Muzyka darem Bogów-GIMN.doc

(5174 KB) Pobierz

opracowała Aleksandra Gadomska

SCENARIUSZ LEKCJI MUZYKI

(klasa I- III gimnazjum)

(czas trwania lekcji 90 min.)

TEMAT: Muzyka darem Bogów.

CEL GŁÓWNY LEKCJI:

Przedstawienie uczniom na podstawie wybranych utworów jakie znaczenie miała w Starożytności muzyka

CELE OPERACYJNE LEKCJI:

Uczeń po lekcji:

~ potrafi podać funkcje muzyki w czasach antycznych;

~ umie wymienić sytuacje, w jakich muzyka towarzyszyła ludziom w

starożytności;

~ zna związane z muzyką przykłady z mitologii;

~ potrafi wymienić nazwy starożytnych instrumentów;

~ wymieni kilka muzyczne postaci mitologiczne;

~ potrafi wymienić funkcje muzyki;

~ umie odróżnić muzykę grecką od rzymskiej;

~ zna poglądy na muzykę Platona i Arystotelesa;

~ umie zagrać na flecie lub innym instrumencie Pieśń Seikilosa.

FORMY ORGANIZACJI PRACY UCZNIÓW:

~ zbiorowa

~ grupowa

FORMY AKTYWNOŚCI MUZYCZNEJ:

~ słuchanie muzyki

METODY:

~ analityczno – percepcyjna

~ organizowania i rozwijania działalności muzycznej ucznia podczas lekcji

POMOCE DYDAKTYCZNE:

~ Starożytność ( podręcznik s. 9-14)

~ Pieśń Seikilosa [P s. 12]; Hymn delficki ku czci Apolla [CD Al, PM s.

53]. ZĆ s. 6-9, zad. 1-5.

~ llustracje: Muzyk grający na aulosie [P s. 9]; Harfiarz [P s. 10];

Muzykanci [P s. 11]; Safona [P s. 12].

~ Słowniki języka polskiego.

~ Flety, keybord.

~ notatki sporządzone przez nauczyciela (aneksy)

~ płyty CD i odtwarzacz CD

~ zna mit o Orfeuszu

~ potrafi wymienić muzyczne postaci mitologiczne

~ zna cechy greckiej muzyki starożytnej

~ zna cechy rzymskiej muzyki starożytnej

PRZEBIEG LEKCJI:

CZYNNOŚCI ORGANIZACYJNE:

Powitanie, sprawdzenie listy obecności Podanie tematu lekcji

Nauczyciel przedstawia uczniom pochodzenie muzyki oraz jak kształtowała się i jakie znaczenie miała ona w Europie (kraje śródziemnomorskie) i poza nią (Chiny) – aneks 1.

Przypominam uczniom mit o Orfeuszu:

Według mitologii greckiej Orfeusz był trackim muzykiem, poetą i śpiewakiem. Swą muzyką umiał czarować rośliny, dzikie zwierzęta, a nawet skały, które po usłyszeniu dźwięków kitary lub liry Orfeusza, poruszały się lub uspokajały.

Kiedy jego ukochana żona – Eurydyka – umarła od ukąszenia węża, Orfeusz zdobył się na odwagę zstąpienia do Hadesu, aby ją odzyskać. Muzyką i śpiewem oczarował całe Podziemie (Charon przewiózł go za darmo na drugą stronę Styksu, strzegący wejścia do królestwa zmarłych Cerber nawet nie zaszczękał, zaś okrutne Erynie płakały). Sam Hades postanawia uwolnić Eurydykę, pod jednym wszak warunkiem – wyprowadzając żonę, Orfeusz nie może na nią spojrzeć.

Eurydyka idzie za Orfeuszem tak cicho, ze tuż przed przekroczeniem progu bohater nie wytrzymuje napięcia, niepewności i wbrew zakazowi – ogląda się. W tym momencie traci ukochaną na zawsze, Eurydyka wraca do krainy umarłych.

Pytam uczniów o inne znane im muzyczne" postacie z mitologii, np.

