Andragogika
Wykłady 2009/2010
Dr hab. Jerzy Semków
1. Geneza i treść pojęcia andragogiki
Andragogika-zajmuje się kształceniem dorosłych. Jest to nauka o prowadzeniu ludzi dorosłych.
Poprzedzający termin do andragogiki to pedagogika dorosłych. Było to jednak niestosowne, bo pedagogika to nauka o wychowaniu, a andragogika to nauka o ludziach starszych.
Dziedzina powstała w II połowie XX wieku. Początkowo stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Andragogika jako jedna z dziedzin o wychowaniu jest nauką praktyczną o teologicznym toku postępowania badawczego(stara się wykrywać to, co jest użyteczne).
Andragogika uczy jak postępować w sytuacjach znanych jak i nowych.
Po raz pierwszy o andragogice mówił Artur Kapp w 1833 roku.
Przeważa pogląd że andragogika jest nauką o edukacyjnym wspomaganiu rozwoju człowieka dorosłego.
Obecnie andragogika definiowana jest jako nauka o kształceniu i samokształceniu, wychowaniu i samowychowaniu dorosłych, kształtowanie osobowości, uczenie się, wprowadzenie człowieka dorosłego w życie społeczne.
Działy andragogiki:
1) andragogika dorosłych(wprowadzenie do działów szczegółowych)
2) teoria wychowania ludzi dorosłych(charakteryzuje się aktywnością ludzi dorosłych; co robić aby zmieniać swoje poglądy)
3) dydaktyka dorosłych(teoria nauczania ludzi dorosłych)
4) historia andragogiki(pewne rzeczy są ponadczasowe, przekłada się je na grunt andragogiki, pewne się ulepsza)
Synonimi andragogiki: oświata dorosłych, edukacja dorosłych itp.
2. Andragogika a pedagogika dorosłych
Andragogika podkreśla swoistość i odrębność edukacji dorosłych od edukacji szkolnej dzieci, dlatego odłącza od pedagogiki (odstąpienie od pojęcia pedagogiki dorosłych-pojęcie konserwatywne, wyraz stereotypu językowego, dowód na myślenie przez analogię.)
Andragogika jest nauką o edukacyjnym wspomaganiu rozwoju człowieka dorosłego.
-w tym pojęciu proces kształcenia dorosłych rozumianych rozumiany jest NIE jako oddziaływanie na dorosłych lecz jako PROCES AUTOKREACJI (SAMOKSZTAŁCENIA I SAMOWYCHOWANIA)
MENTOR-NAUCZYCIEL CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
Poglądy Heleny Radlińskiej (1947) w swojej pracy „ Oświata dorosłych” zadaniem andragogiki jest wykrywanie w teraźniejszości tych tendencji i procesów, które będą rzutowały na przyszłość. Poszerza przedmiot andragogiki do zakresu badań włącza teorię pracy społecznej. Ważnym zadaniem poznawczym andragogiki jest badanie twórczej działalności społecznej. Pojęcie pedagogiki dorosłych traci swoją rację bytu, gdyż nie w pełni akceptuje swoistość i odrębność edukacji i badań nad edukacją. Ponadto używanie andragogiki jest efektem swoistego konserwatyzmu językowego i trwałości stereotypu językowego, ale używanie terminu pedagogika dorosłych to dowód myślenia przez analogię między kształceniem dzieci i młodzieży a ludźmi dorosłymi
3. Cele i zadania edukacji dorosłych we współczesnym świecie
Ruch społeczny na rzecz edukacji ludzi dorosłych zatacza coraz szersze kręgi na całym świecie. Stąd nikogo dziś nie dziwi że dorosły człowiek chce się uczyć. Edukacja dorosłych najlepiej funkcjonuje w krajach wysokich technologii.
