Instrumenty muzyczne.doc

Instrumenty muzyczne - charakterystyka

Instrumenty muzyczne są to narzędzia dzięki którym muzyka zapisana za pomocą znaków graficznych, czyli nut, staje się żywa. Na przestrzeni wieków zmieniały się ich kształty, rozmiary, a w związku z tym zmieniały się wymagania względem instrumentalisty. Najstarsze instrumenty były zbudowane z materiałów naturalnych takich jak żłobione drewno, skóra zwierzęca, rogi, itp. Rozwój techniki niósł za sobą udoskonalanie metod obróbki, co miało nierozerwalny związek także ze sztuką konstruowania i wytwarzania instrumentów muzycznych. Aby objąć wszystkie instrumenty stosuje się podziały według obranych kryteriów. Dla porządku wprowadza się kilka kategorii podziału. Są nimi na przykład: materiał z którego są wykonane, mechanizmy, sposoby wydobywania dźwięku.

Na wstępie należy wyjaśnić pojęcie dźwięku, bowiem będzie nam ono towarzyszyło przez cały czas omawiania instrumentów muzycznych, niezależnie od grupy.

Dźwięk są to drgania powietrza wprawionego w ruch, drgania, które docierają do naszych uszu jako fala dźwiękowa przenoszona powietrzem. W zależności od rodzaju instrumentu, powietrze to innym sposobem zostaje wprawione w ruch.

Podstawowy podział instrumentów przedstawia się następująco:

·         dęte

·         strunowe

·         perkusyjne

·         elektryczne

W obrębie tychże grup mamy podgrupy, które różnicują już materiał z którego instrumenty te były wykonane:

dęte:

** drewniane

** blaszane

** akordeon i organy

strunowe:

** smyczkowe

** szarpane

** klawiszowe

perkusyjne:

** o określonej wysokości dźwięku

** o nieokreślonej wysokości dźwięku

elektryczne

** do nich należą wszelkie techniki obróbki dźwięku stosowane w muzyce współczesnej

INSTRUMENTY DĘTE

Instrumenty te niewątpliwie są najstarszymi. Pierwotnie używane były do ogłaszania sygnałów na rogach zwierzęcych, bądź wydrążonej kości zwierzęcej. Dźwięk powstaje w nich poprzez wprawienie powietrza w ruch przez odpowiednie zadęcie. Instrumenty te dzielą się na dęte drewniane oraz blaszane. Podział ten uwarunkowany jest nie materiałem z którego instrumenty te są wykonane lecz ze względu na występowanie stroika. ustnika, oraz mechanizmy występujące w instrumencie: dla dętych drewnianych będzie to mechanizm klapowy, natomiast dla blaszanych mechanizm nosi nazwę wentylowego.

INSTRUMENTY DĘTE DREWNIANE

Wewnątrz tej grupy znajdują się dwie podgrupy dzielące instrumenty ze względu na sposób zadęcia, a raczej element przez który powietrze jest wprawiane w ruch. Otóż są to:

** dęte drewniane wargowe, czyli flet poprzeczny, bowiem instrumentalista wdmuchuje powietrze do otworu znajdującego się na tzw. głowie fletu, a powietrze to jest kierowane na wargę. Naturalnie rozróżniamy flety podłużne inaczej zwane prostymi, oraz poprzeczne wielkie i piccolo.

** dęte drewniane stroikowe. Do grupy tej należą instrumenty, w których powietrze wdmuchiwane do instrumentu kierowane jest na drewniany stroik, pojedynczy bądź podwójny, który to wprawia powietrze w drgania. Mamy tutaj: obój, rożek angielski, klarnet, basklarnet, fagot, kontrafagot, saksofon.

Instrumenty dęte drewniane wykonane są nie tylko z drewna ale i z ebonitu, metalu, srebra, a nawet szkła.

FLET POPRZECZNY

Instrument najwyższy skalą spośród wszystkich instrumentów grupy ( ściślej, jego odmiana , czyli flet mały piccolo ). Skala fletu poprzecznego tzw. wielkiego sięga od c1 do c4. Jego odmiana, czyli flet piccolo ma skalę o oktawę wyższą, czyli od c2do c5.

Dźwięk powstaje poprzez wprowadzenie słupa powietrza (znajdującego się wewnątrz instrumentu) w drganie. Dzieje się to za pomocą ustnika tzw. wargowego poprzez który przy odpowiednim zadęciu instrumentalisty zachodzi powyżej opisane zjawisko. Częstotliwość drgań można regulować za pomocą siły zadęcia. w ten sposób zwiększa się głośność wydobywanego dźwięku, a także ulega zmianie jego tembr. Flety poprzeczne posiadają system klapowy. Jest to instrument nietransponujący. Jedynie flet piccolo wybrzmiewa o oktawę wyżej od rzeczywistego zapisu nutowego, co uwarunkowane jest wygodą czytania nut.

