Dermatologia 2004/2005                             Opracowane przez grupę F

DERMATOLOGIA

(PAM)

Tematy egzaminacyjne

Szczecin 2005

1. Anatomia, fizjologia i immunologia skóry.

Skóra składa się z:

-          powłoki właściwej, czyli skóry

-          przydatków: gruczoły skórne, włosy, paznokcie.

-          naczyń krwionośnych i chłonnych oraz zakończeń nerwowych.

Dzięki swej znacznej powierzchni, wysokiemu stopniu zróżnicowania anatomicznego oraz swoistości czynności biologicznych skóra jest narządem bezwzględnie niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu jako całości. W okolicach naturalnych otworów ciała skora przechodzi w błonę śluzową odpowiednich układów (pokarmowy ,oddechowy ,moczowy , narządy płciowe ) .

Funkcje skóry

Skóra bierze udział w:

·         percepcji bodźców - receptory w skórze i naskórku, włókienka nerwowe

·         termoregulacji ustroju - powierzchowne sploty naczyniowe , głównie żylny , biernie - owłosienie , gruczoły potowe

·         Rozszerzenie i zwężenie naczyń pod wpływem bodźców cieplnych dotyczy powierzchniowych naczyń skóry i ma charakter odruchowy ; ie wpływa ono na stan czynnościowy głębokich naczyń skory.

·         ochronie mechanicznej - osłona przed otarciami - warstwa rogowa naskórka ,włókna skóry
amortyzacja sił działających od zewnątrz - włókna kolagenowe i sprężyste , podściółka tłuszczowa

·         ochronie chemicznej - gruczoły łojowe ,płaszcz kwasowy i lipidowych powierzchni keratyna naskórka
Zmieszany z potem łój tworzy na powierzchni ciała cienką warstwę emulsji olejowo - wodnej, chroniącej skórę przed szkodliwym działaniem czynników chemicznych, nadaje skórze pewien stan natłuszczenia przez co przeciwdziała wysychaniu skóry i jej pękaniu. Natłuszczanie skóry chroni ją od pewnego stopnia przed uszkodzeniem mechanicznym. Kwaśne oddziaływanie łoju jest czynnikiem przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym.

·         melanogenezie - wytwarzanie melaniny

·         resorpcji - ograniczone i kontrolowane wchłanianie niektórych związków chemicznych
jak np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach(A, D i K)oraz niektóre hormony stosowane w celach leczniczych

·         gospodarce tłuszczowej - magazynowanie tłuszczu w tkance podskórnej

·         gospodarce wodno-mineralnej - gruczoły potowe , podścielisko tkanki łącznej

·         gospodarce witaminowej - wytwarzanie witaminy D3 działającej przeciw krzywiczo

·         wydzielaniu dokrewnym - komórki tuczne (heparyna ,histamina)

Inne cechy skóry

Skóra u dorosłego człowieka waży od 3,5 do 4,5 kg, co wynosi około 6% masy ciała. W okresie rozwojowym masa skóry zwiększając się pozostaje zawsze w prostym stosunku do ogólnej masy ciała. Powierzchnia skóry u dorosłego człowieka nie przekracza dwóch metrów kwadratowych, grubość zaś zależnie od okolicy ciała wynosi od 0,5 do 4 mm . Najbardziej zmienna jest grubość naskórka , który pod wpływem powtarzających się i długo trwających bodźców mechanicznych może grubieć bardzo znacznie zwłaszcza w obrębie dłoni i podeszew. Również znacznym wahaniom ulega grubość podściółki tłuszczowej. Najcieńszą skórę spotykamy na powiekach, napletku i żołędzi prącia. Dzieci, kobiety i ludzie starzy mają skórę cieńszą.

Przesuwalność
Zespolenie skóry z tkankami głębiej położonymi jest mniej lub więcej ścisłe i decyduje o jej przesuwalności w stosunku do podłoża .W niektórych okolicach , np. w obrębie dłoni i podeszew , skóra jest ściśle zespolona z powięzią przez mocno rozwinięte pęczki łącznotkankowe i bardzo nieznacznie przesuwalna . Odwrotnie, na grzbiecie rąk skóra jest w znacznym stopniu przesuwalna i daje się ująć w wysoki fałd.

Napięcie skóry

W stanie fizjologicznym skóra jest do pewnego stopnia rozciągnięta na powierzchni ciała . Ta zdolność do rozciągania się jest miarą jej jędrności i napięcia. Napięcie skóry u dzieci jest większe niż u osób starszych. Ta właściwość skóry jest uzależniona od obfitości i zdolności kurczenia się włókien sprężystych , w mniejszy, stopniu od włókien kolagenowych.

Dermatomy

Są to sąsiadujące z sobą segmenty skóry zaopatrywane przez poszczególne gałęzie obwodowych nerwów czuciowych. Istnieje zgodność poglądów, że poszczególne dermatomy zachodzą na siebie w różny sposób w zależności od tego , jaką czynność skóry się bada(czuciowa , unerwienie autonomiczne , wydzielanie potu) . Dermatomy mają pewne znaczenie kliniczne, gdyż nierzadko stwierdza się w obrębie skóry rozwój wykwitów chorobowych , które topograficznie odpowiadają poszczególnym dermatomom.