Cele dotyczące kształcenia dorosłych:
- upowszechnienie wiedzy ogólnej w edukacji dorosłych, co daje człowiekowi elastyczność, poszerza horyzonty myślenia, łatwiejsze przystosowanie się do zmian
- umożliwianie dorosłym osobom przekwalifikowania się, zdobycia nowych wiadomości, nowych kompetencji zawodowych, rozwój zawodowy
Współczesności i zachodzących zmian społecznych
Podczas XIX Konferencji Generalnej UNESCO zdefiniowano szereg celów i zadań stawianych edukacji dorosłych. Główne zadania i cele to:
- szerzenie idei pokoju oraz działań prowadzących do rozwoju współpracy i zrozumienia międzynarodowego
- ułatwianie rozumienia istotnych problemów współczesnego świata
- rozwinięcie świadomego stosunku człowieka do otaczającego go fizycznego i kulturalnego środowiska, a także podjęcie działań doskonalenia tego środowiska, ochrony przyrody
- kształtowanie postawy poszanowania różnorodnych obyczajów i kultur w zakresie narodowym i międzynarodowym
- doskonalenie ludzi dorosłych w obranym zawodzie
- przekwalifikowanie
- zdobywanie nowych specjalności
- rozwijanie właściwego rozumienia problemów związanych z wychowaniem dzieci w warunkach współczesnego życia
- rozwijanie umiejętności spożytkowania środków masowej informacji, a zwłaszcza radia, telewizji, filmu
4. Przedmiot badań andragogiki
Przedmiotem badań są zjawiska związane z celowym oddziaływaniem ludzi dorosłych, ze wspomaganiem i samokształceniem.
Przedmiot zainteresowania tej nauki jest trójstopniowy:
1) zajmuje się możliwościami rozwoju ludzi dorosłych, ich edukacją
2) procesami które składają się na edukację
3) odpowiednie instytucje w których ten proces zachodzi np. szkoła, przychodnia lekarska, biblioteka, czytelnia itp.
Treści kształcenia i wychowania człowieka dorosłego:
- badają funkcjonowanie świadomości osób dorosłych w zakresie nauk humanistycznych, przyrodniczych itp.
- precyzyjne kryteria doboru treści kształcenia dorosłych
- analizują wpływ treści kształcenia na przygotowanie dorosłych do nawiązywania różnych problemów osobistych, moralnych i społecznych
Metody i formy oddziaływania wychowawczego na dorosłych:
- muszą charakteryzować się jednością
- badają przydatność i skuteczność rozwojowych metod oddziaływania wychowawczego
Zasady kształcenia i wychowania osób dorosłych:
- podmiotowe traktowanie dorosłych uczniów
- uwzględnienie warunków życia i pracy osób dorosłych
- zespołowość i współpraca
- odwoływanie się do poczucia godności człowieka dorosłego
5. Poglądy Malcolma Knowlesa na edukacje dorosłych
Malcolm Knowles amerykański andragog uważa, że edukowanie człowieka dorosłego to jedna z najistotniejszych spraw we współczesnym świecie. Uważa że rozwój edukacji dorosłych warunkuje przystosowanie się ludzi dorosłych i nadążanie za postępem, zmianami technicznymi, kulturowymi, politycznymi, społeczno obyczajowymi. Stwierdził że należy opracować odrębną metodyką kształcenia dorosłych, gdyż pozwoli to uszanować samodzielność i niezależność człowieka dorosłego. Uważał że dorosłego cechuje świadomość własnego „ja” – czego nie posiada dziecko. Chodzi tu nie tylko o wole ale także refleksję nad własnym życiem.
Uwzględnienie tych poglądów umożliwia eliminację z kształcenia, edukacji ludzi dorosłych:
- tresury
- komendy
- nadmiernej kontroli
- anonimowości
Knowles podkreśla jeszcze jedną ważną cechę – samodiagnozowanie( potrafi uświadomić swoje potrzeby umysłowe, ich zakres i hierarchię), potrafi stosować autodoping(potrafi się sam dopingować), jest zdolny do planowania swoich prac, zdolny jest do współdziałania z innymi w rozwiązywaniu problemów.
