Prawo papierów wartościowych skrypt.doc

PRAWO PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH (dr Herbet)

24.10.2007r.

Prawo papierów wartościowych:

1)     Pojęcie i źródła

2)     Pojęcie papieru wartościowego

3)     Funkcje

4)     Teorie powstania

5)     Typy i rodzaje

6)     Problem dematerializacji

Ad.1.

Jest to zespół norm prywatnoprawnych regulujących:

-          wstawianie (emisję)

-          obrót (rozporządzanie)

-          wykonywanie praw

-          umarzanie szczególnego rodzaju instrumentów finansowych określonych jako papiery wartościowe

Prawo papierów wartościowych nie stanowi odrębnej gałęzi prawa, jest to wyspecjalizowana dyscyplina prawa cywilnego. Nie jest też dziedziną skodyfikowaną.

Do zasadniczych typów papierów wartościowych należą:

-          akcje

-          obligacje (ustawa 29.VI.1995r. o obligacjach)

-          weksle (ustawa 28.IV.1936r. prawo wekslowe)

-          czeki (ustawa 28/IV.1936r. prawo czekowe)

-          certyfikaty inwestycyjne (ustawa o funduszach inwestycyjnych)

-          dowody składowe

-          konosamenty (Kodeks morski)

-          listy zastawne (ustawa o listach zastawnych)

-          inne papiery bankowe (ustawa Prawo bankowe)

-          prawo rynku kapitałowego (ust. 29 VII 2005r. o obrocie instrumentami finansowymi i z 29.VII 2005r. o ofercie publicznej)

Ad.2.

Dwa ujęcia:

-          klasyczne – tu mamy trzy koncepcje: obiegową, legitymacyjną i pośrednią – odwołujące się do porządku legitymacyjnego

Teoria legitymacyjna – jest to dokument, który inkorporuje pewne cywilne prawo podmiotowe w taki sposób, że wykonywanie prawa nie jest możliwe bez posiadania dokumentu

Teoria obiegowa – jest to dokument, który inkorporuje pewne prawo majątkowe w taki sposób, iż rozporządzanie prawem z dokumentu następuje przez rozporządzenie dokumentem, mówi się, że „prawo podążą za dokumentem”

Odwołując się do porządku legitymacyjnego i klauzul dokumentowych w typowym zobowiązaniu obowiązują dwie reguły porządku:

-          dłużnikowi nie przysługuje prawo weryfikacji osoby wierzyciela

-          dłużnika obciąża ryzyko świadczenia do rąk osoby nieupoważnionej

Te dwie reguły mogą być weryfikowane przez klauzule:

-          prosta klauzula reprezentacyjna – dłużnik ma prawo urealnić spełnienie świadczenia od dokumentu stwierdzającego uprawnienia wierzyciela

-          prosta klauzula legitymacyjna – dłużnik ma prawo spełnić świadczenie do rąk osoby przedstawiającej dokument zwalniającym także wtedy gdy osoba taka okaże się nieuprawniona materialnie

-          podwójna klauzula reprezentacyjna – dłużnik ma prawo spełnić świadczenie wyłącznie do rąk osoby przedstawiającej dokument z zastrzeżeniem , że spełnienie świadczenia do rąk osoby, która nie ma dokumentu, nie ma skutku uwalniającego)

-          podwójna klauzula legitymacyjna – wszystkie poprzednie klauzule oraz zastrzeżenia zawierają przyrzeczenie dłużnika, że nie będzie podnosił wobec osoby legitymowanej formalnie ani kolejnych nabywców ... żadnych zarzutów, które nie wynikają z jego treści)  

Koncepcja pośrednia:

-          zawiera w sobie zarówno koncepcje obiegową i legitymacyjną

-          według tej koncepcji papier wartościowy jest to dokument inkorporujący (ucieleśniający) zbywalne majątkowe prawo podmiotowe z takim skutkiem, że wykonywanie prawa nie jest możliwe bez posiadania dokumentu i jednocześnie posiadanie dokumentu jest konieczną przesłanką rozporządzania dokumentem

-          inkorporowane do papierów wartościowych mogą być jedynie prawa zbywalne

-          posiadanie dokumentu stwarza stan legitymacji formalnej – domniemuje się, że osoba legitymowana przez dokument (formalnie) jest jednocześnie osobą uprawnioną materialnie

Ad.3.

Wymienia się dwie funkcję ogólne i cały katalog funkcji szczególnych.