Apollo – bóg wróżbiarstwa, muzyki i medycyny, ukazywany z łukiem i lirą;

Marsjasz – satyr, podobno wynalazca aulosu (według attyckiej wersji mitu flet wynalazła Atena);

Syreny – pół ptaki, pół kobiety, śpiewem wabiące przepływających żeglarzy (wołaniom Syren nie ulegli jedynie Orfeusz, który płynąc, sam grał i ,śpiewał – ocalił w ten sposób Argonautów; oraz Odyseusz, który zatkał załodze uszy woskiem, a sam przywiązał się do masztu);

bożek Pan – brzydki, włochaty, kozłonogi, zakochał się w nimfie Syrinks, która nie mogąc znieść uporczywego adoratora – przemieniła się w trzcinę. Z niej bożek Pan zrobił syringę – fletnię Pana;

Muzy – opiekunki sztuki i nauki, z muzyką związane były szczególnie Polihymnia (zsyłała natchnienie poetom hymnów i nabożnych pieśni) oraz Terpsychor (kochająca taniec, przedstawiana z lirą).

Głośno czytam tekst od „Do naszych czasów zachowały się..." ( aneks 2). Nauczyciel dodaje: „A jednak wiemy, że muzyka w starożytności istniała. Wiadomości to pochodzą ze źródeł archeologicznych (odnalezione instrumenty, akustyka

w starożytnych teatrach pod gołym niebem), pisanych (traktaty teoretyczne, poezja) i ikonograficznych (oglądamy i omawiamy ilustracje przygotowane przez nauczyciela – aneks 4). Możemy z nich wnioskować o funkcjach muzyki (uczniowie zapisują je w zeszycie przedmiotowym pod tematem lekcji):

n kultowe – związane z obrzędami (np. pogrzebowymi);

n rozrywkowe – muzykowanie podczas igrzysk, widowisk teatralnych i uczt;

n wychowawcze – Pitagoras uważał muzykę za odbicie porządku świata,

Platon twierdził, że muzykowanie prowadzi duszę człowieka do cnoty, zaś

Arystoteles zwrócił uwagę na właściwości katharstyczne i odprężające muzyki.

Pytam uczniów, które stanowisko filozoficzne jest im najbliższe.

Porównanie poglądów na muzykę i sztukę dwóch wielkich filozofów greckich.

Platon (427 – 347 przed Chr.)

Sławny filozof grecki, uczeń Sokratesa. Założyciel szkoły zwanej Akademią Platońską. Był zwolennikiem jedności muzyki, poezji i tańca.

1 . Przypisywał muzyce wielki wpływ na dusze, człowieka.

2. Sądził, że melodie skomponowane w rozmaitych skalach muzycznych oddziaływały odmiennie: jedne kształtowały siły moralne, inne znów powodowały zniewieściałość i rozbudzały zmysły, dlatego powinny być zabronione dla młodzieży.

3. „Muzyka jest pełna wartości nie tylko dlatego, że uszlachetnia ona uczucia i charakter, ale ponieważ podtrzymuje i przywraca zdrowie. Istnieją choroby, które tylko przez pośrednictwo ducha daje się, uleczyć."*

4. Muzykę, instrumentalną, popisy wirtuozowskie uważał za prostackie.

Arystoteles (383 – 322 przed Chr.)

Uczeń Platona i nauczyciel Aleksandra Wielkiego. Uważany za twórcę, logiki. Swoje poglądy na sztukę sformułował w dziele Poetyka.

5. Sztuka powinna wywoływać katharsis, czyli oczyszczenie z antyspołecznych uczuć i destrukcyjnych impuls6…ów.

6. Czy muzyka powinna stanowić przedmiot nauczania, czy też nie, i któremu z trzech możliwych celów może służyć: wychowaniu, rozrywce czy szlachetnemu używaniu? Jest rzeczą słuszną odnieść ją do wszystkich trzech, ponieważ z wszystkimi zdaje się łączyć..."*

Które z tych poglądów wydają się wam słuszne?

Wypełniamy ćwiczenie przygotowane przez nauczyciela ( z.ć. str. 8 )

Słuchamy fragmentu Hymnu delfickiego ku czci Apollo. Zastanawiamy się, co dominuje w wysłuchanym utworze (tekst).