Te wszystkie cechy człowieka dorosłego były dla Knowlesa podstawą do określenia człowieka dorosłego.
6. Dorosłość jako kategoria psychologiczna
Dorosłość jako kategoria psychologiczna związana jest z koncepcją wychowania rozumianą jako intencjonalny proces kształtowania osobowości – można wnioskować że wychowanie jest świadomie wykorzystywanym instrumentem osobowości w określonym kierunku.
Przedmiot badania:
- przesłanka główna: rozwój jest naturalna tendencja osobowości człowieka
- przesłanka pomocnicza: celem rozwoju osobowości ludzkiej jest dorosłość
Przedmiot poznania:
- wychowanie powinno być intencjonalnym kształtowaniem osobowości i przyspieszającym proces osiągania przez człowieka coraz wyższych stadiów dorosłości
7. Dorosłość jako kategoria socjologiczna
Wychowanie dorosłych jest procesem naturalnego uczestnictwa człowieka w życiu społecznym a jego efekty są wypadkowa oddziaływań i wpływów płynących ze strony.
- przesłanka główna: rozwój osobowości jest rezultatem interakcji człowieka ze światem
- przesłanka pomocnicza: dorosłość jest wynikiem osobowościowego rozwoju człowieka
- należy tworzyć takie warunki istnienia człowieka w świecie społecznym, aby stymulowały one rozwój jego osobowości, przyczyniając się do osiągnięcia coraz wyższych stadiów dorosłości
Proces ten ma charakter naturalny, gdyż odbywa się w stosunkach społecznych i jest trudny do wyodrębnienia. Proces przybiera znaczenie socjalizacji – obejmuje całość wpływów osobowościowo-twórczych.
Wyróżnia się dwa rodzaje socjalizacji:
1)socjalizacja pierwotna – proces zaznajamiania człowieka poprzez znaczące osoby z naszego otoczenia z koncepcją świata, która obowiązuje w tym środowisku człowieka i uzyskuje określoną wizję świata.
2)socjalizacja wtórna – jest to kontynuowanie socjalizacji pierwotnej, oraz nabywanie wiedzy i umiejętności niezbędnych do pełnienia innych ról społecznych
Oba rodzaje socjalizacji są warunkiem koniecznym w uczestniczeniu człowieka w systemie społeczno – kulturowym, aby człowiek mógł się rozwijać. Pomyśle zakończenie socjalizacji wtórnej jest początkiem dorosłości. Wchodząc w dorosłe życie człowiek przybiera różne role, przyjmując różne normy społeczne. Kiedy nasze normy z okresu socjalizacji są pokryte z normami społecznymi kontynuujemy wtedy proces socjalizacji.
Kiedy wartości przyjęte z socjalizacji są różne od wartości społecznej wtedy wygaszeniu ulega socjalizacja.
8. Dorosłość jako kategoria pedagogiczna
Dorosłość jako kategoria pedagogiczna związana jest z koncepcją wychowania rozumianą jako proces wspomagania indywidualnego. Zwolennicy tej teorii uważają że wychowanie powinno być procesem pedagogicznej mediacji w związku człowieka ze światem, w której wyniku rozwojowi osobowościowemu ludzi osiągających coraz wyższe stadia dorosłości towarzyszyć będą progresywne zmiany społecznych warunków ich egzystencji.
Proces rozwoju ludzi dorosłych w tej kategorii ma charakter naturalny, rozwija się w takim stopniu w jakim człowiek jest aktywny, poznaje świat, dokonuje selekcji-nie przyjmuje wszystkiego. Proces ten nie może być przyjęty w instytucjonalnych formach rozwoju, bo wychowawca nie ma prawa narzucać swojej wizji świata, nie ma prawa do ustalania życiowych celów. Wychowawca musi przyjąć do siebie role mediatora, miedzy światem rzeczywistym a dorosłym-ma być pośrednikiem.
