"Polaków portret własny" – jaką rzeczywistość przedstawiają kabarety polskie

Mentalność Polaków, kształtowana w różnych epokach, przez różne wydarzenia, stopniowo ulegała przeobrażeniom, które w żadnej z epok nie zostały pominięte, przeciwnie: zostawały skrupulatnie i szczegółowo opisywane, niejednokrotnie z nutką przesady, ale nigdy z domieszką abstrakcji. Jaki obraz typowego Polaka prezentują nam współcześnie, oraz jaki do niedawna prezentowały nam liczne kabarety i autorytety w tej dziedzinie?
Od czasów najdawniejszych, Polak kojarzył się ludności świata z chodzącym kontrastem: człowiekiem wychowanym w oparciu o konserwatywne przekonania, jednocześnie będącym swego rodzaju rewolucjonistą, wprowadzającym w swe życie wiele nowych elementów. W poglądach, typowy Polak zachowuje, z punktu widzenia współczesnej socjologii, kryterium masowości, opowiadając się najczęściej za głosem, bądź opinią większości, poza nielicznymi wyjątkami. W kabarecie, pod tytułem ?E tam, Unia?, Steffen Möller, określił takie zachowanie, jako ?tani populizm?, odwołując się do stosunku Polaków wobec zjawiska korupcji.
Wyżej wymienione zachowania ugruntowane są w mentalności Polaków od najdawniejszych dziejów. Jednak co z charakterystycznymi cechami Polaków, które dają o sobie znać na co dzień? Wbrew pozorom, po nawet niezbyt wnikliwej analizie, można dociec, że ukształtowały się one? w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, w których to czasy najpierw PRL-u, a później transformacji ustrojowej i rozwoju (wciąż w fazie raczkowania) demokracji w Polsce (co trwa do dziś), dała nam dwa, istotne z punktu widzenia tematu czynniki, które stanowią główny fundament, budujący statuę, która obrazuje Polaka: charakterystyczne dla obydwu etapów w dziejach powojennych Polski, skrajnie różne mentalności i charaktery, co ? idąc za ciosem ? daje nam żyjące obok siebie (i poniekąd zwalczające się wzajemnie) pokolenia: ludzi odbudowujących kraj po wojnie, pamiętających jedynie puste półki w sklepach, oraz machlojki i przekręty z czasów komunizmu, oraz obecną młodzież: ludzi, którzy są świadkami prawdziwego rozwoju zarówno gospodarczego, jak i zróżnicowanego pod względem kultury politycznej i masowej w stosunku do lat sprzed transformacji ustrojowej.
W czasach PRL-u, Polaków w kabaretach obrazowano jako znudzonych codziennością, ponurych pesymistów, którzy narzekali na wszystko, co się dało: na pracę, płacę, sytuację rodzinną, znowu na pracę? Dawano upust swojej wyobraźni, marząc o lepszym kraju, porównując Polskę do (a jakże!) byłego Związku Radzieckiego, siejąc wszechobecną ironię, co było tak naprawdę celem samym w sobie. Doskonale odwzorowywał to w swoich skeczach Bogdan Smoleń, legendarna postać polskiej sceny kabaretowej. Potwierdzeniem powyższych słów może być jego znany skecz, wywodzący się z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, ?Na chorobowym?, opowiadającym o monotonii życia z jednej strony przeciętnego lekarza, który urozmaicał sobie czas kpiąc sobie z chorych, z drugiej strony szarego obywatela, pacjenta targanego licznymi rozterkami, dotyczącymi jego położenia zarówno w płaszczyźnie kraju, jak i potoku własnych przemyśleń.
Co dała natomiast transformacja ustrojowa? Jak wspomniałem ? przyniosła nowych obywateli, obecną młodzież, która z poprzednim systemem ma wspólnych co najwyżej rodziców, oraz przedmioty z tamtego okresu. Młodzież ta dorasta w rozkwitającym po raz któryś z kolei ponownie kraju, a przenikając się z poprzednimi pokoleniami, przesiąka skrajnościami. I tak oto mieszanie się tych kultur wpłynęło na obraz współczesnego Polaka, z jednej strony urodzonego pesymistę, z drugiej mającego perspektywy na przyszłość; z jednej strony zrezygnowanego i pogodzonego ze swym losem konformistę, z drugiej z kolei świadomego swoich praw i swego miejsca na Ziemi, silnego wewnętrznie obywatela. Nietrudno zapewne teraz wyobrazić sobie taką osobę, ponieważ każdy z nas po części pasuje do tego opisu. Taki obraz Polaków rysuje nam chociażby niemal każdy polski serial komediowy, ot weźmy na przykład ?Świat Według Kiepskich?, czy ?Ranczo?, w których można wyodrębnić osobowości, składające się w całości na społeczeństwo polskie: ludzi ambitnych, ale bez warunków do realizacji celów, oraz ludzi z potencjałem, ale bez perspektyw. Współczesne kabarety natomiast, stosują w swych skeczach technikę konkretyzacji przekazu. W efekcie możemy ujrzeć takie skecze, jak na przykład ?Impreza u Bogdana? Kabaretu Moralnego Niepokoju, w którym rysuje nam się portret Polaka-imprezowicza, nałogowca, poniekąd też złodzieja i cwaniaka, bądź też słynny skecz słynnego polskiego mima, Ireneusza Krosnego, pod tytułem ?Młodociany kierowca?, eksponujący cechy typowego polskiego kierowcy, narwańca i nerwusa z krwi i kości, łamiącego wszelkie nakazy. Próżno też we współczesnych kabaretach doszukiwać się skeczu, w którym osobę Polaka przedstawiano by w pozytywnym świetle. Wniosek jest prosty: Polacy lubią wyśmiewać swe słabości, przez co nie mają o sobie fałszywego poglądu, co należy uznać za cechę niewątpliwie pozytywną.
Dzieje historii miały ogromny wpływ na kształtowanie obrazu Polaka, co widać w zróżnicowaniu treści kabaretów i skeczy w płaszczyźnie czasowej. Niektóre cechy u Polaków zakorzeniły się na dobre, inne potrafią zrobić zwrot o 180 stopni w ciągu kilku lat, co wskazuje na zmienność osobowości Polaków, oraz dowodzi podatności na presję zmian.