Budowa skóry :

Skóra ma budowę warstwową. W jej skład wchodzą:

·         naskórek

·         skóra właściwa

·         tkanka podskórna

Naskórek (epidermis)

Warstwa podstawna (stratum basale)

Jeden rząd walcowatych komórek ściśle przylegających do siebie ułożonych na błonie podstawnej. Komórki mają duże owalne jądra komórkowe. W obrębie tej warstwy widoczne są liczne podziały komórkowe, a także znajdują się melanocyty, komórki Langerhansa, komórki Merkela (zakończenia nerwowe). Komórki podstawne łączą się między sobą i z komórkami warstwy kolczystej za pomocą desmosomów.

Warstwa kolczysta (stratum spino-sum)

Kilka rzędów komórek o kształcie wielokątnym, komórki nie przylegają ściśle do siebie, a połączone są ze sobą jedynie desmosomami. Powstałe przestrzenie międzykomórkowe wypełnia płyn bogaty w mukopolisacharydy i białka.

Warstwa podstawna i kolczysta nazywane są warstwą Malpighiego ("żywą"), ponieważ powyżej tej warstwy nie obserwuje się podziałów komórkowych i rozpoczyna się proces keratynizacji.

Warstwa ziarnista (stratum granulosum)

Kilka rzędów wrzecionowatych komórek. Komórki zawierają liczne ziarna keratohialiny.

Strefa (zona)pośrednia (jasna) – stratum intermediale

Wąskie pasmo leżące ponad warstwą ziarnistą. Ma ona duże znaczenie w zaburzeniach rogowacenia. Nie występuje we wszystkich okolicach ciała.

Warstwa rogowa (Stratum corneum)

Płaskie ściśle do siebie przylegające komórki dachówkowato ułożone, w górnej części komórki są luźniej ułożone i ulegają złuszczeniu. Cecha charakterystyczna keratynocytów - brak lub szczątkowe jądro komórkowe.

Proces dojrzewania keratynocytów

Przekształcanie się keratynocytów (keratynizacja) obejmuje kilka jednocześnie zachodzących procesów dotyczących:desmosomów

·         białek śródkomórkowych (keratyny)

·         tworzenia otoczki rogowej

Przekształcenie i złuszczanie keratynocytów jest procesem apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórki. Apoptoza rozpoczyna się już w warstwie kolczystej - zmianami struktury jądra komórkowego i rozpadem DNA, oraz rozpadem niektórych organelli komórkowych.

Desmosomy

Desmosomy są strukturami łączącymi komórki naskórka ze sobą. Wyróżnia się część wewnątrzkomórkową i zewnątrzkomórkową. Liczba desmosomów w warstwie podstawnej jest niewielka wzrasta w miarę dojrzewania komórek naskórka i ponownie zmniejsza się w warstwie rogowej.

Desmosomy są strukturami symetrycznymi - łączącymi dwie sąsiednie struktury.        Hemidesmosomy łączą komórki warstwy podstawnej z błoną podstawną. (Od strony błony podstawnej hemidesmosomy łączą się z włóknami kolagenowymi - włóknami kotwiczącymi                       Dojrzewanie keratynocytów polega m.in. na przekształcaniu się struktur łączących komórki, w tym również desmosomów (zmiany struktury i jakości kadheryn, oraz desmoglein i desmokolin tworzących desmosomy)

Otoczka rogowa

Otoczka rogowa jest nierozpuszczalną błonę komórkową (białkowo-lipidową).Prekursorami tej błony plazmatycznej są inwolukryna, lorykryna i kornifina (pojawiające się w powierzchownych częściach warstwy kolczystej lub w warstwie ziarnistej)

Czas przejścia (,,TOT- turnover time``) - czas potrzebny do przejścia komórki z warstwy podstawnej do jej przekształcenia i złuszczenia. Fizjologicznie ok. 26-28 dni. W obrębie błon śluzowych jest znacznie krótszy- 5 dni, co warunkuje szybkie gojenie się ran.

Dzienna ilość złuszczonego naskórka wynosi 6 - 14g, rozległe patologiczne zatłuszczenie może spowodować zubożenie ustroju w białko.

·         ortokeratoza - prawidłowe rogowacenie i złuszczenie komórek.

·         hyperkeratoza - nadmierne rogowacenie prawidłowe przekształcanie komórek.

·         parakeratoza - nieprawidłowe przekształcanie, skrócenie (tot do 4-5 dni) pominięcie warstwy ziarnistej, komórki warstwy rogowej zawierają przetrwałe jądra komórkowe.

·         dyskeratoza - nieprawidłowe rogowacenie często pojedynczych komórek. komórki rogowacieją już w warstwie kolczystej, lub przechodzą w inne z pominięciem postaci pośrednich.