Dorosłość rozpatrywana w kategorii pedagogicznej związana jest również z samowychowanie, czyli samodzielnym kształtowaniem przez człowieka własnego intelektu, zdolności poznawczych i zdobywania wiedzy.
Rozróżniamy dwa procesy rozwoju osobowości:
1. kształcenie – dotyczy sfery poznawczej i intelektualnej)
2. wychowanie –
Celem rozwoju osobowości ludzkiej jest dorosłość. Jest ona wynikiem rozwoju osobowościowego. O człowieku jako dorosłym możemy mówić wtedy, gdy kwalifikuje się do trzech podstawowych kryteriów:
1) kryteria wiekowe (lub biologiczne) – osoba dorosła to ta która ukończyła 18 rok życia. Od tego momentu człowiek jest pełnoprawnym obywatelem.
2) Kryteria psychologiczne – cechuje go odpowiedzialność, krytycyzm myślenia
3) Kryteria społeczne – dojrzałość psychiczna przekłada się na społeczną. Wypełnia się role np. mąż, żona, przyjaciel
9. Możliwości edukacyjne ludzi dorosłych
Wiliam James twórca psychologii amerykańskiej uważał że jeśli człowiek ok. 21 roku życia osiąga dojrzałość psychiczną i fizyczną, to też jest już dojrzały edukacyjnie. Pogląd taki dominował do XX wieku. James twierdził, że do 21 roku życia można się uczyć, jednak potem te możliwości maleją.
E. L. Torndike na podstawie badań nad możliwościami edukacyjnymi ludzi dorosłych uważał, że „nikt kto nie przekroczył 45 lat nie powinien powstrzymywać przekonania o uczeniu się z przekonania, że jest za stary”. Torndike uważał, że sam wiek nie wywiera dużego wpływu na możliwości uczenia się ludzi dorosłych.
Możliwości uczenia się:
- wg Jamesa do 21 roku życia
- wg Torndike do 45 rokużycia
Lata 70-te – Krakowski psycholog Wł. Szewczuk przeprowadził badania procesów poznawczych ludzi dorosłych:
- spostrzeganie
- uwaga badał te procesy w kontekście uczenia się
- pamięć
- myślenie
Rezultaty badawcze były pomyślne, ponieważ okazało się, że ludzie dorośli mogą się uczyć nawet do 70 roku życia.
Uczestnicy zajęć w uniwersytecie 3-go wieku, zaawansowani wiekowo, wiążą swoje życie z aktywnością intelektualną, towarzyską, psychiczną i społeczną. Bardzo ważna jest także aktywność fizyczna.
Na duże możliwości uczenia się ludzi dorosłych wskazują badania Stefana Szumana. Zwrócił on uwagę na plastyczność uczenia się polegającą na dostosowaniu się do nowych warunków, czyli uczenia się nowych rzeczy.
Józef Pieter – Krakowski psycholog pisał, że dorośli górują nad dziećmi przede wszystkim doświadczeniem, oraz krytycyzmem. Górują także wiedzą zdobytą w sposób przygodny – czyli poprzez codzienne doświadczenia. Te właściwości wg Pietera wpływają na to, że ludzie szybciej nabywają wiedzę. Uważa o, że możliwości uczenia się istnieją przez całe życie.
Istnieją rozbieżności co do możliwości uczenia się ludzi dorosłych. Wyraźnie zarysowały się dwa stanowiska:
1) R. B. Lovell – dzieli życie człowieka na 5 faz(od wczesnej młodości do starości) i stwierdza, że w wieku ok. 40 lat wpływ procesu starzenia się na łatwość uczenia się jest bardziej widoczny.
