy najcenniejsze tereny chronić w formie rezerwatów czy parków narodowych.
Większość z leśnych rezerwatów przyrody to rezerwaty częściowe, w których dopuszcza się pewną ingerencję człowieka w życie ekosystemu, ale wyłącznie po to, by chronić gatunki bądź zjawiska przyrodnicze, będące podstawą utworzenia rezerwatu. Zwykle to leśnicy opiekują się takimi rezerwatami. Zaledwie 18 spośród leśnych rezerwatów to rezerwaty ścisłe, w których jakakolwiek działalność człowieka jest zabroniona.
Inną formą ochrony jest pomnik przyrody, zwykle pojedynczy okaz przyrody żywej bądź nieożywionej. W lesie jest to najczęściej wiekowe drzewo, głaz narzutowy, wodospad czy jaskinia. Z roku na rok pomników przyrody nam przybywa. Na początku lat 90. było ich 18,8 tysiąca, a w 1998 już ponad 33 tysiące, z tego najwięcej, bo blisko 26 tysięcy pojedynczych, cennych, sędziwych drzew.
Parków krajobrazowych jest 120; zajmują one 2500 tys. ha, z czego ponad połowa to lasy. Parki powołuje się na terenach o wyjątkowych walorach przyrodniczych i estetyczno-krajobrazowych.
Nową formą ochrony przyrody są tzw. użytki ekologiczne, szczególnie ważne dla nauki oraz środowiska, w którym się znajdują. Zwykle są to pozostałości ekosystemów, mające znaczenie dla zachowania zasobów genowych i walorów siedliskowych. Użytkami ekologicznymi są najczęściej małe oczka wodne w polu lub lesie, śródpolne kępy drzew i krzewów, torfowiska, bagna i wydmy. W ciągu zaledwie kilku lat funkcjonowania tej formy ochrony za użytki ekologiczne uznaliśmy blisko 6 tysięcy obiektów.
Oczywiście mamy także w Polsce liczne przykłady ochrony gatunkowej roślin i zwierząt, jednego z najstarszych sposobów ochrony przyrody, znanego na polskich ziemiach już od średniowiecza (m. in. ochrony tura czy bobra). Według „Polskiej czerwonej listy” egzystencja aż 2563 gatunków roślin jest w Polsce zagrożona. Najliczniejszą grupę stanowią grzyby wielkoowocnikowe - ponad 1000 gatunków. W królestwie zwierząt, o czym kolei informuje „Polska czerwona księga”, zagrożonych jest 115 gatunków ssaków, ptaków, gadów, płazów i ryb. Nie trzeba dodawać, że środowiskiem dającym pokarm i schronienie dużej części zagrożonych zwierząt i roślin jest las.
Ciekawym sposobem ochrony przyrody, stosowanym głównie w lasach, są strefy ochronne wyznaczane wokół gniazd rzadkich ptaków drapieżnych. W takiej strefie ograniczona jest zarówno gospodarka leśna jak i możliwość poruszania się osób postronnych.
* * *
Leśnicy wiedzą, jak wielkie znaczenie ma zachowanie możliwie dużej różnorodności biologicznej polskich lasów. Wiedzą również, że w zniekształconych przez człowieka ekosystemach trudno utrzymać choćby względną, dającą kruche poczucie bezpieczeństwa, równowagę. W swoich przepisach Lasy Państwowe od lat podkreślają ekologiczne podstawy gospodarki leśnej (jak choćby w Zasadach Hodowli Lasu - zbiorze podstawowych reguł, którymi w swojej pracy kierują się leśnicy). Ekologia i funkcje środowiskowe lasów stały się podstawą nowoczesnej gospodarki leśnej, gospodarki wielofunkcyjnej prowadzącej do utrzymania i powiększania zasobów leśnych i przyrodniczych z myślą o przyszłych pokoleniach.
Edukacja leśna społeczeństwa odbywa się przede wszystkim w ośrodkach edukacji ekologicznej i izbach przyrodniczoleśnych rozlokowanych zarówno na terenach leśnych kompleksów promocyjnych, jak i w pozostałych nadleśnictwach. Z reguły obok takich obiektów znajdują się ścieżki edukacyjne lub punkty edukacji (informacji) ekologicznej. Proces edukacji odbywa się zazwyczaj przy współpracy z nauczycielami nauk przyrodniczych, przy czym zagadnienia z zakresu gospodarki leśnej wyjaśniają specjalnie do tego delegowani leśnicy.
