Genetyczny odcisk palca zwierząt i roślin - analiza DNA.pdf - Kryminalistyka - ivo7er

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

ANDREAS HELLMANN,

JULIA MORZFELD,

UWE SCHLEENBECKER

(Der genetische Fingerabdruk

von Tieren und Pflanzen)

DNA-Analyse an biologischen Spuren

nicht menschlicher Herkunft

2007, nr 2, s.109–111

demowe (STR – Short Tandem Re-

peats). Autorzy artyku³u rezygnuj¹

z wyczerpuj¹cego wprowadzenia do

podstaw analizy DNA, odsy³aj¹c czy-

telników do innych opracowañ.

Zasadniczo nie ma ró¿nic w tech-

nikach stosowanych przy badaniu lu-

dzi, zwierz¹t i roœlin, ewentualne

zmiany dotycz¹ jedynie odczynników

stosowanych w reakcji ³añcuchowej

polimerazy (PCR) w celu powielenia

DNA. Odczynniki te s¹ dobierane

specyficznie dla poszczególnych ga-

tunków roœlin i zwierz¹t, co umo¿liwia

zbadanie wybranych obszarów STR

DNA.

W rzeczywistoœci odpowiednie

obszary DNA wielu roœlin i zwierz¹t,

których hodowanie i rozmna¿anie le-

¿y w interesie cz³owieka, zosta³y ju¿

zbadane i opisane, np. obszary STR

koni, byd³a, œwiñ, zajêcy, wielb³¹-

dów, psów, kotów, soko³ów, jak te¿

dêbów, brzóz, grochodrzewów i to-

pól. Lista jest d³uga, jednak nie

wszystkie wymienione na niej gatun-

ki maj¹ znaczenie z kryminalistycz-

nego punktu widzenia. W centrum

zainteresowania znajduj¹ siê przede

wszystkim zwierzêta domowe. We-

d³ug statystyk w Niemczech jest

39,2 miliona gospodarstw domo-

wych, z czego 34% trzyma zwierzê-

ta, w tym oko³o 5,3 miliona psów

i 7,6 miliona kotów.

„Genetyczny odcisk palca zwierz¹t i roœlin”.

Analiza DNA œladów biologicznych

niepochodz¹cych od cz³owieka

Roœlinne i zwierzêce œlady, w toku

postêpowania karnego, od dawna s¹

analizowane przez kryminalistyczne

placówki badawcze za pomoc¹ kla-

sycznych metod. Indywidualna iden-

tyfikacja jest jednak mo¿liwa tylko

w wyj¹tkowych przypadkach.

W zwi¹zku z sukcesami analizy DNA

w kryminalistyce coraz czêœciej poja-

wia siê pytanie o porównywalny

wzrost wartoœci dowodowej œladów

pochodzenia roœlinnego i zwierzêce-

go. W poni¿szym artykule zaprezen-

towano now¹ molekularno-genetyc-

zn¹ metodê wykorzysty-wan¹ przy

badaniu takich œladów w celu indywi-

dualnej identyfikacji. Przytoczone

przez autorów przyk³ady dowodz¹,

¿e wyniki analizy mog¹ w rozstrzyga-

j¹cy sposób przyczyniæ siê do udo-

wodnienia przestêpstwa.

Zastosowanie analizy DNA w kry-

minalistyce sta³o siê tak powszech-

ne, ¿e rezygnacja z tej metody, jako

œrodka identyfikacji przy ocenie œla-

dów, sta³a siê niemo¿liwa. Œwiadczy

o tym coraz czêstszy nap³yw zleceñ

analizy biologicznych œladów pocho-

dzenia ludzkiego datuj¹cy siê od wej-

œcia w ¿ycie nowelizacji ustawy

o analizie DNA w listopadzie 2005 r.

W dzisiejszych czasach, kiedy mówi

siê o materiale biologicznym, myœli

siê przewa¿nie o œladach biologicz-

nych pochodzenia ludzkiego, rzadko

zwierzêcego czy roœlinnego. Tego ro-

dzaju œlady wystêpuj¹ przy ró¿nego

rodzaju przestêpstwach jako bezpo-

œrednio lub poœrednio przenoszone.

Mog¹ – jak w przypadkach opisanych

w niniejszym artykule – przyczyniæ

siê do wyjaœnienia przestêpstwa.

