20.02.2006

Główne tendencje teoretyczne – TS1: Comte – idee nauki socjologicznej i potem tradycja postcomte’owska – Durkheim; brytyjski ewolucjonizm i funkcjonalizm (nierozerwalnie związany z antropologią kulturową) à funkcjonalizm Talcotta Parsonsa.

1.       Nurt systemowy

Parsons – istnieją pewne układy wymogów, imperatywów, niezbędne do utrzymania funkcjonowania organizmu społecznego (adaptacji, osiągania celów, etc.) Utrzymywanie równowagi! Złożone systemy à podtrzymywanie równowagi. Środki wymiany to pieniądz i władza.

2.       Nurt dialektyczny, postmarksistowski

Uwaga: metoda dialektyczna – niekoniecznie w teoriach z nurtu dialektycznego konfliktu! Trzeba to oddzielać.

3.       Wiek XIX/XX

Pojawia się w tradycji pragmatyzmu amerykańskiego à Cooley, Mead; patrzenie na układy społeczne w sposób kwestionujący główny nurt socjologii.

Układy społeczne = układy komunikacyjne; powodują one ukształtowanie się jaźni  à SELF à pewna zdolność poznawcza + predyspozycje społeczne.

Pragmatyczna filozofia przesuwa społeczeństwo w głąb jaźni à społeczeństwo istnieje w tej jaźni; układy społeczne, struktury społeczne istnieją nominalnie; jaźń ukształtowana, patrząca na siebie z zewnątrz = zakończenie procedury formowania członka społeczeństwa, umiejętność odczytywania reguł, brania ich do siebie, odrzucania; w komunikacji bezpośredniej, interakcjach à tu tworzy się społeczeństwo;

Możliwość porozumienia à uzgodnienie obszarów praktycznie istotnych elementów rzeczywistości zewnętrznej (cały kontekst à wbudowany w obraz społeczeństwa w jaźni à efekt socjalizacji).

Ten nurt to interakcjonizm symboliczny. Każdy obiekt społeczny powstaje w indywidualnych refleksjach. Nie ma teorii. Teorię trzeba by było ciągle zmieniać.

Ta tradycja powoli zaczęła się łączyć z socjologią mainstreamową w latach 70-80. Dwa nurty z tego: etnografia chicagowska – szkoła Parka; badania nad jaźnią i tożsamością – jak się buduje.

Potem – socjologia mainstreamu wyławia pojęcia interakcjonizmu i stosuje u siebie – eklektyzm. Ale resztę pomija à nie cały dorobek, tylko wybrane pojęcia.

Właściwie jest jeszcze fenomenologia – bez niej nie ma interakcjonizmu, ale ona ciągle nie może się włączyć do głównych teorii socjologicznych.

Fenomenologia społeczna – punkt wyjścia: „ja” budujące wokół siebie świat społeczny.

W socjologii przyjęły się kombinacje fenomenologii z pragmatyzmem (np.: Schutz).

W socjologii ciągle pojawiają się pytania: po co ta nauka? Czemu ma służyć?

Comte - ma służyć ludzkości, rozwiązywać jej problemy;

Pozytywizm – wyemancypował się nurt nauki czystej, dla poznania danego obszaru rzeczywistości.

Dzisiejsze teorie – zawsze usiłują odpowiedzieć: komu to służy; odrzucając pozytywizm ciągle odcinają się od możliwości pojmowania socjologii jako nauki czystej.

Teorie 2 poł. XX wieku – przegrupowanie klocków teorii klasycznych; teorie klasyczne wnoszą nowe spojrzenie, nową perspektywę.

Niklas LUHMANN

Pomysł Luhmanna – w miejsce zintegrowanego układu paraorganicznego Parsonsa wprowadza model wielosystemowy à układ komunikacyjny to jest system Luhmanna. U Parsonsa był podmiot (osobowość, orientacja, etc.). Luhmann to wyrzuca - podmiot jest problemem psychologii, rzeczywistość bada się w kategoriach cybernetycznych à systemy, wejście, wyjście z systemu, etc. Podmiot do systemu ma dojście i wyjście, ale nie jest w nim. Mała pula dostępów = upośledzony społecznie.