Błona podstawna

Błona podstawna utworzona jest z czterech warstw:

·         dolnej powierzchni keratynocytów warstwy podstawnej (hemidesnosomy)

·         blaszki jasnej(lamina lucida)

·         blaszki ciemnej(lamina densa)

·         strefy pod blaszką ciemną

Pierwsza warstwa to głównie półdesmosomy (hemidesmosomy). Odpowiednikiem półdesmoso-mów w błonie dolnych warstwach błony podstawnej są włókna kotwiczące (spirale Eksajmera) zbudowane głównie z kolagenu VII. Błonę podstawna budują różne typy laminin, kolagenu i nidogen.

Skóra właściwa (corium, dermis)

W skórze właściwej wyróżnia się dwie warstwy

·         brodawkową

·         siateczkowatą

Zbudowana  jest z włókien tkanki łącznej, zawiera komórki łącznotkankowe, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry. Granica skórno-naskórkowa ma przebieg falisty. Wyniosłości skóry między splotami naskórkowymi noszą nazwę brodawek(papillae).

Warstwa brodawkowata kończy się na granicy przejścia powierzchownego i głębokiego splotu naczyniowego, poniżej znajduje się warstwa siateczkowata.

W skład elementów podstawowych, z których skóra jest zbudowana i które nadają jej określone właściwości morfologiczne i czynnościowe , wchodzą elementy łącznotkankowe:

1.      włókna klejorodne (kolagen)

2.      włókna siateczkowe (retikulinowe)

3.      włókna sprężyste (elastyna)

4.      komórki (głównie fibroblasty)

5.      istota podstawowa (międzykomórkowa). bezpostaciowa ciecz składająca się z kwasu chondroitynosiarkowego, hialuronowego białek i wielocukrów.

Większość tych składników produkowana jest przez fibroblasty (komórki najliczniej występujące w skórze).

Kolagen

Włókna kolagenu ulegają w tkance łącznej stałej przebudowie - pod wpływem sił na nie działających mogą one zmienić swój kierunek przebiegu i wielkość, a nawet ulegają resorbcji. Połączenie włókien jest wstępem do takiej przebudowy. Zasadniczo włókna kolagenowe mają tendencje do układania się w pęczki i sieci o układzie równoległym prostopadłym lub skośnym do siebie. W miejscach o wybitnej przesuwalności skóry w stosunku do podłoża dochodzi do rozwoju sieci o dużych oknach.

Włókna retikulinowe

Występują w skórze w sąsiedztwie włókien klejorodnych i przestrzennie trudno je od nich oddzielić. Zakończenia kolagenu rozszczepiają się w sieci włókien retikulinowych w związku z tą budową pociąganie działające na włókna kolagenu przenosi się także na włókna siateczkowe. Rozciągliwość i wyginanie się tych włókien przeciwdziała urazom tkanki o delikatnej budowie jaka są na przykład naczynia włosowate. Ustalił się pogląd że włókna siateczkowe stanowią wstępny etap w tworzeniu się włókien kolagenowych.

Włókna sprężyste

Obok włókien kolagenowych są podstawowym elementem z którego zbudowana jest skóra. Nazwę swą zawdzięczają zdolności do odwracalnego rozciągania się. Przy zadziałaniu odpowiednich sił mechanicznych mogą rozciągać się do 100-140% pierwotnej długości. Wyrazem ich adaptacji do zadań, które spełniają, jest ich układ w postaci rozciągających się i splecionych ze sobą sieci wykazujących zgrubienia w punktach węzłowych. Włókna sprężyste towarzyszą kolagenowi w jego przebiegu. Rozciągają się znacznie łatwiej niż kolagen. Zapobiegają one zbyt gwałtownemu rozciąganiu tych ostatnich. W efekcie końcowym oba rodzaje włókiem współdziałają ze sobą czynnościowo.

 Tkanka podskórna (subcutis)

Tkanka podskórna jest niejednolita w różnych częściach ciała i wyróżnia się tkankę podskórną z przewaga struktur włóknistych (tkanka podskórna zbita) lub luźnych struktur (tkanka podskórna luźna - np. tkanka tłuszczowa).

Tkanka łączna zbita.

Tkanka łączna zbita składa się zasadniczo z włókien klejorodnych i sprężystych najliczniejszych w głębokiej warstwie skóry właściwej. Ułożenie włókien jest zgodne z kierunkiem pociągania.

Tkanka łączna luźna.

Wypełnia wolne przestrzenie między narządami oraz częściami i umożliwia połączenia anatomiczne narządów i ich przesuwanie się w stosunku do siebie (np. tkanka tłuszczowa).

Tkanka tłuszczowa.

Będąca złym przewodnikiem ciepła tłuszcz tkanki podskórnej chroni organizm przed niepożądaną utratą ciepła przy przebywaniu człowieka w zimnie. 

Gruczoły skóry

Na powierzchnię skóry wpływają dwa rodzaje wydzielin, jedna wodnista - pot (sudor), który bierze udział w procesach regulowania ciepła, druga tłuszczowa - łój (sebum).

Biorąc pod uwagę sposób w jaki dochodzi do powstania wydzieliny gruczołowej wyróżniamy;

1.      gruczoły holokrynowe - łojowe (produkcja wydzieliny poprzez całkowity rozpad komórek gruczołowych)

2.      ...