Welford Brondley – wraz z innymi badaczami interpretując fazy rozwoju człowieka doszedł do deficytowego modelu starości. Polega on na tym, że w miarę upływu lat opadają wszystkie sprawności i następuje regres – wiek jest czynnikiem opadania sprawności.
2) przeciwstawne stanowisko Uli Lehr – jest to zwolenniczka dynamicznej koncepcji rozwoju osobowości – przez całe życie, także i starość Uli poddała krytyce model deficytowy zarzucając jej wypaczanie. Zarzuca też stosowanie błędnych testów. Do rosłych nie można porównywać do dzieci – jeżeli chodzi o tempo, ale w intelekcie dorośli mogą sobie poradzić.
Współczesne badania nad inteligencją A. B. Huberman nie kwestionująmożliwości edukacyjnej dorosłych. Badacz stwierdza, że biorąc wszystkie parametry inteligencji pozostają one na tym samym poziomie do ok. 60 roku życia.
Natomiast tzw. inteligencja skrystalizowana – rezultat bogatego doświadczenia życiowego, wyrażający się np. w mądrych radach ludzi starych, ponieważ to oni potrafią wykorzystać to doświadczenie życiowe. Inteligencja ta wzrasta do ok. 70 roku życia, przy założeniu, że ma miejsce naturalna praca umysłu.
10. Dwa stanowiska w poglądach na możliwości uczenia się ludzi dorosłych przez całe życie
11. Co to znaczy stawać się człowiekiem dorosłym
Wg Malewskiego dorosłość ma trzy stany:
1) dorosłość jako stan społeczny człowieka
2) dorosłość jako proces rozwoju psychicznego
3) dorosłość jako proces społeczno kulturowy
Ad. 1 Dorosłość jako stan społeczny człowieka – prezentują ja ci, którzy dorosłość pojmują jako stan społeczny.
Dorosły (wg W. Szewczuk) to człowiek na tyle ukształtowany, że może być samodzielnym podmiotem działalności społeczno produkcyjnej.
Wg Werner dorosły to:
- osoba niezależna ekonomicznie
- osoba odpowiedzialna
- osoba wypełniająca obowiązki rodzinne
- osoba aktywnie uczestnicząca w życiu kraju
Wg J. W. Johnstone i R. J. Rivera dorosły to osoba:
- osoba która przekroczyła 21 rok życia i posiada własne mieszkanie
- osoba poniżej 21 roku życia, lecz pozostająca w związku małżeńskim
- osoba nie mająca 21 lat, ale będąca głową rodziny
- osoba mająca 21 lat, lub więcej, pozostająca w siłach zbrojnych, których łączą silne więzi z domem rodzinnym
- powyżej 21 roku życia, która mieszka w internacie lub domu akademickim i jest silnie związana z rodziną
Człowiek dorosły:
- potrafi formułować odpowiedzi na pytania dotyczące jego jako osoby, oraz członka społeczeństwa
- jest przygotowany do podjęcia wykonywania danej pracy zawodowej
- potrafi podnosić dawne kwalifikacje
- potrafi dokonywać wyborów wartości oraz własnego miejsca w świecie
- ma zdolność obiektywnej oceny siebie jak i innych osób
- odgrywa znaczącą rolę w więziach uczuciowych, które łączą go z innymi osobami
- zdobywa doświadczenia poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju sytuacjah, poprzez styczność z innymi ludźmi
Ad. 2 Dorosłość jako proces rozwoju psychicznego – dorosłość ta związana jest z psychiką jednostki. Jeśli osiągniemy pewien jego poziom to jesteśmy dorośli.
Dorosłość (Wg M. Knowles)– to dojrzałość. Jest to ostateczny rezultat w ciągu zmian i przekształceń, jakim w procesie dojrzewania ulegają struktury psychiczne jednostki. Proces ten jest wielopłaszczyznowy. Obejmuje całe nasze życie – od urodzenia do śmierci. Dla tego procesu szczególne znaczenie ma ...
czar1702