Gramy na fletach lub keybordzie Pieśń Seikilosa:

n odczytujemy zapis utworu, zwracamy uwagę na długie wartości i luki;

n ćwiczymy palcowanie na instrumentach w dwu grupach:

a) uczy się pierwszego i trzeciego systemu,

b) drugiego i czwartego;

gramy cały utwór z podziałem na grupy (aneks 3).

Następnie nauczyciel w skrócie przedstawia cechy starożytnej muzyki greckiej

i rzymskiej.

W Grecji muzyka była uważana za dar bogów i tak też była traktowana. Uważano ją za odbicie harmonii sfer wszechświata, która oddziaływała na ludzką duszę i kształtowała charakter młodzieży.

Muzyka grecka najściślej związana była z poezją i tańcem. Wielkie eposy greckie Homera Iliada i Odyseja były śpiewane. Utwory były tańczone i śpiewane na scenie przy akomp. instrumentów strunowych: liry, kitary. Śpiewano jednogłosowo(solowo lub zbiorowo)zdarzała się też melodyjna recytacja tekstów poetyckich.

W okresie późniejszym tzw. hellenistycznym muzyka staje się źródłem rozrywki i radości życia. Często służyła kultowi zmysłowego boga Dionizosa. Wtedy zaczęły oddzielać się od siebie – jako odrębne dziedziny sztuki – poezja, taniec, dramat, muzyka. Wielką popularnością cieszyły się pieśni biesiadne, tańce, popisowe improwizacje na instrumentach.

Muzyka w Rzymie inspiracje czerpała z muzyki greckiej. Jednak muzyka nie miała znaczenia religijnego i wychowawczego, lecz przede wszystkim rozrywkowe. Szczególnie chętnie posługiwano się muzyką w rzymskim wojsku, zarówno podczas uroczystości i parad, jak i w czasie wojny. Uprawiano też taniec i pantomimę.

Ciekawostki starożytne:

■ Sławnym teoretykiem muzyki był grecki filozof i matematyk Pitagoras, który wykorzystując monochord — instrument posiadający tylko jedną strunę dokonał matematycznych obliczeń podziału strunę na interwały muzyczne. Jego ustalenia obowiązywały przez 2300 lat, aż do baroku.

■ Starożytni rozumieli i cenili sztukę związaną z techniką i wiedzą (umiejętność budowania, rzemiosło), natomiast do sztuki nie zaliczali poezji i malarstwa. Ze źródeł wiemy, że muzyka należała do tzw. sztuk wyzwolonych obok: arytmetyki, geometrii i astronomii.

Praca domowa:

1. Odnaleźć współczesne przykłady inspiracji antykiem (nazwy firm, moda, powiedzenia).

Przykłady odnalezione przez uczniów: Fenix (pośrednictwo ubezpieczeniowe), Styks (zakład usług pogrzebowych), Heros (agencja ochrony mienia), Sfinks (kamieniarstwo), Akropol (marmur – granity), Eden (zajazd), Afrodyta, Venus (salony kosmetyczne), Atena (agencja doradztwa personalnego), Hipokrates

2. Rozwiązać krzyżówkę (aneks 5).

CZYNNOŚCI ORGANIZACYJNE:

Spakowanie przyborów i podręczników

Pożegnanie klasy

ANEKSY:

ANEKS 1

Według różnych mitologii muzyka pochodzi od bogów. Wiemy, ze muzyka w połączeniu z tańcem i słowem towarzyszyła w starożytności obrzędom kultowym i magicznym. Pobudzała emocje uczestników takich obrzędów, czasami wręcz wprowadzała w trans. Towarzyszyła też pracy, zabawom, ceremoniom i uroczystościom, walkom i wojnom, podczas których również używano jej do wzbudzenia określonych stanów emocjonalnych. Towarzyszyła człowiekowi – i towarzyszy nadal – od narodzin do śmierci.