OBÓJ

Obój jest instrumentem stroikowym, co więcej , posiada on dwa stroiki. Skala oboju sięga od b do g3. W tym przypadku również występuje mechanizm klapowy. Instrument trzyma się przed sobą, zaciskając stroik w wargach. Gra na oboju jest bardzo trudną, ponieważ aby wydobyć dźwięk należy wprowadzić powietrze pod bardzo dużym ciśnieniem pomiędzy płytki stroika.

Odmianą oboju jest rożek angielski. Rożek jest instrumentem transponującym o kwintę w dół, czyli jest w stroju F. Transponowanie o kwintę w dół oznacza, że dźwięki zapisane w nutach, w rzeczywistości brzmią o kwintę niżej.

KLARNET

Jest instrumentem stroikowym, jednakże posiadającym jeden stroik. Skala obejmuje dźwięki od d do g3. Klarnet transponuje o sekundę w dół, bowiem najczęstszym strojem klarnetu jest B. Ma bardzo szerokie zastosowanie w muzyce, bowiem spotykamy go zarówno w orkiestrach symfonicznych jak i wojskowych, a także zespołach ludowych.

Istnieje także basowa odmiana klarnetu - basklarnet, który występuje w stroju B i jest niższy skalą od klarnetu "zwykłego".

FAGOT

najniżej brzmiący instrument z grupy dętych drewnianych. Skala fagotu obejmuje dźwięki od B1 do d2. Fagot posiada podwójny stroik, jest także największym instrumentem z tejże grupy. W orkiestrze są mu bardzo często partie solowe.

Odmianą fagotu jest kontrafagot. Najniższym dźwiękiem tejże basowej wersji fagotu jest B2.

SAKSOFON

Wykonany jest z metalu, jednak ze względu na mechanizm klapowy oraz pojedynczy drewniany stroik zaliczany jest do instrumentów dętych drewnianych. Saksofony maja przeróżne skale i w zależności od ich zasięgu wyróżnić możemy różne typy tegoż instrumentu: mały sopranowy, sopranowy, altowy, tenorowy, basowy, kontrabasowy. Znalazł zastosowanie w muzyce przede wszystkim rozrywkowej.

Instrumenty stroikowe działają na innej zasadzie. Grający dmuchając wywołuje drgania stroika ( kawałka trzciny lub metalu ), które przenoszą się na słup powietrza wewnątrz instrumentu, będącego pustym w środku, drewnianym cylindrem. Do tej grupy instrumentów zaliczamy między innymi klarnet, fagot i obój.

Saksofon został wynaleziony w XIX w. przez Adolpha Saxa. Chociaż instrument ten wykonany jest z mosiądzu, zalicza się go do instrumentów drewnianych. Jest on często wykorzystywany przez zespoły grające jazz lub muzykę pop.

INSTRUMENTY DĘTE BLASZANE

Do grupy tej należą: trąbka, róg, puzon, tuba wraz z ich odmianami. Charakterystyczną cechą instrumentów dętych blaszanych jest obecność ustnika oraz mechanizmu wentylowego. Wydobycie dźwięku polega na wprowadzeniu do ustnika powietrza pod odpowiednim ciśnieniem. W przypadku instrumentów tejże grupy dla osłabienia dźwięku bądź uzyskania osobliwej barwy możliwe jest użycie tłumika, który umieszcza się w czarze głosowej.

TRĄBKA

jest to najszybszy instrument z grupy dętych blaszanych. Skalą obejmuje dźwięki od e do c3. Trąbka transponuje w sekundę wielką w dół, czyli jest w striju B.

RÓG

inaczej waltornia, jest to instrument o pięknej barwie i skali od H1 do es2. Niegdyś był to róg zwierzęcy, z czasem wystosowano konstrukcję metalową. Naturalnie posiada ustnik oraz czarę głosową, w której zakończenie można wmontować tłumik, bądź osłabiać brzmienie dłonią.

PUZON

jest instrumentem o niskiej skali brzmienia. Spotykane są dwa rodzaje mechanizmów w tym instrumencie: suwakowy oraz wentylowy. Jedynie w puzonie suwakowym możliwy jest zabieg artykulacyjny zwany glissandem. Skala instrumentu to B1 do d2. Puzony są instrumentami nietransponującymi.

TUBA

największy rozmiarami, a w związku z tym najniższy skalą instrument dęty blaszany. Skala obejmuje dźwięki z zakresu E1 do d1.