DNA ka¿dej istoty ¿ywej, niezale¿-

nie od tego, czy jest to cz³owiek,

zwierzê czy roœlina, zawsze jest no-

œnikiem informacji genetycznej. Jego

budowa, mimo niespotykanej ró¿no-

rodnoœci ¿ycia powsta³ego w toku

ewolucji, nie uleg³a znacz¹cym zmia-

nom. Du¿e fragmenty DNA s¹

w znacznym stopniu takie same

u ró¿nych stworzeñ, dlatego nie dziwi

fakt, ¿e pewne obszary DNA, analizo-

wane w trakcie badania œladów

pochodzenia ludzkiego, znajduj¹ siê

tak¿e u innych istot ¿ywych.

Trafiæ na w³aœciwego psa

Nie ma w tym nic dziwnego, ¿e

w przypadku zg³aszania pogryzienia,

lub z powodu nieprzestrzegania

przez w³aœcicieli obowi¹zku nak³ada-

nia zwierzêtom kagañca, badaniom

kryminalistycznym poddawane s¹

najczêœciej psy. Czêsto opisuje siê

przypadki, kiedy w³aœciciel psa ra-

zem ze zwierzêciem, które zaatako-

wa³o przypadkow¹ osobê, oddalaj¹

siê z miejsca zdarzenia. W³aœcicielo-

wi psa stawia siê zarzut spowodowa-

nia obra¿eñ cia³a, a nastêpnie ustala

siê, czy to w³aœnie jego zwierzê po-

gryz³o ofiarê.

Kryminalistyczna analiza DNA

Dla kryminalistycznej analizy DNA

interesuj¹ce s¹ szczególnie te ob-

szary DNA, w których wielokrotnie

powtarzaj¹ siê okreœlone motywy

z³o¿one z pojedynczych elementów

(zasad: G – guaniny, C – cytozyny, T

– tyminy, A – adeniny). Motywy te

sk³adaj¹ siê przewa¿nie tylko

z dwóch do czterech zasad (np.

…GAAA GAAA GAAA…) i s¹ okre-

œlane jako krótkie powtórzenia tan-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

W praktyce czêœciej pojawia siê

jednak problem wtórnego przeniesie-

nia przez ludzi materia³u biologiczne-

go, np. w³osów zwierzêcych. W takim

przypadku s¹ one zabezpieczane na

miejscu zdarzenia razem z ludzkimi

w³osami lub w³óknami (np. z odzie¿y)

bezpoœrednio na zwi¹zanych ze

spraw¹ osobach lub w otoczeniu

sprawców albo ofiar (np. w mieszka-

niu, ciê¿arówce) i dopiero podczas

badañ w laboratorium zostaj¹ ziden-

tyfikowane jako nieludzkiego pocho-

dzenia.

Po ich zbadaniu za pomoc¹ analizy

DNA ustalono, ¿e wszystkie œlady

pochodzi³y od jednego zwierzêcia,

jednak jego profil DNA nie by³ zgod-

ny z profilem z próbki porównaw-

czej, dziêki czemu mo¿na by³o wy-

kluczyæ podejrzanego psa jako

agresora (rycina).

W drugim przypadku kilka osób

grozi³o nastolatkowi, który zosta³

nastêpnie pobity, mocno pogryziony

przez ich psa, a tak¿e zmuszony do

oddania pieniêdzy. Od psa jednego

z podejrzanych pobrano próbkê œli-

ny, któr¹ wys³ano do analizy razem

ze spodniami nastolatka. Równie¿

na nich stwierdzono obecnoœæ wy-

dzieliny w okolicach pogryzionych

miejsc. Analiza DNA we wszystkich

badanych systemach wykaza³a pe³-

n¹ zgodnoœæ cech wydzieliny na

spodniach z próbk¹ porównawcz¹

pobran¹ od podejrzanego psa.

Dziêki temu nie by³o w¹tpliwoœci, ¿e

œlady pozostawi³o w³aœnie to

zwierzê.

W tego typu przypadkach ubrania

poszkodowanych s¹ czêsto zakrwa-

wione. Zebrane z miejsc ugryzienia

œlady zawieraj¹ wiêc, oprócz œliny

psa, krew ofiary. Jednak analiza w la-

boratorium jej nie obejmuje – dziêki

u¿yciu specyficznych gatunkowo od-

rêbie jednego œladu nie stanowi za-

tem du¿ego utrudnienia.

