Słownik pojęć obywatelskich.
Pojęcia opracował Tomasz Merta.
ADMINISTRACJA PUBLICZNA
tworzą ją wszystkie instytucje i urzędy, których zadaniem jest bezpośrednie, praktyczne zarządzanie różnymi dziedzinami życia społecznego. W Polsce administrację publiczną rządowa ma dwa poziomy: centralny (rząd) i wojewódzki (wojewodowie). Administrację samorządową tworzą wzajemnie niezależne władze wykonawcze samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich.
ANARCHIA (anarchizm)
brak rządu. Anarchiści uważają, że ludzie są z natury dobrzy i mogą sami kierować swoimi sprawami, wszystkie decyzje podejmując jednomyślnie. Zdaniem anarchistów państwo jest złe i niepotrzebne, bo ogranicza wolności stosuje przymus. W języku potocznym anarchia znaczy tyle, co bezład, chaos wynikający z braku władzy.
AUTORYTARYZM ustrój polityczny oparty na władzy mniejszości (jednostki) oraz odrzuceniu demokracji i parlamentaryzmu. Państwo autorytarne odmawia obywatelom większości praw politycznych, nie wtrąca się jednak w ich życie prywatne. Dla zwolenników państwa autorytarnego najważniejsza jest silna i stabilna władza, niezależna od opinii ogółu obywateli.
BEZROBOCIE sytuacja, gdy osoby zawodowo czynne (tzn. w wieku od 18do65 lat), które chcą pracować, nie mogą znaleźć żadnego zajęcia. Poziom bezrobocia w danym kraju (województwie, mieście) wyraża stopa bezrobocia, którą oblicza się, dzieląc liczbę bezrobotnych przez liczbę ludzi zawodowo czynnych (tzw. siła robocza). Niewielkie bezrobocie jest stałą cechą gospodarki wolnorynkowej wynika z ruchliwości ludzi, którzy np. sami rezygnują z pracy, poszukując bardziej opłacalnego czy ciekawego zajęcia albo zmieniając miejsce zamieszkania. Znacznie groźniejsze jest bezrobocie wysokie (powyżej 10%), będące poważnym problemem społecznym, któremu państwo stara się zaradzić, prowadząc odpowiednią politykę (np. finansując kursy, na których bezrobotni mogą zdobyć nowe kwalifikacje).BUDŻET plan dochodów i wydatków. Roczny budżet państwa przygotowuje rząd, a uchwala parlament. Z deficytem budżetowym mamy do czynienia, jeśli suma planowanych wydatków państwa jest wyższa od sumy jego dochodów. Nadwyżka budżetowa powstaje z kolei wtedy, gdy dochody państwa są wyższe od jego wydatków. Budżet gminy (powiatu, województwa) przygotowuje zarząd, a uchwala rada gminy (rada powiatu, sejmik wojewódzki).
CENZURA urzędowa kontrola różnych rodzajów wypowiedzi (książki, gazety, filmy, programy telewizyjne i radiowe, teksty piosenek) pod względem ich zgodności z ideologią głoszoną przez władzę lub powszechnie uznawanymi zasadami religii czy moralności. Jeśli do takiej kontroli dochodzi przed upowszechnieniem wypowiedzi, mówimy o cenzurze prewencyjnej, jeśli po jej opublikowaniu o cenzurze represyjnej. Szczególnie silna była cenzura prewencyjna w państwach totalitarnych nie tylko nie dopuszczała ona do rozpowszechniania treści niegodnych z obowiązującą ideologią, ale w dodatku zabraniała zaznaczania miejsc, w których nastąpiła cenzorska ingerencja. We współczesnych państwach demokratycznych stosowanie cenzury prewencyjnej jest zabronione. Dozwolona jest natomiast cenzura represyjna sąd może nakazać wstrzymanie dalszego rozpowszechniania wypowiedzi z powodu naruszenia obowiązujących norm prawnych czy obyczajowych (np. wypowiedzi antysemickiej bądź obrażającej uczucia religijne).