·         SYSTEMY INTERAKCYJNE – interakcje w diadzie, elastyczne, ale nikła efektywność realizowania zadań;

·         SYSTEMY ORGANIZACYJNE – mniej lub bardziej rozbudowany układ komunikacji (np.: grupa szkolna, fabryka);

·         SYSTEMY SPOŁECZEŃSTWA – chodzi mu o taki układ komunikacyjny, który jest obejmowalny przez konkretne medium komunikacji, np.: pieniądz – system społeczeństwa ekonomicznego ma zasięg globalny, system naukowy (prawda) à nauka anglo-europejska zamyka się w swoim kręgu.

Każdy z typów systemów jest niezależny od innych. Każdy system jest niezależny od innych systemów z tego typu i innych typów, reaguje tylko na siebie, bo systemy mają jeden podstawowy wymóg – redukcja złożoności środowiska, np.: system komunikacyjny – musi odciąć szum komunikacyjny, wyodrębnić się, określić granice, bo środowisko ingeruje w wymiarze materialnym (przestrzeń), temporalnym i symbolicznym.

Np.: rozmowa o małżeństwie à trwałość układu (podtrzymywanie tematu) – jest mały dystans przestrzenny, co jest lepsze, zwłaszcza jeśli wokół jest dużo ludzi; jednostki są prowadzone przez system – istnieją o tyle, o ile respektują wymogi tego systemu: wymiar materialny w systemach organizacyjnych – bramy, mury, etc.

Odmiejscowienie pracy à przebudowa kodu komunikacyjnego w systemie organizacyjnym.

U Luhmanna systemy ewoluują!

Wymiar temporalny à interakcje – mały system, ma niewielkie możliwości operowania czasem, zagnieżdża się w innych, dużych systemach (np.: plotkowanie w biurze);

układy duże à szatkowanie czasu (dni wolne, przerwy, etc.)

Jednostka funkcjonuje w nieskoordynowanym układzie dostępów do różnych systemów – jednostka nie ma zewnętrznej koordynacji; każda aktywność posługuje się innymi kodami i ma miejsce w różnych systemach komunikacyjnych à tendencja anomizacyjna.

Redukcja złożoności otoczenia – na poziomie symbolicznym systemy układają się w dziedziny funkcjonalne à np.: systemy opracowujące problemy gospodarcze – wypracowują jeden język komunikacji.

Dziedziny funkcjonalne (polityka, rodzina, nauka, etc.) è układy systemowe skumulowane wokół jednego uogólnionego środka komunikacji (gospodarka à pieniądz; rodzina à miłość; polityka à władza).

Pieniądz – medium tematyzowane na wszelkie sposoby à w centrum odniesień jest pieniądz

Systemy w dziedzinach funkcjonalnych potrafią obserwować same siebie i obserwować własną obserwację à autotematyzacja systemu; przypisuje się im refleksyjność, ale nie podmiotową.

Załamanie à jeśli system nie potrafi odciąć wpływu środowiska na wewnętrzną komunikację; logika systemu – systemy bronią się przed nieoczekiwanymi pomysłami.

Luhmann przeciwstawia się socjologii wglądów, a nie objaśnień. Był krytykowany za słownictwo (bo jest precyzyjny).

Systemy społeczeństwa mają różne zasięgi, w zależności od tego, jaki zasięg ma dane medium komunikacji).

Zarzuty wobec Luhmanna:

Wg fenomenologów – skrajny nihilista, zgubił człowieka (podmiot sterowany przez systemy)

Systemy – samoodnoszące się, jest w nich wewnętrzna logika.

27.02.2006

TEORIE KONLFIKTU

Ralf DAHRENDORF

Charles Wright MILLS („Elita władzy”)

Centralną kategorią jest konflikt. Dahrendorf nawiązuje do marksistowskiej logiki; Mills odwołuje się do Webera – wymiar ideologiczny, polityczny, kulturowy.

Dahrendorf – mówi o konflikcie niezależnie od jego empirycznych manifestacji; wynika z systemu;

Mills – mówi o konflikcie, który nie istnieje, choć teoretycznie istnieć powinien.

Ralf DAHRENDORF

Nawiązuje do logiki marksistowskiej; w miejscu bazy – kategoria polityczności.