.W 2002 roku aktywnie funkcjonowało Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, które jest wydawcą trzech tytułów prasowych, tj. „Ech Leśnych”, „Głosu Lasu” i „Biuletynu Informacyjnego LP” oraz wielu publikacji naukowych, popularnonaukowych i promocyjnych.
Lasy Państwowe dysponują szeroką ofertą turystyczną, na którą składają się miejsca biwakowe, pola namiotowe, parkingi leśne oraz sieć pokoi gościnnych i kwater myśliwskich w leśniczówkach i ośrodkach wypoczynkowo-szkoleniowych.
Trwały i zrównoważony rozwój lasów, pełniących wielostronne funkcje: środowiskotwórcze, społeczne, ochronne i gospodarcze, wymaga upowszechnienia w społeczeństwie obowiązujących zasad gospodarki leśnej oraz akceptacji społecznej, tak dla rodzaju i wielkości zadań gospodarczych, jak i dla sposobów ich realizacji. Dotyczy to w szczególności akceptacji ze strony społeczności lokalnych, których członkowie bezpośrednio korzystają z wielostronnych pożytków z lasu i dla których gospodarcze oraz społeczne funkcje lasu są równie ważne jak funkcje ochronne i środowiskotwórcze. O akceptację lokalnych społeczności dla zadań z zakresu ochrony przyrody i trwale zrównoważonej gospodarki leśnej należy więc zabiegać stale, a w szczególności podczas określania wieloletnich celów strategicznych oraz precyzowania zadań gospodarczych zmierzających do realizacji tych celów, czyli podczas sporządzania planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa.
Przedmiotem konsultacji Lasów Państwowych ze społecznością lokalną powinny być:
· zasady ochrony lasu przed pożarami oraz przed oddziaływaniem zewnętrznych czynników szkodotwórczych, w tym: zanieczyszczeń pochodzenia przemysłowego i komunalnego, nadmiernej penetracji lasów i ich zaśmiecania, szkodliwych form zbioru płodów runa leśnego;
· zasady zagospodarowania turystycznego w lasach oraz połączenia funkcjonalne; infrastruktury gospodarczej obszarów leśnych z obszarami pozaleśnymi;
· zasady gospodarki wodnej w lasach, w tym: ujęcia wodne, zakłócenia stosunków wodnych, ochrona zasobów wodnych, itp.;
· wspólne przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska, w tym: edukacja ekologiczna, zalesienia gruntów porolnych, zadrzewienia, doskonalenie systemów grzewczych, utylizacja odpadów, odbudowa małej retencji, melioracje wodne, itp.;
· zagadnienia szkód powodowanych w lasach i uprawach rolnych przez zwierzynę;
· zagadnienia udziału gospodarki leśnej w lokalnym rozwoju gospodarczym, w tym:: rozwój zasobów drzewnych, wielkość pozyskania drewna, baza surowcowa dla lokalnych zakładów przeróbki drewna, miejsca pracy w leśnictwie, itp.
· widzenia dobra lasu jako majątku narodowego o wielofunkcyjnej roli w lokalnym i krajowym zagospodarowaniu przestrzennym;
· propagowania projektowanych kierunków postępowania dotyczących przedsięwzięć z zakresu trwale zrównoważonej gospodarki leśnej oraz zadań wynikających z programu ochrony przyrody, jako racjonalnych - opartych na podstawach naukowych i doświadczeniach wynikających z praktyki leśnej - oraz zapewniających trwały rozwój lasów dla obecnych i przyszłych pokoleń.
Według mnie każdy z nas może przyczynić się do poprawy gospodarki leśnej w swym regionie. Zacznijmy dbać o podmiejskie drzewostany, konsultujmy się z Nadleśnictwem, wspierajmy ekologów, brońmy drzewa i lasy, póki mamy jeszcze czego bronić. Razem możemy sprawić, że odbuduje się pradawna puszcza.
Zywel