Wiemy, że wszystkie znane nam dziś kraje starożytne miały własną kulturę muzyczną: od Chin i Japonii, poprzez Indie, kraje basenu Morza Śródziemnego po Ameryk~ pre- kolumbijską i Australię. W kulturze starożytnych Chin (przejętej później też przez Japonię) uznawano muzykę za jedną z głównych sił, które porządkowały wszechświat. Początki tej kultury archeologowie datują na czwarte tysiąclecie przed narodzeniem Chrystusa czyli przed naszą erą (p.n.e.). Dzisiaj kultura chińska liczy sobie ponad 6 tysięcy lat i – w odróżnieniu od wielu innych kultur starożytnych – istnieje nadal.

Ponieważ Chińczycy uznawali prawa jedności kosmosu (dzięki którym panował lad w społeczeństwie) – postrzegali muzykę jako jeden z elementów łączących człowieka z wielkim kosmosem, z całym otaczającym wszechświatem. Dlatego na przykład każdy instrument muzyczny podporządkowany był jednej ze stron świata, jednej porze roku czy jednemu zjawisku przyrodniczemu (np. bęben = północ – zima – woda). 0 tym, że władcy Chin przywiązywali duże znaczenie do muzyki świadczy fakt utworzenia w II wieku p.n.e. cesarskiego biura muzyki (działającego przy cesarskim biurze miar i wag), które było odpowiedzialne za tworzenie i wykonywanie muzyki w całym państwie, tam też dokonywano pomiarów dźwięku według tzw. Żółtego Dzwonu. Również w kulturze starożytnych Indii (której początki sięgają trzeciego tysiąclecia p.n.e.) muzyka zajmowała pozycję najwyższą. Śpiewany dźwięk był jedną z oznak „oddechu życia" istniejącego w całym kosmosie, oddechu regulującego porządek wszechświata. (Chińczycy i Hindusi, żyjący spadkobiercy starożytnych kultur Chin i Indii, to dzisiaj dwa najliczniejsze narody świata).

Nieistniejąca już kultura Mezopotamii (ziem leżących na Bliskim Wschodzie, w dorzeczu Eufratu i Tygrysu), swymi początkami sięgająca czwartego tysiąclecia p.n.e., czasów sumeryjskich, jest jedną z najstarszych kultur świata. Z niej pochodzi — przejęte później w innych kulturach — pojęcie harmonii sfer. Zakładało ono, ze poruszające się po niebie planety wydają dźwięki, które w sumie tworzą muzyka doskonałą, rozbrzmiewającą w całym kosmosie.

Muzyka starożytnego Egiptu (którego kultura rozwijała się już prawdopodobnie od IV tysiaclecia p.n.e.) związana była przede wszystkim z religią. Konkretne instrumenty czy dźwięki łączono z danym bóstwem. Dźwięk miał znaczenie symboliczne, bo był „głosem bogów".

Ogólnie możemy powiedzieć, że muzyka świata starożytnego związana była

z wierzeniami i obrzędami, że łączono ją z bogami oraz kosmosem i przypisywano jej znaczenie symboliczne.

Z epoki starożytnej przejęło średniowiecze - a potem i epoka nowożytna — wszystkie podstawowe rodzaje instrumentów muzycznych. Z instrumentów perkusyjnych, wybijających rytm przeszły do następnych epok m.in. bębny, bębenki, gongi, talerze, grzechotki, tarła. Z melodycznych strunowych —liry, harfy, cytry, lutnie, kitary, a protoplastą tych wszystkich instrumentów strunowych w czasach prehistorycznych (przed starożytnością) był prawdopodobnie łuk myśliwski. Z instrumentów dętych przejęliśmy z kultur starożytnych rogi, trąby (wywodzące się z prehistorycznego wydrążonego rogu naturalnego) różnego typu piszczałki, flety, oboje, trąbki, klarnety ( w Egipcie robione z trzciny) a także prototypy organów. Instrumenty starożytne były oczywiście modyfikowane w następnych epokach, udoskonalane, ale istota i pomysł wydobywania dźwięku na ogół pozostawały bez zmian. Możemy więc uznać, że to starożytność wyposażyła następne epoki w podstawowe instrumenty.

ANEKS 2