INSTRUMENTY DĘTE: ORGANY I AKORDEON

ORGANY

są właściwie instrumentem dętym klawiszowym. Do grupy instrumentów dętych zalicza się je ze względu na to, że do powstania dźwięku potrzeba operowania powietrzem pod odpowiednim ciśnieniem. Skala tegoż instrumentu obejmuje wszystkie dźwięki. Organy mają olbrzymie możliwości kolorystyczne i mają charakter wybitnie solistyczny.

AKORDEON

jest instrumentem będącym niejako odmianą harmonii ręcznej zaopatrzoną w klawisze ale i guziki. Prawa ręka obsługuje klawiaturę o skali mniej więcej trzech oktaw: G do a3.

Do wydobycia dźwięku niezbędne są ruchy miechem, który wprawia w ruch powietrze znajdujące się wewnątrz, dlatego też instrument zaliczamy do grupy dętej.

INSTRUMENTY STRUNOWE

Instrumenty strunowe charakteryzują się tym, że źródłem dźwięku jest drgająca struna. Podział wewnętrzny tejże grupy opiera się na kategoriach sposobu wydobycia dźwięku. Podgrupami byłyby wtedy:

** smyczkowe

** szarpane

** klawiszowe

INSTRUMENTY STRUNOWE SMYCZKOWE

dźwięk powstaje w nich wskutek pocieranie smyczkiem o strunę. Instrumenty różnią się wielkością, a w związku z tym i skalą.

SKRZYPCE

instrument ten posiada cztery struny strojone kwintami czystymi: g, d1, a1, e2. Jest to instrument najmniejszy z tej grupy dlatego też posiada najwyższą skalę. Istnieje wiele sposobów gry na tym instrumencie, m. in.: arco, pizzicato.

ALTÓWKA

do gry układa się tak samo jak skrzypce ( na ramieniu ), jednak jest to instrument większych od skrzypiec. Posiada również cztery struny strojone kwintami czystymi: c, g, d1, a1. Altówka jest instrumentem o niższej skali, a także mniejszych możliwościach technicznych.

WIOLONCZELA

jest instrumentem o znacznie większych rozmiarach od altówki, a już tym bardziej od skrzypiec. Wiolonczelę trzyma się między kolanami opartą o podłogę. Instrumentalista znajduję się w pozycji siedzącej. Instrument ten posiada cztery struny strojone kwintami czystymi: C, G, d, a ( dokładnie o oktawę niżej niż altówki ).

KONTRABAS

Największy spośród tej grupy. Instrumentalista znajduje się w pozycji stojącej trzymając instrument przed sobą oparty o podłogę. Posiada cztery struny strojone kwartami: E1, A1, D, G. Kontrabas jest instrumentem transponującym o oktawę czysta niżej. Technika gry przede wszystkim opiera się na szarpaniu grubych strun palcami, jednak gra się również smyczkiem adekwatnym wielkością do gabarytów kontrabasu.

INSTRUMENTY STRUNOWE SZARPANE

w tychże instrumentach dźwięk powstaje poprzez szarpanie strun palcami.

HARFA

składa się z 46 strun według gamy Ces - dur. Dodatkowo istnieje siedem pedałów do przestrajania o odległość półtonu bądź całego tonu. Do gry używa się ośmiu palców z obydwu rąk.

LUTNIA

to instrument który święcił triumfy w okresie trubadurów, truwerów. Dzisiaj służy jedynie do wykonywania muzyki dawnej.

GITARA

posiada sześć strun strojonych kwartami czystymi z jedną tercją wielką wewnątrz: E, A, d, g, h, e1. Odmianami gitary zwanej klasyczną są: gitara elektryczna, gitara basowa ( posiadająca cztery struny ).

MANDOLINA

posiada cztery podwójne struny strojone na dźwięki: g, d1, a1, e1. Typ mandoliny wykształcony we Włoszech w XVII wieku nazywamy mandoliną neapolitańską.

MANDOLA

jest instrumentem starszym od mandoliny. To właśnie z niej w wieku XVII wykształciła mniejsza wielkością i wygodniejsza mandolina. Malndola miała bowiem większe rozmiary i niższą skalę. Mandola posiada cztery pary strun, a strojona była o oktawę niżej od mandoliny: G, d, a, e1.

INSTRUMENTY STRUNOWE KLAWISZOWE

To instrumenty w których dźwięk powstaje poprzez szarpanie jak i uderzanie struny jednocześnie.

KLAWIKORD

prototyp fortepianu, najstarszy instrument klawiszowy. Dźwięk powstawał przez uderzenie o strunę metalową płytką, wskutek czego dźwięk był delikatny. Instrument ten był wykorzystywany do gry w gronie kameralnym.