Funkcje ogólne:

-          legitymacyjna – posiadanie papieru stanowi element legitymacji

-          legitymacja może przebiegać według reguł charakterystycznych dla papierów imiennych lub na okaziciela:

a)      papiery imienne – przesłankami są posiadanie dokumentów i wskazanie osoby uprawnionej w treści papieru

b)     papiery na okaziciela – przesłanką jest tylko posiadanie dokumentu

-          z nią wiążą się domniemania z art. 921[6] i 921[7] KC

-          dłużnik nie może uchylić się od świadczenia na rzecz os. Legitymowanej treścią papieru; może odmówić świadczenia na rzecz osoby uprawnionej materialnie, ale nieposiadającej dokumentu, spełnienie świadczenia na rzecz legitymowanego formalnie zwalnia ze zobowiązania

-          obiegowa (obiegowości) – tę funkcję charakteryzuje łatwość rozporządzania papierem, a to wynik z jej cech – wymogów formalnych oraz sposobu sformułowania zarzutów 

Funkcje szczególne:

-          finansowania ( kapitałem – akcje, kwity depozytowe; długiem – obligacje, listy zastawne; hybrydowe – obligacje zamienne)

-          udziałowa (akcje, świadectwa tymczasowe)

-          inwestycyjna ( akcje, obligacje, certyfikaty inwestycyjne)

-          spekulacyjna ( akcje i prawa pochodne)

-          ubezpieczeniowa (prawa pochodne – kontrakty terminowe)

-          gwarancyjna

-          płatnicza (papiery mogą być surogatami pieniądza; sensu largo – substytut zapłaty; sensu stricto – pełnią czeki)

-          pokwitowania (sensu largo – spełnienie świadczenia powoduje umorzenie papieru; sensu strcto – np. konosamenty, wystawca potwierdza fakt wystawienia towaru)

Ad.4.

Brak jednolitości w doktrynie, jest kilka teorii:

-          teoria kreacyjna – wskutek wystawianie dokumentu powstaje papier, czynność jednostronna, abstrakcyjna

-          teoria dobrej wiary – uzupełniona o zastrzeżenie, że prawo z papieru, kiedy papier znalazł się u osoby w dobrej wierze, albo od której wystawca nie może żądać zwrotu

-          teoria emisyjna – papier powstaje poprzez wystawienie papieru i puszczenie go w obieg (wydanie, emisja) osobie trzeciej

-          teoria umowna – przesłankami powstania jest wystawienie oraz istnienie umowy między wystawcą, a odbiorcą umowy o wystawienie dokumentu, oprócz wystawienia PW konieczne jest istnienie umowy kauzalnej pomiędzy wystawcą a odbiorcą PW o wydanie tego papieru, nie zdaje ona egzaminu wtedy kiedy takiej umowy było brak, a dokument mimo wszystko znalazł się w obrocie

Ad.5.

Dwa podziały, zgodnie z KC

-          przedmiot praw inkorporowanych w papierze

-          sposób przenoszenia praw z papieru

-          sposób określenie osoby uprawnionej

-          zależność między powstaniem prawa inkorporowanego, a dokumentem

-          zdolność zmiany na inny typ papieru

-          sposób uzyskania statusu papieru

-          funkcja spełniana w obrocie

-          masowość lub jednostkowość papieru

Podział ze względu przedmiotu praw – opiewające na wierzytelność oraz inne:

a)      wierzycielskie – opiewają na wierzytelności z reguły pieniężne, np. weksle, czeki obligacje, certyfikaty inwestycyjne

b)     udziałowe – inkorporują prawa członkowskie w jednostce organizacyjnej będącą emitentem, np. akcje, kwity depozytowe

c)      towarowe – dowody składowe, konosamenty, inkorporują prawo do rozporządzania towarami powierzonymi emitentowi

Sposób identyfikacji, wskazania osoby legitymowanej:

a)      imienne – legitymują osobę imiennie wskazaną w treści papieru

b)     na zlecenie – legitymują osobę wskazaną imiennie w treści oraz osobę, na którą przeniesiono prawo z papieru przez indos

c)      na okaziciela – legitymują każdorazowego posiadacza papieru

25.10.2007r.

1.      część ogólna PW

2.      prawo wekslowe

Literatura:

Mojak „Prawo papierów wartościowych. Zarys wykładu” wyd. 2006r.

I. Heropolitańska „Prawo wekslowe”

„System prawa prywatnego” tomy 18 i 19 por red. Prof. Szumańskiego

Włodyka „Prawo papierów wartościowych” (prawo gospodarcze i handlowe)

-          teoria pozoru prawnego – modyfikacja teorii umownej, wystawca papieru wartościowego może ponosić z niego odpowiedzialność, dlatego że wystawiając papier wartościowy w formie prawem przewidzianej stworzył pozór prawny ważnego wystawienia PW

Podział ze względu na sposób przenoszenia praw z PW:

-          imienne – są przenoszone przez przelew (art. 509 i n. KC) połączony z wydaniem dokumentu

-          na zlecenie – przenoszone są przez indos połączony z wydaniem dokumentu

-          na okaziciela – przeniesienie praw z tych papierów wymaga jedynie wydania dokumentu

art. 921[8], 921[9] § 1, 921[12] w zw. z art. 517 § 2

-          różnica między papierami imiennymi i na zlecenie – oba legitymują osobę wskazaną w treści papieru, różnica polega na tym jakie zarzuty podnosić może przeciwko kolejnemu nabywcy PW dłużnik z tego papieru

a)      przelew jest czynnością rozporządzającą oparta na zasadzie „nemo plus iuris”, dłużnik z PW może podnosić przeciwko każdemu kolejnemu nabywcy zarzuty które miał przeciwko pierwszemu nabywcy, wierzycielowi

b)     indos jest rozumiany dwojako

·         w sensie formalnym jest to wzmianka uczyniona na papierze wartościowym na zlecenie i zaopatrzona w podpis zbywcy (indosanta), oznaczająca przeniesienie praw z PW na zlecenie