CONSENSUS (konsensus) powszechna zgoda, co do tego, która droga postępowania w danej sytuacji jest najlepsza. W odróżnieniu od kompromisu osiągnięcie konsensusu nie wymaga wzajemnych ustępstw. Najczęściej słowa consensus używamy w odniesieniu do ważnych zagadnień polityki państwowej.
wszystko to, czego używa się, aby wytworzyć różnego rodzaju dobra i usługi. Wyróżniamy trzy podstawowe kategorie czynników wytwórczych: zasoby ludzkie (np. liczba pracowników, ich wykształcenie, umiejętności, stan zdrowia, poziom motywacji), zasoby naturalne (np. ropa naftowa, węgiel, ziemia, lasy) i zasoby kapitałowe (np. maszyny, budynki, drogi).DEMOKRACJA dosłownie: władza ludu (z greckiego demos lud, kratos władza). W swoim podstawowym znaczeniu demokracja oznacza typ ustroju, w którym władzę sprawuje całe społeczeństwo, a decyzje podejmowane są zgodnie z wolą większości. Demokracja bezpośrednia, z którą mieliśmy do czynienia w starożytnych Atenach, polegała na bezpośrednim udziale wszystkich obywateli rządzeniu. Jest ona jednak możliwa tylko w małych grupach. We współczesnych państwach obywatele wybierają swoich przedstawicieli, którzy sprawują władzę w imieniu wyborców ten typ demokracji nazywamy pośrednią albo przedstawicielską. Obecnie często mówiąc o demokracji, mamy na myśli nie tyle ustrój, w którym decyduje większość (demokracja wyborcza lub elektoralna), ile złożony system społeczno-polityczny, charakteryzujący się specyficzną kulturą demokratyczną (aktywny udział obywateli w życiu publicznym, wysokie standardy etycznego (polityków) i zapewniający konstytucyjną ochronę praw jednostki. Bardziej precyzyjnie taką demokrację należałoby nazywać konstytucyjną bądź liberalną.
DYKTATURA władza jednostki lub grupy, zdobyta zwykle przemocą i dzięki niej też utrzymywana. W dyktaturze nie ma wolnych wyborów partii politycznych, a prawa człowieka i obywatela są często łamane.
EKONOMIA często używa się tego słowa zamiennie z pojęciem gospodarka" wtedy oznacza tę dziedzinę życia społecznego, która zajmuje się wytwarzaniem dóbr i usług oraz ich podziałem i wykorzystywaniem. Ekonomia to jednak także nauka badająca prawa rządzące produkcją i podziałem dóbr, a także stale poszukująca bardziej efektywnych rozwiązań gospodarczych.EKSPORT sprzedaż za granicę towarów i usług (np. bankowych, transportowych, turystycznych, ubezpieczeniowych czy pocztowych) wyprodukowanych w danym kraju.
FEDERACJA związek państw, które wspólnie powołują rząd federalny i przekazują mu część swoich kompetencji. Władze poszczególnych krajów wchodzących w skład federacji zachowują jednak bardzo dużo uprawnień i w pełni autonomicznie zarządzają sprawami wewnętrznymi. Przykładami państw federacyjnych są: RFN, Szwajcaria, Stany Zjednoczone i Kanada. GMINA najmniejsza jednostka podziału terytorialnego państwa. Termin ten oznacza zarówno określony obszar, jak i zamieszkujących go ludzi. W Polsce gmina jest wspólnotą mieszkańców i podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Władze sprawują w niej przedstawiciele ogółu mieszkańców. Gmina poza zadaniami własnymi wykonuje także zadania zlecone przez państwo i pozostaje pod jego nadzorem.
w tym systemie gospodarczym zasadniczą rolę odgrywają własność państwowa i centralne planowanie. Władza, a nie samodzielni producenci decyduje o tym, kto, ile i jakich dóbr powinien wytwarzać, lekceważąc zwykle obiektywne prawa ekonomii, co prowadzi najczęściej do niedoborów rynkowych i ukrytego bezrobocia.
system ekonomiczny, w którym decyzje gospodarcze podejmowane są zgodnie z tradycją, a więc z wzorcami zachowań wypracowanymi przez poprzednie pokolenia. Współcześnie system ten nie występuje nigdzie w stanie czystym, jego elementy są jednak wciąż obecne w wielu krajach Afryki i Azji.
podstawą tego systemu gospodarki są prawo własności i wolny rynek, na którym dokonuje się swobodna wymiana różnych dóbr i usług. Gospodarka wolnorynkowa pozwala wszystkim na podejmowanie inicjatywy ekonomicznej. Współcześnie nie traktuje się jednak rynku jako doskonałego mechanizmu regulującego działalność ekonomiczną i dlatego państwo w mniejszym czy większym stopniu modyfikuje i kontroluje życie gospodarcze.