U Marksa:

Struktura społeczna è układ pozycji pomiędzy è kapitałem/pracą ß antagonizm, sprzeczność wynikająca z ekonomii.

Kapitał uruchomiony i pomnożony przez pracę; pracę opłaca się tylko odtworzeniowo – na przeżycie i dalszą pracę. Wartość dodana jest przejmowana przez kapitalistów.

Interes kapitału – maksymalizacja i zawłaszczenie wartości dodanej;

Interes pracy – udział w zyskach;

Nadbudowa – pochodna podziału stosunków produkcji à składowe: państwo, ideologie polityczne, gusta, układy kulturowe, system edukacji. Świat społeczny jest podtrzymywany dzięki mocy panowania kulturowego.

Logika działania kapitału – dąży do maksymalizacji wydajności w warunkach nieograniczonej konkurencji.

Dahrendorf odtwarza ten układ stosunków jako układ antagonizmu pomiędzy mającymi dostęp do instytucji nadrzędnych (politycznych) i tych, którzy nie mają dostępu (wykluczonych) à podporządkowani (ich roszczenia są motorem napędzającym zmianę społeczną).

Przebieg procesu emancypacyjnego: podrzędni nie dostrzegają swojego upośledzenia, uważają to za naturalny stan rzeczy. Strony muszą kiedyś wejść w konflikt. Kategorie te określone są jako quasi-grupy è odpowiednik klas w sobie (Marks) è nie posiadają świadomości antagonizmu i deprywacji. Ten etap nie jest teoretycznie problematyczny.

Potem – etap uzyskania świadomości upośledzenia. Quasi-grupy przekształcają się w grupy konfliktowe. Musi kiedyś do tego etapu dojść. Uformowane grupy konfliktowe też mogą powodować różne sytuacje społeczne.

Budowa uogólnień: np.: im starsze elity trzymające dostęp do instytucji politycznych, tym mniej strzegą dostępu do emancypacji, stanowisk politycznych. Konflikt zawsze gdzieś się pojawi, bo jego podłoże tkwi w samej strukturze społecznej.

Jeżeli dojdzie do konfliktu to:

à u Marksa przybiera charakter rewolucyjny, całkowicie wywraca stosunki produkcji, musi mieć zasięg międzynarodowy;

à Dahrendorf: konflikt nie musi objąć całej struktury; nadrzędność – podrzędność nie ma charakteru uniwersalnego; są różne quasi-grupy (kto nie ma praw politycznych – i kobiety i np.: ludzie nisko urodzeni). Konflikt jednej grupy z zasadą dostępu do instytucji politycznych. Konflikt może się rozszerzyć i stać się rewolucją, ale nie musi. Jego przebieg zależy od:

-          warunków organizacji;

-          warunków konfliktu;

-          warunków zmiany strukturalnej.

Warunki konfliktu – może być intensywny, mniej, etc.

Warunki zmiany – skutki konfliktu dla struktury społecznej.

Rezultat konfliktu: nowe zrzeszenie imperatywnie skoordynowane (ci nadrzędni), przekształcenie struktury.

Dahrendorf: klasa – w znaczeniu marksistowskim; jako zbiór ludzi w identycznym położeniu jeśli chodzi o dostęp do władzy.

Społeczeństwa nowoczesne – konflikt ten się wyczerpuje. Społeczeństwa zachodnie – proces emancypacji dobiegł końca (wg Dahrendorfa).

Większość – równomiernie rozdystrybuowana obywatelskość, ale to nie znaczy, że konflikt jest skończony – zostały uruchomione różnicujące procesy społeczne. Emancypacja obywatelska, dając wszystkim równe szanse, dystrybuuje te szanse nierównomiernie.

Dystrybucja dobrobytu wg innego klucza. Kluczem są szanse życiowe: to jest nowoczesny konflikt społeczny. Chodzi o merytokratyczny układ pozycji: praca, zatrudnienie, dochody. Ci którzy są defaforisé są mniej świadomi.

Podklasa – nominalni obywatele, których szanse życiowe są dystrybuowane przez ośrodki opieki, przez innych.

Rysunek:

Ten nowy konflikt wyznacza warunki późnej nowoczesności.