·         w sensie materialnym indos jest to czynność prawna, której skutkiem jest przeniesienia praw z PW na zlecenie

c)      podstawowa różnica miedzy indosem a przelewem jako mechanizmami przenoszenia praw z PW polega na tym, że indos przenosi wszystkie prawa z PW zgodnie z jego treścią, a zatem zasada „nemo plus iuris” tutaj nie obowiązuje, a obowiązuje zasada, ze dłużnik odpowiada według treści PW wobec każdego kolejnego nabywcy oraz że dłużnik z PW na zlecenie może podnieść przeciwko każdemu kolejnemu nabywcy tylko te zarzuty, które wynikają z treści PW

d)     art. 921[12] jeżeli chodzi o PW na okaziciela stanowi, ze przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu, tak samo art. 517 § 2, prawo idzie za dokumentem, ustawodawca traktuje PW na okaziciela tak jak rzecz, z tym że z posiadaniem tej rzeczy związane są określone prawa inkorporowane w tej „rzeczy”

-          wydanie dokumentu – nie wystarczy wydanie dokumentu, konieczne jest istnienie umowy między zbywcą PW na okaziciela a nabywcą, ta umowa nie wymaga żadnej ogólnej formy, nie musi być utrwalona na piśmie, i oprócz tego jest konieczne wydanie PW

-          skutki braku umowy – stosuje się art. 169 § 2, z którego wynika, że nabywca PW na okaziciela będący w dobrej wierze skutecznie nabywa własność tego PW od osoby nieuprawnionej z chwilą kiedy obejmie papier w posiadanie

-          w przypadku tradycyjnych PW, a więc PW wystawionych w formie dokumentu koniecznym warunkiem przeniesienia praw z PW jest jego wydanie, czyli fizyczne wręczenie dokumentu (traditio)

-          ale w prawie polskim przeniesienie posiadania jest możliwe nie tylko w drodze wydania rzeczy, ale jest możliwe także w drodze konsensualnej (constitutum possesorii), ktoś zbywa rzecz, ale zostaje w jej posiadaniu jako posiadacz zależny, PW znajduje się w posiadaniu zależnym osoby trzeciej, można przenieść prawa z PW na inną osobę (może tego dokonać rzeczywisty jego właściciel) i o tym ten rzeczywisty właściciel informuje posiadacza zależnego – to właśnie jest konstrukcja constitutum possesorii (przeniesienie posiadania w drodze umowy konsensualnej)

-          reżimy:

·         papier imienny – przelew – wydanie

·         papier na zlecenie – indos – wydanie

·         papier na okaziciela – wydanie

-          czy można papier na zlecenie przenieść przez przelew połączony z wydaniem dokumentu – wydaje się że tak, jest to możliwe

-          przy tradycyjnych PW wystawionych w formie dokumentu, przesłanką przeniesienia praw z PW jest jego wydanie, w tradycyjnym obrocie PW posiadającymi formę dokumentu przeniesienia praw z PW ma charakter czynności realnej   

-          obrót prawem i obrót dokumentem stają się jednym i tym samym obrotem, ponieważ do rozporządzenia skutecznego PW czy prawem z PW konieczne jest przeniesienia posiadania czy też wręcz wydanie dokumentu

Podział w zależności pomiędzy powstaniem PW a powstaniem dokumentu:

-          papiery konstytutywne i deklaratywne

a)      konstytutywne – wystawienie dokumentu jest konieczną przesłanką powstania praw inkorporowanych w tym dokumencie np. weksle, nie ma wierzytelności wekslowej bez dokumentu określanego jako weksel

b)     deklaratywne – jest papier, który inkorporuje prawa, które mogą istnieć niezależnie od wystawienia PW – akcja, akcje wydawane w ramach warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego są PW konstytutywnymi art. 452 KSH, prawa z tych akcji powstają w momencie wydania dokumentu akcji

Podział ze względu zamiany na inny typ PW:

-          wiąże się z funkcją finansowania hybrydowego, w treści niektórych PW zastrzeżona jest możliwość zamiany, czyli upoważnienie przemienne dla uprawnionego z papieru do dokonania mocą swojego jednostronnego oświadczenia woli (uprawnienie kształtujące) zamiany tego PW na inny typ PW, na tej podstawie można wymienić szczególną grupę PW zamiennych, konwersyjnych – są nimi np. obligacje zamienne, które mogą podlegać wymiennie na akcje spółki będącej emitentem, także kwity depozytowe

Podział na sposób uzyskania statusu PW:

-          nazwane i nienazwane

a)      nazwane – ze względu na decyzję ustawodawcy, właściwy przepis ustawy przewidywa...