IMPORT zakup towarów i usług zagranicą i sprowadzenie ich do kraju.
INFLACJA wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce danego kraju. Inflację oblicza się zwykle w skali roku (czasem miesiąca) i wyraża procentowym wskaźnikiem zwanym stopą inflacji. Bezpośrednim skutkiem inflacji jest spadek realnej wartości (siły nabywczej) pieniądza. Inflację niską nazywamy inflacją pełzającą, dość wysoką (i oczywiście znacznie bardziej szkodliwą) galopującą, a bardzo wysoką (powyżej 50% miesięcznie) hiperinflacją. Zjawiskiem odwrotnym do inflacji jest deflacja oznacza ona spadek przeciętnego poziomu cen w całej gospodarce.
INTERESY cele, do których dana jednostka czy grupa dąży, albo potrzeby, których realizację chce sobie zapewnić. Interesy mogą być bardzo różne najczęściej mówimy jednak o interesach ekonomicznych i politycznych.
okres przed wyborami, który kandydaci (partie polityczne) wykorzystują na zdobycie poparcia wyborców. Ogłaszają swoje programy, organizują spotkania i wiece, występują w telewizji itp. Kampania wyborcza może mieć charakter pozytywny (promowanie własnej partii czy kandydata) albo negatywny (dążenie do zmniejszenia poparcia dla konkurentów np. poprzez ujawnianie kompromitujących faktów z ich przeszłości).
KOALICJA porozumienie się kilku osób czy organizacji, mające doprowadzić do realizacji wspólnych dla nich celów. Warunkiem utworzenia koalicji jest przezwyciężenie różnic między jej uczestnikami to, co ich dzieli, musi zostać przez nich uznane za mniej istotne od tego, co ich łączy. W polityce mówimy o koalicjach wyborczych (porozumienie zawarte w okresie przedwyborczym, którego efektem jest wspólna lista wyborcza, albo też nieformalne współdziałanie, będące wstępem do współpracy w parlamencie) i koalicjach parlamentarnych (współpraca klubów parlamentarnych). Specyficzną formą koalicji parlamentarnej jest koalicja rządowa sojusz klubów parlamentarnych, które tworzą rząd, wypracowują program i wspierają jego działania.
organ pomocniczy parlamentu zajmujący się jedną z ważnych dziedzin polityki państwowej (np. sprawami zagranicznymi, rolnictwem, zdrowiem i opieką społeczną). W skład komisji wchodzą zarówno posłowie koalicji rządowej, jak i reprezentanci opozycji. Komisja przygotowuje i opiniuje projekty ustaw, może też kontrolować pracę ministra odpowiedzialnego za sprawy będące przedmiotem jej zainteresowań. Oprócz komisji stałych parlament może powoływać komisje nadzwyczajne i śledcze do zbadania konkretnych spraw. KOMPROMIS porozumienie stron konfliktu (często w efekcie negocjacji), które polega na wzajemnych ustępstwach: każdemu udaje się zrealizować niektóre swoje cele, z osiągnięcia innych musi jednak zrezygnować.
KONSERWATYZM styl politycznego myślenia, nieufny wobec radykalnych zmian. Konserwatyści uważają, że społeczeństwo jest podobne do żywego organizmu, rozwija się stopniowo i samoistnie, a kluczową rolę w jego funkcjonowaniu odgrywa przywiązanie do tradycji i religii. Podstawą życia społecznego nie jest jednostka, ale tradycyjne wspólnoty, w których żyją ludzie np. parafia, wspólnota lokalna, naród. Najważniejszą spośród nich jest dla konserwatystów rodzina. Obiektem ataków współczesnego konserwatyzmu są między innymi: konsumpcyjny styl życia, kultura masowa, upadek autorytetów, erozja moralności, kult przeciętności. KONSTYTUCJA (ustawa zasadnicza) podstawowy akt prawny, stanowiący fundament systemu prawnego w danym kraju. Konstytucja definiuje strukturę i kompetencje władz, określa prawa przysługujące obywatelom, wyznacza też cele, które dane państwo chce realizować. Konstytucja powinna być trwała, dlatego jej zmiana jest znacznie trudniejsza niż uchwalenie ustawy zwykłej.
KONSTYTUCJONALIZM współczesna koncepcja prawno-polityczna, zgodnie, z którą dobre państwo powinno charakteryzować się: 1) rządami prawa; 2) podziałem władz; 3) istnieniem sądu konstytucyjnego, który ocenia zgodność działań władzy ustawodawczej i wykonawczej z konstytucją; 4)ograniczeniem prawa większości do podejmowania decyzji przez konstytucyjne zagwarantowanie praw mniejszości; 5) akceptacją międzynarodowych aktów prawnych, definiujących prawa człowieka.
najlepsza spośród możliwości utraconych w wyniku dokonania wyboru ekonomicznego, nieuniknionego w warunkach rzadkości dóbr. Koszty alternatywne dotyczą zarówno działalności poszczególnych osób, grup czy przedsiębiorstw, jak i całych państw. KWORUM (quorum) liczba członków jakiegoś zgromadzenia niezbędna do podjęcia wiążących decyzji. W Sejmie RP kworum wynosi 50%wszystkich posłów.
LEWICA zaliczamy do niej te siły polityczne, które głoszą hasło sprawiedliwości społecznej i uważają, że państwo powinno podejmować czynne działania w celu ochrony interesów ludzi słabszych i biedniejszych (np. tworzyć rozbudowane programy socjalne, utrzymywać bezpłatną służbę zdrowia i edukację). W sferze wartości lewica opowiada się za świeckim modelem państwa, zasadami równości i tolerancji, ostro sprzeciwia się natomiast wszystkim formom dyskryminacji. LIBERALIZM styl politycznego myślenia, który uznaje wolność jednostki za wartość podstawową i dąży do takiego ukształtowania zasad życia politycznego i gospodarczego, które by tę wolność w jak najmniejszym stopniu ograniczały. Liberałowie opowiadają się za prawem każdego człowieka do samodzielnego kształtowania własnego życia i dążenia do na własny sposób zdefiniowanego szczęścia. Uważają, że rola państwa powinna się ograniczyć do pilnowania porządku i spokoju obywateli oraz zapewnienia ochrony praw jednostki, a przede wszystkim prawa własności. Współcześnie ruch liberalny jest podzielony: jedni liberałowie uważają za niezbędną aktywną rolę państwa, bo ich zdaniem tylko zwiększenie równości pozwoli wszystkim ludziom na rzeczywiste korzystanie z dobrodziejstw wolności, inni kategorycznie odrzucają interwencjonizm państwowy i koncepcję państwa opiekuńczego.
LOBBING próby nieformalnego oddziaływania przez grupy interesu na decyzje władz różnych szczebli. W Stanach Zjednoczonych lobbing stał się sformalizowaną praktyką polityczną, w Polsce przybiera on formy mniej zinstytucjonalizowane, np. prywatnych spotkań z parlamentarzystami, wysyłania do nich listów i zbiorowych petycji.
MONARCHIA kraj, w którym głową państwa jest monarcha (najczęściej dziedziczny król). W monarchii absolutnej król dysponuje pełnią władzy. We współczesnej monarchii konstytucyjnej (np. Wielka Brytania, Szwecja, Holandia) król pełni jedynie funkcje reprezentacyjne, natomiast władza pozostaje w rękach rządu i parlamentu.
NACJONALIZM postawa społeczno-polityczna zakładająca wyższość swojego narodu nad innymi i uznająca interesy narodowe za najważniejszą wartość. Skrajnego nacjonalistę, odczuwającego nienawiść wobec innych narodów, nazywamy szowinistą.
NARÓD duża, niesformalizowana grupa społeczna, którą łączy tradycja, kultura, historia i która samą siebie postrzega jako wspólnotę o jednej tożsamości. Członkowie narodu posługują się zwykle jednym językiem i mają wspólne pochodzenie warto jednak wiedzieć, że są narody, które mówią różnymi językami (Szwajcarzy) i których nie łączy wspólne pochodzenie (Amerykanie). NATO (Sojusz Północnoatlantycki) pakt militarny utworzony w 1949 r. przez Stany Zjednoczone, Kanadę i państwa Europy Zachodniej. Intencją założycieli było zwiększenie bezpieczeństwa państw członkowskich przez stworzenie jednolitego systemu obrony i powołanie wspólnego dowództwa wojsk Sojuszu. Uzasadnieniem tych poczynań była przede wszystkim agresywna postawa Związku Radzieckiego i jego satelitów. Po 1989r.wiele z państw dawnego obozu komunistycznego rozpoczęło starania o przyjęcie do NATO, które stało się najważniejszym gwarantem pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Polska, Czechy i Węgry zostały przyjęte do NATO w roku 1999.
NEGOCJACJE sposób osiągania porozumienia przez strony o sprzecznych interesach. W negocjacjach strony dążą do znalezienia takiego rozwiązania konfliktu, które byłoby maksymalnie zadowalające dla wszystkich uczestników sporu. Osiągnięcie kompromisu jest uzależnione przede wszystkim od tego, czy strony są przekonane, że porozumienie przyniesie im więcej korzyści niż kontynuacja konfliktu.
konstytucyjna zasada państwa prawa, zgodnie, z którą sędzia, rozpatrując konkretną sprawę, podlega jedynie władzy konstytucji i obowiązującym ustawom, powinien być natomiast wolny od wszelkich nacisków ze strony przedstawicieli władzy.
działania obywateli, które naruszają otwarcie normy prawne, po to, by zwrócić uwagę władz na niesprawiedliwość jakiegoś prawa i wymusić jego zmianę. Obywatelskie nieposłuszeństwo zakłada działanie bez użycia przemocy.
OBYWATELSTWO stosunek prawny łączący jednostkę z państwem. Każde państwo ustala swoje zasady nabywania obywatelstwa obowiązują dwie podstawowe drogi uzyskiwania go: prawo ziemi (decyduje miejsce urodzenia) oraz prawo krwi (decyduje obywatelstwo rodziców). W Polsce stosuje się tę drugą zasadę, przy czym inne przypadki nabycia obywatelstwa określa ustawa. Obywatele danego państwa mają określone (zazwyczaj zapisane w konstytucji) prawa i obowiązki. OPINIA PUBLICZNA
wyrażane publicznie poglądy obywateli dotyczące istotnych problemów społecznych i politycznych. Najczęściej za głos opinii publicznej uznajemy stanowisko zajmowane przez większość obywateli. Jeśli znaczące grupy obywateli mają odmienne poglądy w tej samej sprawie, mówimy, że opinia publiczna jest podzielona. Opinia publiczna ma w państwie demokratycznym wyjątkowo duże znaczenie i politycy muszą przy podejmowaniu decyzji zawsze brać ją pod uwagę.
OPOZYCJA ugrupowania polityczne, które dążą do przejęcia władzy w państwie. Najistotniejszą rolę od- grywa opozycja parlamentarna, która może bezpośrednio wpływać na decyzje podejmowane przez parlament, a także kontrolować i oceniać pracę rządu i popierającej go koalicji, próbując równocześnie przekonać obywateli o wyższości własnych kompetencji i programu. Niekiedy mówi się także opozycji radykalnej, domagającej się zasadniczych zmian systemu politycznego, i o opozycji antysystemowej, która za dopuszczalne uważa dążenie do władzy metodami niedemokratycznymi (np. terroryzm polityczny).
ustawa określająca sposób przeprowadzenia wyborów (w tym zasad prowadzenia kampanii wyborczej) i obliczania ich wyników.
ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (ONZ)
organizacja międzynarodowa zrzeszająca większość państw z całego świata (obecnie liczy 187 członków). Utworzona została w1945r. na konferencji w San Francisco. Jej zasadniczym celem jest organizowanie współpracy międzynarodowej we wszystkich istotnych dziedzinach: pokoju i bezpieczeństwa światowego, gospodarki, praw człowieka, kultury itp. Sześć głównych organów ONZ to: Zgromadzenie Ogólne, do którego kompetencji należy podejmowanie najistotniejszych decyzji (tworzą je obradujący wspólnie przedstawiciele wszystkich krajów członkowskich), a także Sekretariat (kieruje bieżącą pracą ONZ na jego czele stoi sekretarz generalny), Rada Bezpieczeństwa (zajmuje się sprawami pokoju i bezpieczeństwa na świecie), Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Rada Społeczno-Gospodarcza i Rada Powiernicza (jej zadaniem jest administrowanie tzw. terytoriami powierniczymi obecnie jej działalność została zawieszona).
(ang. non-governmental organizations: NGO's) organizacje nie związane z żadną władzą państwową i nie korzystające z rządowej pomocy finansowej. Wiele z nich zajmuje się obroną praw człowieka w różnych krajach (Komitety Helsińskie), działaniami na rzecz uwolnienia więźniów politycznych ( Amnesty International), pomocą humanitarną (Polska Akcja Humanitarna), inne działalnością oświatową (Społeczne Towarzystwo Oświatowe) czy edukacją obywatelską (Centrum Edukacji Obywatelskiej).
PAŃSTWO organizacja polityczna społeczeństwa, posiadająca suwerenną władzę i określone terytorium. Słowo suwerenność oznacza zwierzchnictwo, a suwerenny charakter władzy państwowej przejawia się w tym, iż jest ona najwyższą i niezależną od innych państw władzą na danym obszarze. Państwo działa w ramach stanowionego przez siebie prawa. Więź jednostki z państwem ma charakter sformalizowany i powstaje w wyniku nabycia obywatelstwa. Podstawową cechą państwa jest jego prawo do użycia w określonych sytuacjach przymusu( przemocy), np. w sytuacji, gdy ktoś naruszy normę prawa.
organizacja, której celem jest dążenie do zdobycia i wykonywania władzy państwowej, po to, aby móc zrealizować swój program polityczny. Partie rywalizują ze sobą w wyborach parlamentarnych i samorządowych. Sędziami "są zaś obywatele; to oni ostatecznie rozstrzygają, której z nich należy powierzyć sprawowanie rządów. Partia, która wygrała wybory samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami tworzy rząd, obsadza najważniejsze stanowiska i określa kierunki polityki w państwie.
PATRIOTYZM postawa społeczno-polityczna oparta na miłości do swego kraju i jego tradycji przy równoczesnym poszanowaniu innych tradycji narodowych i kultur. Patriota czuje się odpowiedzialny za swój kraj i jest przywiązany do jego tradycji, ale jego uczucia nie wynikają z poczucia wyższości wobec innych narodów.
PODATKI przymusowe płatności na rzecz państwa (niekiedy także na rzecz władzy lokalnej) pobierane od ogółu obywateli, jakiejś ich grupy, przedsiębiorstw itp. Podatki są podstawowym źródłem dochodów budżetu państwa. Rozróżniamy podatki pośrednie (gdy opodatkowana jest sprzedaż towarów) i bezpośrednie (gdy opodatkowany jest dochód). W Polsce najważniejszymi podatkami pośrednimi są podatek od wartości dodanej (VAT) i akcyza (podatek od sprzedaży towarów luksusowych alkoholu, papierosów czy paliw). Najważniejszym podatkiem bezpośrednim jest podatek dochodowy od osób fizycznych podstawą opodatkowania jest suma zarobionych przez daną osobę pieniędzy, pomniejszona o poniesione przez nią koszty uzyskania tego dochodu. Podatek zmniejszyć można także korzystając z ulg podatkowych, to znaczy możliwości odliczenia od podatku kwot przeznaczonych na jakiś konkretny, wskazany w ustawie cel. Ulgi podatkowe są jednym z instrumentów, za pomocą, których państwo może wpływać na poczynania obywateli, np. ulga na budowę domów może przyczynić się do rozwoju budownictwa. Podobne możliwości daje państwu prawo ustalania różnych stawek podatku VAT, np. stawka podatku VAT w przypadku sprzedaży książek wynosi 0%.
powszechnie akceptowana w krajach demokracji konstytucyjnej zasada, zgodnie, z którą władza państwowa nie powinna być skupiona w jednym ręku. Przekonanie o niebezpieczeństwie kryjącym się w koncentracji władzy doprowadziło do powstania koncepcji trójpodziału władz: na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, które powinny nawzajem równoważyć się i kontrolować.
POLITYKA dziedzina życia społecznego związana ze sprawowaniem władzy. Różne grupy społeczne, partie polityczne organizacje dążą do realizacji swojej wizji państwa i zaspokojenia własnych interesów przez sprawowanie władzy politycznej albo zdobycie na nią wpływu. Tak rozumiana polityka jest sferą nieustannych sporów i konfliktów. Dobre funkcjonowanie państwa uzależnione jest jednak od tego, czy istnieją w nim sposoby rozstrzygania sporów i procedury podejmowania decyzji (w demokracji np. decyzje podejmowane są zgodnie z wolą większości) tak, więc polityka może być także definiowana jako sztuka rozwiązywania konfliktów oraz podejmowania decyzji w ramach gry o władzę i procesu jej sprawowania. POWIAT jednostka podziału terytorialnego, obejmująca swym zasięgiem obszar kilku gmin. Powiat to także samorządowa wspólnota mieszkańców, która samodzielnie realizuje określone zadania publiczne. Organami władzy powiatu są rada powiatu i zarząd, na którego czele stoi starosta. PRAWA prawa i wolności przysługujące każdej jednostce ludzkiej (np. prawo do życia, wolności i własności). Prawa te wynikają z przyrodzonej godności ludzkiej i są niezbywalne,istnieją niezależnie od jakiejkolwiek władzy władza nie może ich nikomu nadać czy odebrać. Jednym z podstawowych zadań państwa we współczesnej demokracji jest ochrona tych praw i wolności. Specjalnym rodzajem tych praw są prawa dziecka.
PRAWICA zaliczamy do niej te siły polityczne, które uważają, że należy chronić i wspierać tradycyjne wartości, takie jak religia, tradycja, naród, rodzina. Prawica uważa, że w polityce zasadnicze znaczenie mają racja stanu i interes narodowy. Bywanie ufna wobec różnych działań integracyjnych i ponad narodowych jako stanowiących zagrożenie dla suwerenności państwa. W sferze gospodarczej prawica opowiada się za gospodarką wolnorynkową, obniżką podatków i ograniczeniem programów socjalnych. Obecnie często zdarza się, że partia jest prawicowa pod jednym względem, pod innym zaś centrowa bądź nawet lewicowa: może np. bronić tradycyjnych wartości, a równocześnie opowiadać się za silnym interwencjonizmem państwowym. PRAWO zbiór norm (reguł postępowania) stworzonych przez państwo i obowiązujących na jego terytorium. Podstawowym celem prawa stanowionego przez państwo jest regulacja stosunków społecznych. Obywatel nie przestrzegający prawa może zostać przez państwo ukarany. PRAWO ADMINISTRACYJNE
zespół norm prawnych regulujących stosunki obywateli z organami administracji publicznej. Prawo administracyjne definiuje także strukturę administracji publicznej, wyznacza jej zadania i kompetencje oraz określa środki, jakie może ona wykorzystywać.
dziedzina prawa zajmująca się stosunkami między równoprawnymi osobami fizycznymi i prawnymi (reguluje między innymi sprawy własności, umowy sprzedaży, najmu, ubezpieczenia). W skład prawa cywilnego wchodzą: prawo rodzinne, handlowe, spadkowe, autorskie itp. Pod ochroną prawa cywilnego pozostają także dobra osobiste, takie jak dobre imię czy zdrowie.
zespół norm prawnych określających, jakie czyny uznawane są za przestępcze i jakie kary grożą za ich popełnienie. Sąd, stwierdzając winę oskarżonego, może wymierzyć mu karę pozbawienia lub ograniczenia wolności albo karę grzywny. Istnieją także kary dodatkowe np. pozbawienie praw publicznych na określony czas albo zakaz prowadzenia samochodu. PREZYDENT osoba stojąca na czele państwa, zwana też głową państwa. Prezydent symbolizuje jedność kraju i gwarantuje ciągłość władzy państwowej. Stanowi część władzy wykonawczej. Jego uprawnienia są odmienne w różnych państwach: w Niemczech prezydent jest słaby i wypełnia jedynie funkcje reprezentacyjne, cała realna władza pozostaje zaś w gestii rządu; w Polsce prezydent jest silniejszy, bo dysponuje wieloma realnymi uprawnieniami. We Francji jego władza ma większy zakres niż władza premiera.
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)
wartość rynkowa produkcji (dóbr i usług) wytworzonej w danym kraju w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB bierze się pod uwagę wyłącznie produkcję finalną, tak, aby uniknąć kilkakrotnego liczenia tej samej wartości. Nie uwzględnia się, więc osobno wartości ziarna, mąki, pracy rolnika, młynarza i piekarza, lecz jedynie wartość finalnego produktu ...
Ciemna_dusza