Marks: rozwój stosunków produkcji jako siła napędowa. Dahrendorf polemizuje z tym. Fakt, postęp – bliska kategoria w teoriach emancypacyjnych. Ale: rozwój ekonomiczny – dobrobyt rósł wolno, a od rewolucji przemysłowej bardzo szybko.

Wykres:

Poziom obywatelskości, wolności obywatelskiej przebiegał inaczej.

Wykres:

U Dahrendorfa to zupełnie inna logika niż przy wzroście ekonomicznym i na razie nie należy tego łączyć. Doczekaliśmy się wolności politycznej, ale konflikt wciąż trwa – dobiegnie końca wtedy, gdy dystrybucja szans będzie połączona z obywatelskością, wyzwolona z siatki zatrudnienia.

C.W.MILLS “Elita władzy”

Punktem wyjścia jest model weberowski oparty na 3 wymiarach:

-          ekonomicznym (klasy);

-          politycznym (partie);

-          kulturowym (stany).

Mills przedstawia przekształcanie się struktury społecznej USA à wykształcanie się zjawiska elity władzy à bezosobowy twór oparty na pewnej tożsamości kulturowej, związanej z hierarchią szkół wyższych w USA – wysoka homogeniczność edukacyjna na wysokich stanowiskach.

Elita władzy – miejsce w strukturze wypełnione przez obsadę najwyższych urzędów – rezultatem analizy przemian, jak np. ewolucja kongresu, władzy politycznej.

Zmierzch roli zawodowego polityka – zastąpienie przez kongresmana, który ma wykonać konkretne zadania + lobbying głównie w kuluarach parlamentu à kapitaliści i wojskowi; realizowane są interesy różnych kręgów. Parlament nie realizuje już interesów ogółu obywateli. Kongres wnosi w kuluary partykularne interesy.

Kuluary – spotykają się tu interesy militarne i korporacji; pośrednikiem jest administracja polityczna; ona zaczyna formułować własne interesy. Została cała demokratyczna otoczka i ona „zasłania” to co się dzieje, ale w rzeczywistości następuje przesunięcie się władzy do centrów elity władzy.

Obywatele – przekształcani w społeczeństwo masowe, już nie liberalna (czynnik opiniotwórczy, wpływa na politykę) publiczność; społeczeństwo nie zauważa, że nim w ogóle jest; nie wpływa na decyzje, bo nie jest o nich informowane; atomizacja, sami też bez inicjatywy decyzyjnej.

Nowa klasa średnia – podstawa społeczeństwa masowego; to ludzie na usługi, rozproszeni, nie mają swojego wspólnego interesu. Wykorzystanie form masowej komunikacji doprowadza do coraz większej atomizacji.

Decyzje są negocjowane tylko pomiędzy segmentami elity władzy. Potem trzeba to tylko sprzedać masowemu społeczeństwu à przez masową komunikację. Powstaje swoiste show – to jedna z cech społeczeństwa masowego.

Członek liberalnej publiczności widział swoje osobiste kłopoty w szerszym kontekście, społecznej strukturyzacji. Był zdolny do artykułowania problemów ponadosobistych. Człowiek klasowy nie może zbudować tego przejścia – indywidualna biografia zostaje odcięta od szerszego kontekstu. Ten człowiek, np.: sam się obwinia za brak pracy. Człowiek masowy jest zmanipulowany; elita władzy ma pełne przyzwolenie masowego społeczeństwa; masy nie widzą tej manipulacji. Dlatego nie dochodzi do konfliktu.

29

6.03.2006

NEOMARKSIZM

przedstawiciele: Erik Olin WRIGHT (lata 70-90 XX wieku)

Wright odwołuje się do zapędów emancypacyjnych. Idea rewolucji jest widoczna w neomarksizmie.

Emancypacyjne ukierunkowanie u Marksa dotyczy wizji kapitalizmu, który ma upaść. Wright nawiązuje do tego, także pojęciowo.

Marks: kapitalizm, siła robocza jako towar, wyzysk (wprost proporcjonalny do wartości dodatkowej) - gdy praca siły roboczej przekracza konieczny czas do wykonania dóbr.

...