KLAWESYN

podobny kształtem do fortepianu, jednak o mniejszej ( węższej ) skali dźwięków. Dźwięk powstaje poprzez szarpnięcie struny piórkiem. Wskutek takiego mechanizmu powstający dźwięk jest krótki i delikatny, jednak instrument ten święcił triumf jako instrument solowy zwłaszcza w II połowie XVII wieku ( w okresie działalności tzw. klawesynistów francuskich ).

FORTEPIAN

jest instrumentem strunowo - klawiszowym. Kształt przypomina skrzydło ptaka. Fortepian wyłonił się z klawesynu po wprowadzeniu mechanizmu młoteczkowego ( wynalazek Bartolommeo Cristofori ). W instrumencie tym mamy niezwykle szerokie możliwości zarówno pod względem głośności, tembru, jak i artykulacji dźwięków. Skala fortepianu sięga nawet siedmiu oktaw: od A2 do c5.

PIANINO

jest odmianą fortepianu, gdzie płyta rezonansowa ustawiona jest pionowo ( w fortepianie poziomo ). Dzięki temu możliwe było skonstruowanie instrumentu o znacznie mniejszych rozmiarach.

INSTRUMENTY PERKUSYJNE

Do tej grupy zaliczamy instrumenty w których dźwięk powstaje poprzez drganie całego instrumentu bądź napiętej skóry/ błony. Wewnątrz grupy uwzględniamy podział na instrumenty o:

** określonej wysokości dźwięku

** nieokreślonej wysokości dźwięku

INSTRUMENTY PERKUSYJNE O OKREŚLOONEJ WYSOKOŚCI DŹWIĘKU

KSYLOFON

zbudowany jest z szeregu drewnianych płytek. Perkusista uderza w nie pałeczkami. Skala instrumentu zależy od ilości płytek, jednak najczęściej spotyka się skalę obejmującą dźwięki od g1 do g4.

WIBRAFON

zbudowany z szeregu płytek metalowych uderzanych pałeczkami. Dźwięk zyskuje charakterystyczny tembr poprzez zastosowanie metalowych rur w których powietrze ulega wibrowaniu. Długość dźwięku kontrolowana jest za pomocą pedałów. Skala instrumentu wacha się od dwóch do czterech oktaw.

DZWONY

inaczej zwane dzwonami orkiestrowymi, mają kształt metalowych rur. półkul ustawionych w dwóch rzędach. Dźwięk powstaje przez uderzenie w nie młotkiem obciągniętym skórą, bądź filcem. Strój od c do f1.

DZWONKI

zaopatrzone w klawiaturę, podobne do ksylofonu, ewentualnie czelesty. Składają się z metalowych listew uderzanych drewnianymi pałeczkami.

CZELESTA

lub celesta; Jest to instrument perkusyjny posiadający klawisze. Naciśnięcie klawisza powoduje uderzenie młoteczka w metalową sztabkę. Skala tego instrumentu sięga od c1 do c5.

KOTŁY

używane w liczbie mnogiej dlatego bowiem w muzyce używa się co najmniej dwóch kotłów, które strojone są na dwa dźwięki: prymę toniki i dominanty.

INSTRUMENTY PERKUSYJNE O NIEOKREŚLONEJ WYSOKOŚCI DŹWIĘKU

do grupy tej należą: bęben wielki, trójkąt, werbel, gong, talerze, kastaniety, bębenek baskijski, tam - tam.

BĘBEN WIELKI

korpusem jest walec obciągnięty skórą, błoną. Perkusista wydobywa dźwięk przy pomocy pałek, palców, dłoni, bądź metalowej szczoteczki.

BĘBEN MAŁY

inaczej werbel. W instrumencie tym nad napiętą skórą znajdują się metalowe struny.

TAMBURYN

inaczej bębenek baskijski. Składa się z obręczy drewnianej na którą naciągnięta jest skóra. Wyposażony jest także w blaszki, dzwoneczki. Dźwięk uzyskuje się poprzez potrącanie instrumentu.

GONG

jest to instrument o kształcie tarczy, wykonany jest z metalu. Dżwięk powstaje na skutek uderzenia pałką z obiciem filcowym.

TAM - TAM

rozmiarowo nieco większy od gongu, brzmienie niższe, dźwięk delikatniejszy.

TALERZE

inaczej czynele. S a to dwie metalowe płyty, na których gra się uderzając nimi o siebie, bądź uderzając o nie pałeczką do tego przeznaczoną.

TRÓJKĄT

inaczej triangel. Jest to nie zamknięty pręt metalowy wygięty na kształt trójkąta. Dźwięk powstaje na skutek uderzenia w trójkąt metalową/ drewnianą pałeczką.

KASTANIETY

jest to instrument hiszpański i stanowią go dwie muszle drewniane połączone wiązaniem.