Przenoszenie

w³osów zwierzêcych

W kolejnym opisywanym przypad-

ku œledztwa w sprawie morderstwa

na pistolecie maszynowym zabezpie-

czono du¿¹ iloœæ w³osów zwierzê-

cych. Celem badañ by³o ustalenie, od

jakiego zwierzêcia pochodz¹ i czy s¹

to w³osy jednego z dwóch psów

nale¿¹cych do podejrzanego. Wyka-

zano bowiem, ¿e z zabezpieczonej

broni strzelano do jego znajomego,

który odniós³ ciê¿kie obra¿enia. Broñ

zosta³a zabezpieczona w mieszkaniu

podejrzanego, który oœwiadczy³, ¿e

pistolet, ju¿ zapakowany, zosta³ mu

podrzucony. Mê¿czyzna rzekomo

ukry³ go w mieszkaniu przed swoj¹

konkubin¹, jednak ani go nie rozpa-

kowywa³, ani nie u¿ywa³.

Podczas badania w³osów ustalo-

no, ¿e jest to psia sierœæ. Badanie

DNA potwierdzi³o podejrzenie, ¿e po-

chodzi ona od jednego z dwóch psów

podejrzanego. Zeznania mê¿czyzny

zosta³y zatem obalone. Stwierdzono,

¿e oskar¿ony jest winny morderstwa,

i wymierzono mu karê wieloletniego

pozbawienia wolnoœci.

Roœliny w wiêkszoœci nie mog¹ –

w przeciwieñstwie do zwierz¹t – poru-

szaæ siê w swoim œrodowisku, przez

co maj¹ bezpoœredni zwi¹zek ze œci-

œle ograniczonym miejscem, np. miej-

scem zbrodni. Je¿eli podczas pope³-

niania czynu przestêpczego przenie-

siono materia³ roœlinny (np. liœcie, ga-

³êzie czy nasiona), mo¿na dziêki ba-

daniom ustaliæ ich bezpoœredni zwi¹-

zek z miejscem pochodzenia. Samo

okreœlenie gatunku pojedynczych liœci

drog¹ badania morfologicznego, np.

zidentyfikowanie liœci klonu, ma z re-

gu³y niewielk¹ wartoœæ. Ten gatunek

jest tak szeroko rozpowszechniony,

¿e nie mo¿na wskazaæ ograniczone-

go obszaru jego wystêpowania. W³a-

œnie w tym przypadku widaæ korzyœci,

jakie niesie ze sob¹ analiza moleku-

Z praktyki

Dla zobrazowania nowych mo¿li-

woœci, jakie stwarza analiza DNA

œladów zwierzêcych, autorzy przyta-

czaj¹ kilka przyk³adów spraw: ko-

bieta wyprowadza³a swojego psa na

smyczy, kiedy zosta³a zaatakowana

i mocno pok¹sana przez „bezpañ-

skie” zwierzê. Rozpozna³a psa

i w trakcie œledztwa poda³a nazwi-

sko jego w³aœciciela. Ten zaprzeczy³

jednak, ¿e jego pies w czasie zda-

rzenia by³ na zewn¹trz bez nadzoru.

Do badañ zosta³y przes³ane

spodnie poszkodowanej, jak rów-

nie¿ porównawcza próbka œliny po-

dejrzanego zwierzêcia. Na ze-

Pobieranie próbki œliny psa w celach porównawczych

wnêtrznej stronie spodni, w miej-

scach, w których materia³ zosta³ po-

szarpany przez psa, mo¿na by³o za-

uwa¿yæ wyraŸne œlady wydzieliny.

czynników mo¿na zbadaæ wy³¹cznie

DNA psiej œliny w œladzie mieszanym.

Zmieszanie siê ludzkiego i zwierzê-

cego materia³u genetycznego w ob-

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

PRZEGL¥D PIŒMIENNICTWA

larno-genetyczna. Dziêki niej mo¿na

przyporz¹dkowaæ liœæ konkretnemu

drzewu na miejscu zdarzenia.

miano stwierdziæ, czy pochodzi on

z jednego z drzew znajduj¹cych siê

w miejscu znalezienia zw³ok.

