Teologia  Moralna

Teza 1: Sens moralny powołania człowieka i jego godności osobowej. Powszechne powołanie do świętości

-          Stworzenie jako dar i wezwanie (jest – powinien).

-          „Będziecie jako Bogowie” – natura Boża (powszechna komunia).

Powołanie jest to wezwanie Boga skłaniające człowieka da wypełnienia wyznaczonych mu podstawowych wartości i zadań, stosownych do jego uzdolnień.

Objawienie - przedmiot wiary i refleksji teologicznej, ukazuje wielkość i dobroć  Boga, ale także jest źródłem antropologii teologicznej. Jej zasadniczą prawdą jest ukazanie człowieka w relacji do Boga; człowiek został przeznaczony do określonego celu, który nadaje sens jaga istnieniu. To przeznaczenie człowieka nosi w języku biblijnym nazwę powołania.

Powołanie ma sens normatywny, zobowiązujący. Ukazuje relacje między człowiekiem i Bogiem, między jednostkami ludzkimi uraz między człowiekiem a światem. Powołanie człowieka jest więc faktem, a jednocześnie moralnym zobowiązaniem.

Wszyscy ludzie powołani są do świętości, każdy na własnej drodze życia. Powołaniu do świętości podporządkowane jest:

- powołanie dożycia,

- powołanie do wiary i prawdziwej religii,

- powołanie charyzmatyczne.

Środkiem wypełniania powołania jest stała pomoc Boga w postaci łask. Tajemnica powołania leży u podstaw kościoła (kohal - wołać). Jest adresowane na płaszczyźnie stworzenia - słowo Boże wpisane w naturę człowieka oraz na płaszczyźnie nadprzyrodzonej - Syn Boży objawił całe powołanie człowieka.

Chrześcijanin, poprzez związek między Osobą i dziełem Jezusa Chrystusa, został powołany „powołaniem chrześcijańskim”, które w zamiarze Bożym skierowane jest do wszystkich ludzi, także poza widzialnym kościołem Chrystusa. Objawienie ukazuje dwa aspekty powołania:

- historyczny - w odniesieniu da całej ludzkości (historia zbawienia),

- indywidualny – (historia uświęcenia, zwłaszcza przez sakrament).

Szczególne zamiary Boga wobec człowieka ukazują opisy stworzenia Rdz 1,26-28 i 2,4-24. Powołanie objawia się przez Boże dzieło i słowo. Powołanie to akt Boga żywego. Człowiek obdarzony tchnieniem Bożym, będący obrazem Boga, jest szczytem i ośrodkiem stworzenia oraz panem świata przyrody. Fakt stworzenia na obraz Boży oznacza całkowitą zależność od Stwórcy oraz powinność uznania zaofiarowanej miłości i dania odpowiedzi na wezwanie zawarte w miłosnym darze. Bóg nadaje imię i kształtuje całą osobę, tak aby człowiek mógł Mu odpowiedzieć czynem. Człowiek jest zdolny do przyjęcia zadań Bożych dzięki miłości. Osobowy charakter ludzkiego bytu wynika z obrazu Bożego. Człowiek - obraz i podobieństwo Boże, właśnie tym różni się od innych stworzonych istot.

Cechą charakterystyczną osoby ludzkiej jest wolność - zdolność wyboru. Człowiek może opowiedzieć się za lub przeciw Bogu. Szczytem wolności jest opowiedzenie się całkowite za wolą Boga. Wolność uzdalnia osobę do wejścia w relację dialogu z Bogiem. Obcowanie człowieka z Bogiem należy do istoty człowieczeństwa i z niej wynika.

Poprzez panowanie nad powierzonym człowiekowi światem, dopełnia on i kontynuuje dzieło stwórcze. Osoba ludzka, rozwijając stworzenie, rozwija i doskonali siebie. Za tak ukierunkowane działanie człowiek - jako istota wolna ­jest odpowiedzialny wobec Boga Stwórcy.

Wezwanie Boga to wszechmoc i nie może być zanegowane lub przyjęte obojętnie. Wymaga odpowiedzi. Bóg wkracza do naszego wnętrza i wzbudza powinność odpowiedzi. I budzi się dobrowolna chęć odpowiedzi. Bóg nie chce niewolników.

Osoba ludzka jest z istoty bytem społecznym - urzeczywistnia swą egzystencję dając siebie innym oraz współżyjąc z nimi. Powołanie jednostki urzeczywistnia się we wspólnocie.

Grzech pierworodny zniszczył jedność człowieka z Bogiem. Dzieło zbawcze Chrystusa jedność tę przywraca oraz uzdalnia w nowy sposób do miłości będącej podstawowym powołaniem osoby. Celem dzieła Odkupienia jest przemiana ludzi w synów Bożych. To powołanie do synostwa w Chrystusie jest moralnym wezwaniem do życia zgodnego z wewnętrznym uświęceniem, otrzymanym jako dar Chrześcijanin uświęca się przez rzetelne wypełnianie obowiązków stanu w życiu społecznym, będąc otwartym na Boże wezwanie, pełniąc wolę Bożą i kierując się we wszystkim chrześcijańską miłością. Dzięki świętości chrześcijan społeczność ziemska zostaje przemieniona i przepojona sprawiedliwością, miłością i innymi wartościami.

Teza 2: Sumienie jako miejsce rozpoznania powołania i norma moralnego działania.

- Definicja sumienia.

- Gwarant wielkości człowieka, zachowania jego godności (wezwanie do odpowiedzialność jako wyraz rozumności i wolności ludzkiej, stworzenia na obraz Boży).

- Sumienie heteronomiczne czy autonomiczne, a jeśli tak, to, co to znaczy (stosunek do prawa, czyli woli Bożej).

W świetle Pisma Świętego sumienie ujawnia się jako stała dyspozycja wartościowania moralnego
o charakterze powszechnym. Posiada ją zasadniczo każdy człowiek. Sumienie jest wewnętrzną normą czynów ludzkich, ale nie autonomiczną. Podlega wyższej normie - woli Bożej wyrażonej w prawie naturalnym i objawionym. Największy autentyzm sumienia płynie z przekształcenia obiektywnej woli Bożej w subiektywne przekonanie.

Sumienie autentyczne i czyste jest darem łaski. W sumieniu rozpoznajemy Boga wzywającego do miłości: w sposób ogólny, ale też w sposób konkretny - powołanie indywidualne. To powołanie jest realizowane poprzez zastosowanie woli Bożej, rozpoznanej w sumieniu w konkretnej sytuacji życiowej.

Sobór Watykański II określa sumienie jako „sanktuarium człowieka”, w którym spotyka on Boga i Jego prawo (KDK 16). Sumienie jest „terenem spotkania Boga z człowiekiem i człowieka z Bogiem”. Sobór wymienia też cechę „wspólnotowości” sumienia, mówiąc o sumieniu ogólnoludzkim. Sumienie będące w stanie błędu niepokonalnego nie traci swej godności. Warunkiem koniecznym funkcjonowania sumienia jest jego pewność.

Wola Boża wyrażona w prawie naturalnym i objawionym prawie Bożym stanowi dla sumienia normę obiektywną.           Z prawa naturalnego chrześcijanin jest zdolny rozpoznać swe powołanie. Mówi o tym często św. Paweł. Prawo to jest elementem prawa Bożego, gdyż istnieje tylko jeden porządek moralny ustanowiony przez Boga Stwórcę.

W pierwotnym powołaniu człowieka ład moralny wyznacza godność naturalną i nadprzyrodzoną człowieka. Grzech pierworodny zakłócił ten porządek, pozbawiając łaski nadprzyrodzonej, osłabiając moralne zdolności człowieka.

Prawo S.T. jest ściśle powiązane z przymierzem. Przymierze zobowiązuje do przestrzegania prawa i jednocześnie jest przygotowaniem narodu na przyjście Zbawiciela. Wraz z przyjściem Jezusa przychodzi nowe Prawo. Nowy ład to prawo Ducha i życie w Jezusie Chrystusie, prawo wiary i łaski, którego wypełnieniem jest miłość. Dzięki łasce i pomocy Ducha człowiek poznaje, przyjmuje i może zachować w duchu wiary nakazy Ewangelii.

Nowe prawo wolności nie zwalnia od obowiązków, ale nakłada nowe i ważne zobowiązania odkupionym w Chrystusie. Człowiek ma się upodabniać do Chrystusa wg miary jego daru, urzeczywistniać naturalny ład w sposób nadprzyrodzony oraz przezwyciężać skutki grzechu pierworodnego w naturze.

Wezwanie Boże dociera do człowieka za pośrednictwem prawodawstwa świeckiego, pochodzącego od upoważnionej do tego władzy; prawa kościelnego (autorytet Urz. Naucz. Kościoła). Przestrzeganie tych praw obowiązuje człowieka w sumieniu, które ciągle musi weryfikować swój sąd względem porządku obiektywnego.

Teza 3: Prawo w realizacji chrześcijańskiej moralności i powołania

a)      „To czyń, a będziesz żył” - zgodność ludzkiej egzystencji z zamysłem Bożym (jedna natura), gwarantem ludzkiego szczęścia (cel ludzkiego życia).

b)      Ostateczny sposób posłuszeństwu prawu Bożemu (miłość jako dar).

c)      Sposób wyrażania się woli Bożej (rodzaje praw).

a) Przez prawo moralne uznajemy nie tylko coś skodyfikowanego, ale porządek funkcjonowania, z którego wynika prawo naturalne i objawione. Prawo to porządek. Prawo moralne jest, zatem wyrazem woli Bożej, która porządkuje (w sensie normatywnym) wolne działanie człowieka jako jednostki i jako wspólnoty. Prawo moralne pochodzi od Boga i w nim ma swe źródło: mocą zaś naturalnego rozumu, który bierze początek z mądrości Bożej, jest on zarazem własnym prawem człowieka. W nim, więc ujawnia się normatywny charakter Bożego powołania, tzn. fakt, że prawo moralne jest ze swej istoty przede wszystkim zobowiązaniem.

„JEST” → „POWINIEN” (Prawo)

Zachowanie prawa, czyli wykonanie tego, co powinienem, czyli „czyń to, a będziesz” oznacza „to czyń” sprawia, że człowiek „będzie”. To jest stawanie się człowieka człowiekiem, osiąganie pełni człowieczeństwa na miarę pełni Chrystusa.

b)  Ostateczną formą prawa jest miłość bezinteresowna, czyli „kochaj, a będziesz żył”

c)  Wola Boża wyraża się poprzez różne prawa:

a.         Prawo wieczne – jest to zamysł Boży nakazujący zachowanie porządku naturalnego, a zabraniający jego naruszenia. Jest istniejącą w umyśle Bożym zasadą rządzenia światem. (Opatrzność Boża)

Ze względu na dwojaki sposób ogłoszenia odwiecznego prawa Bożego jednego prawa ogłoszonego w stworzeniu a drugiego w objawieniu, wyróżniamy prawo naturalne i Boże prawo pozytywne:

b.        Prawo naturalne – wyraża pierwotny zmysł moralny, który pozwala człowiekowi poznać rozumem, czym jest dobro i zło, prawdę i kłamstwo. Wyraża i wskazuje cele, uprawnienia i obowiązki, których podstawą jest cielesna i duchowa natura osoby ludzkiej. Wyraża ono godność osoby i jest właściwe człowiekowi jako osobie.

c.         Prawo objawione – jest porządkiem, który Bóg wprowadził w świat. Dekalog jest prawem objawionym- źródłem jest Bóg. Prawo to dotyczy porządku naturalnego oraz nadprzyrodzonego.

d.        Prawo stanowione – są nim wszystkie normy postępowania moralnego, które możemy odkryć odwołując się do treści podanego ludziom przez Boga Objawienia:

ST → Dekalog, Księga Przymierza, Dekalog rytualny, Tora, Kodeks Deuteronomiczny;

NT→ Prawo Ewangeliczne[Prawo miłości, Prawo łaski, Prawo wolności].←Prawo Chrystusowe ma charakter ostatecznego nauczania.

e.         Prawo stanowione ludzkie – [Prawo kościelne i prawo świeckie]

_____________________________________________________

Słowo Boże skierowane do człowieka w Objawieniu stanowi wezwanie domagające się odpowiedzi. Człowiek w swojej decyzji przynosi owoc: dobry lub zły. Postępowanie musi odpowiadać wyposażeniu otrzymanemu w akcie stwórczym i zbawczym. Powołanie chrześcijańskie do miłości jest wezwaniem do czynów miłości wobec Boga i bliźniego.

Decyzja moralna musi być wolna ze swej istoty - inaczej zaprzecza powołaniu skierowanemu do osoby; osoba wypowiada siebie w czynie i poprzez czyn. Czyn jako odpowiedź oznacza działanie świadome i wolne, w którym sprawca realizuje siebie. Czynem jest zarówno działanie jak i jego „zaniechanie”. Działający ujawnia swą postawę wobec przedmiotu działania, wobec celu jaki obrał, wobec okoliczności. Zgodność czynu z Bożym powołaniem w wymienionych punktach oznacza wypełnienie osobistego powołania.         Sprawność moralna określana jest w Piśmie Świętym jako przyjaźń z Bogiem. Chodzenie za Nim, zachowanie Jego słów. Chrystus mówiąc o doskonałości (Kazanie na górze), wzywa do stałego stanu ducha, szczególnie w czynie miłości nieprzyjaciół. Miłość jako cnota Boska zakłada przyjęcie Słowa Bożego przez wiarę i eschatologicznych obietnic Bożych przez nadzieję - stanowi o cnotliwości życia chrześcijańskiego w ogóle, a więc niejako miłość jest cnotą cnót. Bóg inicjując życie cnoty (sprawności moralnej) zakłada otwarcie człowieka i współpracę.

Teza 4: Pojęcie i funkcja moralnego prawa naturalnego

a)      Definicja prawa naturalnego

b)      Prawo moralne = porządek egzystencji i działania (dar Boży, pozwalający człowiekowi osiągnąć szczęście).

a) Prawo naturalne – wyraża pierwotny zmysł moralny, który pozwala człowiekowi poznać rozumem, czym jest dobro i zło, prawda i kłamstwo. Wyraża i wskazuje cele, uprawnienia i obowiązki, których podstawą jest cielesna i duchowa natura osoby ludzkiej. Wyraża ono godność osoby i jest właściwe człowiekowi jako osobie.

Jest nazwanym naturalnym, „…nie dlatego, że odnosi się do natury istot nierozumnych, lecz dlatego, że rozum, który je ogłasza [jako światło poznania złożone w nas przez Boga Stwórcę] należy do natury człowieka”. Bóg za pośrednictwem rozumu wskazuje człowiekowi właściwy kierunek jego działania. Prawo to jest wpisanie w ludzkie serce [por. Rz 2,15- „Wykazują oni, że treść Prawa jest wypisana w ich sercach”]. Chociaż więc prawo naturalne jest prawem wyłaniającym się w świetle rozumu, to jednak Objawienie je umacnia i doskonali.

b) Prawo moralne, pomimo że pochodzi od Boga nie ma jednak charakteru heteronomicznego [zob.wyżej]. Jest to przede wszystkim zobowiązanie wewnętrzne [teonomia uczestnicząca], jako że dobrowolne posłuszeństwo człowieka prawu Bożemu implikuje rzeczywisty udział rozumu i woli człowieka w Bożej mądrości i Opatrzności.

Działanie według porządku naturalnego danego przez Boga w stworzeniu pozwala człowiekowi osiągnąć szczęście. Zachowanie tego porządku owocuje wewnętrzną harmonią.

_____________________________________________________

Prawo naturalne oznacza oparty na podstawowych imperatywach zbiór norm kategorialnych, obiektywnych i absolutnych, które uzdalniają podmioty rozumne do spełniania aktów wewnętrznie dobrych, a unikania wewnętrznie złych.

·         podstawowe imperatywy - czyń to, co moralnie dobre, a unikaj tego, co moralnie złe;

·         normy kategorialne - reguły praktycznego postępowania moralnego (Dekalog);

·         obiektywne - istniejące niezależnie od aktów poznawczych ludzkiego intelektu, przez intelekt tylko odtwarzane;

·         powszechne i niezmienne (absolutne) - znane wszystkim ludziom, którzy osiągnęli normalny stopień rozwoju.

Moralne prawo naturalne obejmuje zbiór norm tkwiących w naturze człowieka. Posiada ono sankcję (odpłata fizyczna doznawana przez podmiot) doczesną i ostateczną.

Teza 5: Odpowiedzialność moralna za działanie – pełna i zmniejszona

a)      Człowiek jest w pełni odpowiedzialny za swe czyny, gdy decyzje podejmuje „po ludzku”, tzn. z zaangażowanie osobowym (świadomość i wolność podejmowania decyzji).

b)      Odpowiedzialność jest zmniejszona lub zniesiona, gdy następuje istotny brak któregoś z w/w elementów (przykłady).

A) Czyn ludzki ma miejsce wówczas, gdy „człowiek wie, czego chce i gdy wie, co robi”. Z ludzkim czynem związania jest odpowiedzialność. Działanie jest odpowiedzialne, gdy jest pełne zaangażowanie osobowościowe tzn. działa prawidłowo rozum i wola. Czynem ludzkim jest taki czyn, gdy człowiek jest zaangażowany osobowo. Gdy wola lub rozum są ograniczone, to działanie jest zachwiane. Istnieją czyny ludzkie, których wykonanie jest zawsze niegodziwe [zabójstwo człowieka]

B) Poczytalność i odpowiedzialność za działanie mogą zostać zmniejszone lub zniesione na skutek niewiedzy(ignorancja), nieuwagi, przymusu, strachu, przyzwyczajeń, nieuporządkowanych uczyć oraz innych czynników psychicznych lub społecznych.

_____________________________________________________

Odpowiedzialność moralna za działanie zależy od rozumu i woli oraz może być zmniejszona przez pewne czynniki:

- świadomość umysłu,

- uwaga przedmiotu, która określa zakres naszego poznania.

Czynniki ograniczające wiążą się z:

- osłabieniem chorobowym samych układów umysłowych lub psychicznych,

- patologicznymi stanami organizmu, które utrudniają posługiwanie się rozumem,

- wpływem złego ducha, który uniemożliwia funkcjonowanie rozumu.

Wśród chorób umysłowych wyróżniamy trwałe i czasowe. Człowiek chory w dużym stopniu zachowuje swoją odpowiedzialność moralną, ale jest ona zakłócona. Do obniżenia, a w krańcowej swej postaci do zupełnego zniesienia odpowiedzialności moralnej prowadzą różnego rodzaju choroby psychiczne. Oprócz nich istnieją pewne stany dezorganizacji psychicznej nie należące do patologii, które również zmniejszają odpowiedzialność moralną. Należą do nich głęboko zakorzenione w psychice człowieka błędne nawyki myślenia. Są one owocem nacisku psychicznego ze strony środowiska, a w swej treści wyrażają przejęte w nim błędne opinie i sądy wartościujące, zmniejszają stopień wolności, a więc i odpowiedzialności moralnej.

Odpowiedzialność moralną za grzech zmniejsza lub całkowicie znosi niewiedza, nazywana także ignorancją. Każda ignorancja uniemożliwia poznanie wartości czynu, choć nie każda uwalnia od odpowiedzialności moralnej za niegodziwe działanie. Teologia moralna wyróżnia ignorancję niepokonalną, a więc i niezawinioną, oraz pokonalną - zawinioną. Z powodu niewiedzy zawinionej ponosi się konsekwencje.

Także nałogi wpływają na odpowiedzialność. Naturalne - niezależne od woli to tylko słabość, gdy człowiek czyni wszystko, aby z nich się uwolnić. Nałogi moralne - gdy człowiek zgadza się na przyzwyczajenie.

Działanie ludzkie może podlegać wpływom uczuć: pozytywnych i negatywnych. Uczucie towarzyszy działaniu i samo z siebie nie wpływa na jakość czynu. Jednak wyprzedzające wolę podlega ocenie, gdy jest przyczyną działania.

Teza 6: Grzech jako upadek moralny i odmowa powołania chrześcijańskiego

a)      Definicja (nieposłuszeństwo) i skutki grzechu (śmierć)

b)      Dlaczego mimo śmierci, człowiek żyje? (Boże miłosierdzie)

c)      Na czym człowiek może polegać chcąc wyjść z grzechu? (Łaska i jednak natura)

A)

Biblia nie przedstawia nam grzechu, który pochodzi ze stwórczego planu Boga, lecz jest skutkiem aroganckiej i błędnej decyzji ludzkiej wolności:

def. św. Augustyna – słowo, czyn lub pragnienie przeciwne Prawu wiecznemu [Prawo nie jest czymś zewnętrznym, jakąś narzuconą człowiekowi normą postępowania, ale jest rzeczywistością, która pozwala mu być w pełni człowiekiem i kieruje go na drodze jego autentycznie ludzkiego rozwoju]. Grzech jest nieporządkiem i przewrotnością tzn. jest on odsunięciem się od Stwórcy, który jest najwyższy i zwrócenie się do stworzenia, która jest niższe.

def. św. Tomasz – jest czynem człowieka jako osoby i to czynem moralnie złym, czyli czynem, który wyraża negację Boga, odrzucenie innych, brak w realizacji samego siebie.

def. Madeja → świadome i dobrowolne nieposłuszeństwo Bogu – jest to degradacja człowieka z powodu niego samego – zapłatą za grzech jest śmierć.

Grzech może być:

r      Materialny – czyn ludzki w różnych przejawach- słowa, czyny, pragnienia [jest związany z istotą czynu ludzkiego w jego części materialnej]

r      Formalny – wypływa z racji istniejącego zła, wyrażającego się w sprzeciwie wobec Prawa wiecznego

Skutki grzechu ciężkiego...