W paŸdzierniku 2004 roku zabez-

pieczono jako materia³ porównawczy

ponad czterdzieœci liœci dêbu

rosn¹cego na miejscu zdarzenia

i poddano je badaniom molekularno-

-genetycznym. Z przechowywanego

suchego liœcia uda³o siê wyizolowaæ

wystarczaj¹c¹ iloœæ DNA, by poddaæ

j¹ badaniu. Porównanie otrzymanych

profili pozwoli³o jednoznacznie usta-

liæ, ¿e liœæ pochodzi³ z drzewa rosn¹-

cego obok miejsca, w którym le¿a³y

zw³oki. Wyrok w sprawie oskar¿one-

go o zabójstwo zapad³ w marcu 2006

roku. Wniosek mê¿czyzny o rewizjê

wyroku s¹du krajowego zosta³ odrzu-

cony przez Federalny Trybuna³ Spra-

wiedliwoœci w listopadzie. Po raz

pierwszy na œwiecie przeprowadze-

nie w toku postêpowania karnego te-

go typu analizy DNA materia³u roœlin-

nego przyczyni³o siê do wydania wy-

roku skazuj¹cego.

Nieograniczone stosowanie bada-

nia molekularno-genetycznego przy

ocenie œladów w przypadku nie-

których roœlin i zwierz¹t jest jednak

zawodne. Wiele gatunków roœlin jest

rozmna¿anych przez cz³owieka we-

getatywnie poprzez sadzonki (np.

wierzba) albo dziêki zastosowaniu

biotechnologii (roœliny ozdobne, np.

geranium). To „potomstwo” jest z re-

gu³y identyczne genetycznie i nie

mo¿na odró¿niæ w toku analizy DNA

poszczególnych osobników. W przy-

padku zwierz¹t domowych i hodowla-

nych, ze wzglêdu na warunki hodow-

li, mo¿e zaœ dojœæ do zmniejszenia

siê genetycznej zmiennoœci. Dzieje

siê tak wówczas, gdy wykorzystuje

siê tylko kilka zwierz¹t jako rodziców

dla zapocz¹tkowania nowej populacji

czy rasy (genetyczny efekt w¹skiego

gard³a). W takich przypadkach, ¿eby

móc dokonaæ oceny dowodów, trze-

ba zebraæ specyficzne dla danej rasy

dane populacyjne.

Z wy¿ej wymienionych powodów

konieczne jest, ¿eby w poszczegól-

nych przypadkach najpierw rzeczo-

wo wyjaœniæ, czy z naukowego

punktu widzenia mo¿e okazaæ siê

s³uszne zarz¹dzenie badañ dowo-

dów i czy doprowadzi ono do indywi-

dualnej identyfikacji albo wyklucze-

nia sprawcy.

Liœæ dêbu demaskuje sprawcê

W listopadzie 1998 roku na skraju

lasu znaleziono zw³oki 30-letniej ko-

biety. Ustalono, ¿e miejsce zamiesz-

kania ofiary jest oddalone o oko³o

100 kilometrów. O morderstwo i prze-

wiezienie cia³a swoj¹ ciê¿arówk¹ zo-

sta³ podejrzany m¹¿ kobiety, który ju¿

z ni¹ nie mieszka³. Mê¿czyzna twier-

dzi³, ¿e nigdy wczeœniej nie by³

w miejscu znalezienia zw³ok. Istnie-

nie zabezpieczonych na nich œladów,

które powi¹zano z podejrzanym za

pomoc¹ analizy DNA, móg³ zaœ wyja-

œniæ uzasadnionymi kontaktami z ¿o-

n¹. Nakaz jego aresztowania zosta³

po krótkim czasie uchylony.

W baga¿niku samochodu podej-

rzanego podczas zabezpieczenia

œladów znaleziono jednak liœæ, który

w wyniku badania morfologicznego

zosta³ zidentyfikowany jako liœæ dêbu

szypu³kowego. W³aœnie ten liœæ oka-

za³ siê centralnym ogniwem nowych

badañ podjêtych ponownie po sze-

œciu latach. Za pomoc¹ analizy DNA

Oprac.

Monika Chomontowska-Lipska

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 257/07

Genetyczny odcisk palca zwierząt i roślin - analiza DNA.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: