Andrzej Kalisz
Zhan Zhuang QIGONG
POCZUJ TO SAM!
YIQUAN TRAINING WORLDWIDE SUPPORT
Copyright (c) by Andrzej Kalisz, 2005
Publikacja ta może być w całości rozpowszechniana bez ograniczeń.
Dozwolone jest kopiowanie i przekazywanie dokumentu innym osobom oraz instytucjom za pośrednictwem Emila oraz z wykorzystaniem nośników danych (dyskietki, płyty CD, DVD, karty pamięci oraz inne). Dotyczy to także nośników danych dołączanych do czasopism i książek oraz wszelkich publikacji na podobnych nośnikach, rozprowadzanych na zasadach komercyjnych.
Dozwolone jest umieszczenie dokumentu na stronach internetowych (także serwerach FTP i w serwisach udostępniania plików), zarówno prywatnych, jak i komercyjnych, w celu prywatnego lub publicznego udostępniania.
Warunkiem jest zachowanie integralności dokumentu, bez dokonywania modyfikacji.
Autor nie będzie wnosił roszczeń związanych z rozpowszechnianiem tego dokumentu w niezmienionej formie przez jakiekolwiek osoby i instytucje.
Cytowanie krótkich fragmentów dopuszczone jest na ogólnie przyjętych zasadach, z podaniem źródła.
Dozwolony jest wydruk dokumentu do użytku własnego.
Rozpowszechnianie publikacji w formie drukowanej dozwolone jest tylko pod warunkiem zamieszczenia całości tekstu niniejszego dokumentu.
2
Podziękowania składam:
Rodzicom.
Dzięki nim mogłem rozpocząć swoja drogę studiów nad kultura Chin i tradycyjnymi chińskimi formami ćwiczeń.
FAO Chengguang, mojemu Nauczycielowi.
On uczy mnie zasad studiowania, doświadczania i rozumienia, przekazując swe doświadczenia ponad 40 lat treningu yiquan.
Moim uczniom.
Oni doceniają mój wieloletni i wciąż nieustający wysiłek poświęcany nauce i treningowi, upewniają mnie, ze to co studiuje i przekazuje innym ma wartość.
3
Zdrowie, dobre samopoczucie, szukanie piękna, równowagi i harmonii w życiu, to istotne wartości w życiu człowieka. Dzięki temu właśnie, ze pomagają w ich realizacji, takie formy ćwiczeń jak joga, tai chi i qigong stały się popularne na całym świecie. Jednak terminy takie jak yiquan, czy zhan zhuang jeszcze kilka lat temu były obce nawet osobom interesującym się chińskimi metodami ćwiczeń. Teraz robi się o nich głośno i na całym świecie rośnie liczba osób zainteresowanych nauka.
Niektórzy mówią, ze chan zhuang to chińska joga. Szerokie wykorzystanie ćwiczeń pozycyjnych nasuwa bowiem skojarzenie z Sanami jogi hinduskiej.
Chan zhuang zaliczany jest do szeroko rozumianego qigong. Metoda ta wykorzystywana jest jako uzupełniająca forma terapii i rehabilitacji w szpitalach i sanatoriach w Chinach począwszy od lat 50. XX wieku.
Tai chi XXI wieku - to kolejne sformułowanie spotykane w kontekście metody chan zhuang i systemu yiquan. Dziś na całym świecie wielu instruktorów tai chi zaczyna włączać do zajec elementy yiquan lub przekwalifikowuje się na ten system.
4
SPIS TRESCI
Rozdział I NAJPIERW RELAKS - 6 - Chan zhuang i yiquan - 9 -
Rozdział II UZYCIE WYOBRAZNI - 11 - O qigong - 16 -
Rozdzial III SKUPIENIE I WYCISZENIE - 19 - O medytacji - 21 -
Rozdzial IV SWIADOMOSC CIALA - 22 - Reakcje i odczucia - 26 -
Rozdzial V ODPOCZYNEK I WYSILEK - 28 - W poszukiwaniu harmonii - 31 -
Rozdzial VI UKIERUNKOWANIE SILY - 33 - Tai Chi - 38 -
Rozdzial VII TESTOWANIE ODCZUCIA SILY - 40 - Systemy wewnetrzne - 44 -
Rozdzial VIII JESZCZE O TESTOWANIU SILY - 47 - Qi - magiczna moc? - 52 -
Rozdzial IX KROKI W WODZIE - 55 - Filozofia - 63 -
Rozdzial X WYKORZYSTANIE W TERAPII - 65 - Jak to dziala? - 68 -
Rozdzial XI POZA PODSTAWY - 70 - POLECANA LITERATURA O ZHAN ZHUANG - 73 - O AUTORZE - 74 - AKADEMIA YIQUAN - 75 -
5
Rozdzial I
NAJPIERW RELAKS
6
Relaks jest tym, czego poszukuje wiekszosc ludzi zainteresowanych rozpoczeciem nauki qigong, taijiquan (tai chi), czy jogi. Relaks jest tez jednym z najbardziej podstawowych za-gadnien w metodzie zhan zhuang.
Wielu doroslych ludzi rozwinelo nadmierne nawykowe napiecie niektórych partii miesnio-wych. Jest to w duzej mierze rezultat akumulacji stresów jakim podlega wspólczesny czlo-wiek. Tych napiec, usztywnien, czy blokad czesto bardzo trudno sie pozbyc. Nadmierne na-piecie, usztywnienie, przeszkadza w efektywnym wykonywaniu rozmaitych czynnosci w pracy i w codziennym zyciu, przeciaza cialo, niepotrzebnie zwieksza zmeczenie. Nawet gdy odpoczywamy w fotelu, czesto jestesmy zbyt spieci. W wielu przypadkach barki sa caly czas uniesione, szyja i twarz napiete.
Stan w naturalnej, wyprostowanej, ale zrelaksowanej pozycji, ze stopami rozstawionymi na szerokosc barków i lekko rozchylonymi na zewnatrz. Zrób kilka swobodnych, delikatnych ruchów w róznych stawach, na przyklad luznych, niezbyt dynamicznych wymachów. Pozwoli to skontrolowac, czy nie jestes zbyt spiety. Nadmierne napiecie miesni przejawia sie bowiem w usztywnieniu, ograniczeniu mozliwosci swobodnego ruchu korespondujacych stawów. Mozesz powtarzac to wielokrotnie w tej lub dowolnej innej pozycji, idac badz wykonujac inne czynnosci. Nie staraj sie nadmiernie, nie skupiaj sie na tym przesadnie. Rób to jakby od niechcenia. W ten sposób stopniowo nauczysz sie eliminacji nadmiernego napiecia i zacz-niesz lepiej sobie zdawac sprawe z tego czy jestes zrelaksowany, czy spiety. Mozesz wyko-rzystac te metode jako wstep do kolejnych cwiczen.
Mozesz tez wykorzystac metode uwaznej kontroli stanu napiecia oraz swiadomego rozluznia-nia kolejnych czesci ciala. Najpierw skieruj uwage na glowe. Jesli zauwazysz tam napiecie, spokojnie rozluznij nadmiernie napiete miesnie. Nastepnie zwróc uwage na szyje, podobnie obserwujac stan napiecia i bez pospiechu usuwajac je. Kieruj uwage stopniowo coraz nizej, na klatke piersiowa i plecy, górna czesc ramion, nastepnie na okolice talii, brzuch, lokcie i przed-ramiona, podbrzusze i posladki, nadgarstki, dlonie, uda, podudzia, stopy, ciagle obserwujac stan napiecia i swiadomie usuwajac jego nadmiar. Mozesz ten cykl powtarzac wielokrotnie.
W taki sposób stopniowo rozluzniasz cialo, eliminujac zbedne napiecie, a jednoczesnie dzieki zaangazowaniu swiadomosci w ten proces, osiagasz stan koncentracji, zmniejsza sie natlok mysli, odprezasz sie psychicznie.
Metoda zhan zhuang opiera sie przede wszystkim na wykorzystaniu w cwiczeniach umyslu, na pracy z koordynacja umyslu i ciala. Ten aspekt bedzie zawarty we wszystkich dalej opisa-nych cwiczeniach.
Byc moze zdanie sobie sprawy z napiecia moze okazac sie trudne. Mozesz wówczas spróbo-wac napinac rózne czesci ciala jeszcze bardziej, a nastepnie je rozluzniac, ciagle zwracajac
7
uwage na towarzyszace temu odczucie. Pomoze to w rozwinieciu lepszej percepcji stanów napiecia i relaksu.
Takze gdy zdajesz sobie sprawe z napiecia jakiejs czesci ciala, ale nie potrafisz jej rozluznic, mozesz spróbowac najpierw mocniej ja napiac, a dopiero potem rozluznic. Jesli nie osiagniesz od razu efektu, nie przejmuj sie tym, powtarzaj to co jakis czas, jakby od niechcenia. Postep przyjdzie z czasem i efekty beda sie poglebialy. Natomiast przesadne staranie sie wzmogloby tylko napiecie.
Jednym z aspektów relaksu jest naturalny, spokojny, swobodny oddech. Jesli w obszarze klatki piersiowej i brzucha pojawi sie nadmierne napiecie, oddech bedzie zaklócony. Jesli zauwazysz trudnosci z oddychaniem, zwróc uwage, czy nie jest to zwiazane z takim napie-ciem. Wówczas postaraj sie rozluznic napiety obszar, przywrócic mu naturalna ruchomosc, i zaobserwuj jak oddech staje sie bardziej swobodny. Nie staraj sie nadmiernie, by to osiagnac. Nie koncentruj sie na kontrolowaniu oddechu. Po prostu pozwól dzialac naturalnym mechanizmom.
Metoda zhan zhuang nie wymaga specjalnego miejsca, czasu, czy stroju do cwiczen. Mozesz cwiczyc w róznych sytuacjach: stojac, siedzac, lezac, idac, wykonujac rozmaite czynnosci. Gdy jednak bedziesz mial taka mozliwosc, staraj sie cwiczyc w parku, w lesie, na swiezym powietrzu, w naturalnym otoczeniu. Nie jest wskazane cwiczenie, gdy jestes bardzo glodny lub gdy jestes objedzony. Przed rozpoczeciem cwiczenia skorzystaj z toalety. Rozepnij guziki ubrania, poluzuj pasek, tak by czuc sie wygodnie.
Stopniowo sesje treningowe zhan zhuang beda wydluzaly sie do kilkudziesieciu minut, a cwi-czenia beda sprawialy Tobie przyjemnosc, wiec nie bedziesz musial/musiala sie do ich wyko-nania przymuszac. Na poczatku mozesz jednak zaczac chocby od kilku minut, cwiczac co-dziennie, w miare mozliwosci kilka razy dziennie, podczas przerw w pracy, czy w innych zajeciach. Lepiej cwiczyc krótko, osiagajac przyjemny stan odprezenia, a za to czesciej, niz rzadziej, ale zmuszajac sie do dlugiego kontynuowania cwiczenia. Zwróc jednak uwage, by nie przerywac cwiczenia przy pierwszym odczuciu zniecierpliwienia - zastanów sie, czy faktycznie czujesz zmeczenie, czy moze to niecierpliwosc odwraca Twoja uwage od cwicze-nia (w takim wypadku postaraj sie wyciszyc i skupic).
Po zakonczeniu cwiczenia powoli zacznij sie poruszac i rozgladac dookola. Mozesz wykonac kilka glebszych oddechów, wydychajac powietrze jakby z westchnieniem. Mozesz wykonac lekkie potrzasanie calym cialem lub delikatny automasaz, oklepywanie itp.
Gdy masz juz pewne doswiadczenie w treningu zhan zhuang i wlasciwie dobierasz czas i intensywnosc cwiczen, powinienes czuc sie odprezony i pelen/pelna energii po wykona-niu cwiczenia oraz budzic sie rzeski/rzeska nastepnego dnia rano.
8
ZHAN ZHUANG I YIQUAN
"W starozytnosci wielcy mistrzowie stojac na ziemi wspierali niebo, kontrolujac yin i yang, oddychajac esencja qi, stali samotnie, chroniac ducha, z cialem bedacym jednoscia."
Powyzsze slowa, pochodzace z "Wewnetrznej ksiegi Zóltego Cesarza", niektórzy uwazaja za najwczesniejsza w chinskich zródlach wzmianke o metodzie cwiczen zhan zhuang. Jednak prawdziwy rozwój i popularyzacja tej metody nastapily dopiero w XX wieku.
Cwiczenia okreslane jako zhan zhuang byly i sa wykorzystywane w wiekszosci tradycyjnych chinskich sztuk walki. Ich funkcja sprowadza sie jednak w niektórych przypadkach niemal wylacznie do wzmocnienia nóg, dla uzyskania mocnej, stabilnej pozycji. Poza nazwa nie maja one wówczas nic wspólnego z cwiczeniami omawianymi w tej ksiazce.
Cwiczenia zhan zhuang, o których tutaj mówimy, takie jak wykorzystywane sa w chinskich szpitalach i sanatoriach jako uzupelniajaca forma terapii lub rehabilitacji, a takze uprawiane przez szerokie rzesze ludzi w celu poprawy i utrzymania stanu zdrowia i dobrego samopoczu-cia, zostaly rozwiniete przez slynnego mistrza Wang Xiangzhai, który zyl w latach 1885-1963.
Jako mlody chlopiec Wang Xiangzhai byl uczniem mistrza Guo Yunshen, jednego z najslyn-niejszych przedstawicieli wewnetrznej sztuki walki xingyiquan (hsing-i ch'uan). Poniewaz w wielu wspólczesnych szkolach xingyiquan cwiczenia zhan zhuang ograniczaja sie tylko do jednej pozycji santishi, nie jest jasne, czy Wang Xiangzhai poznal wiecej takich cwiczen w ramach "sekretnego przekazu", czy moze sam rozwinal je pózniej na bazie santishi.
Wang Xiangzhai przez wiele lat podrózowal po Chinach, spotykajac wielu mistrzów tradycyj-nych form cwiczen i sztuk walki. Dalo mu to ogromne doswiadczenie i bylo jednym z czynni-ków, które wplynely na wyksztalcenie przez niego w polowie lat 20. XX wieku wlasnej wersji systemu xingyiquan, która nazwal yiquan. Cwiczenia zhan zhuang staly sie najbardziej ak-centowanym, charakterystycznym elementem treningu. Na przelomie lat 20. i 30. Wang Xiangzhai zrobil furore w Szanghaju.
Byl to okres silnego wplywu kultury i nauki Zachodu w Chinach, okres krytycznego spojrzenia na dziedzictwo chinskiej tradycji. Doswiadczenie Wanga, wynikajace z kontaktów z mistrzami róznych szkól, w róznych czesciach Chin, wskazywalo, ze nie wszystko w tradycji bylo warto-sciowe, ze z bezkrytycznego powielania starych wzorców moze wynikac tez wiele zlego. Wplyw zachodniej nauki byl zatem istotnym czynnikiem, który zainspirowal go do spojrzenia na wszystko takze z innego, nowego punktu widzenia. Jego celem stalo sie zachowanie tego co w tradycyjnych systemach wartosciowe, a wyeliminowanie tego co bledne. Otwarlo to droge do dokladniejszej weryfikacji metod i modyfikacji teorii.
9
Pod koniec lat 30. Wang Xiangzhai przeniósl sie do Pekinu, który odtad stal sie glównym osrodkiem yiquan. W latach 40. system ten byl tez przez jego uczniów promowany pod nazwa dachengquan. Nazwa ta jest stosowana do dzis przez niektóre nurty systemu.
Gdy yiquan stal sie popularna sztuka walki, wielu cwiczacych moglo osobiscie przekonac sie, ze wykonywanie cwiczen zhan zhuang znakomicie sluzy poprawie stanu zdrowia. W latach czterdziestych coraz wiecej osób uczylo sie od Wanga z mysla przede wszystkim o korzysciach zdrowotnych. Natomiast w latach 50. klimat dla popularyzacji skutecznej sztuki walki nie byl sprzyjajacy. W takiej sytuacji Wang Xiangzhai skoncentrowal sie glównie na wykorzystaniu cwiczen zhan zhuang w celach terapeutycznych, pracujac w szpitalach w Pekinie i Baoding. Taki wariant yiquan, sprowadzony do najbardziej podstawowych cwiczen stal sie dosc po-pularny. Caly system uprawiany byl natomiast przez niewiele osób. Dopiero od lat 80. i 90. datuje sie ponowny rozkwit pelnego yiquan/dachengquan.
System cwiczen dla zdrowia rozwiniety przez Wang Xiangzhai'a okreslany jest zazwyczaj mianem zhan zhuang, poniewaz cwiczenia pozycyjne w staniu sa tu wykorzystywane najczes-ciej. Stosuje sie jednak takze cwiczenia w pozycji siedzacej, lezacej, badz stojacej z podpar-ciem oraz cwiczenia ruchowe. Osoby, których stan zdrowia nie ogranicza w zbyt duzym stop-niu mozliwosci wykonywania bardziej zaawansowanych cwiczen, uprawiaja pelen system yiquan.
Pismo chinskie Transkrypcja pinyin Przyblizona wymowa
Zhan zhuang Dzan dzuang
Yiquan I-cchuen
Wang Xiangzhai Uang Siang-dzaj
10
Rozdzial II
UZYCIE WYOBRAZNI
11
Wykonujac cwiczenia zhan zhuang, pomocniczo wykorzystywac mozna rózne wyobrazenia, które ulatwiaja osiagniecie odpowiedniego stanu relaksu, odczucia wygody i elastycznej sily. Nie musisz sie ich uczyc i starac opanowac. Sa one po prostu srodkiem pomocniczym. Wyko-rzystuje sie je odpowiednio do potrzeb.
W przypadku róznych osób rózne wyobrazenia moga byc mniej lub bardziej przydatne. Kazdy zna siebie w pewnym stopniu i wie, co w jego przypadku ulatwia relaks, odprezenie. Odpowiednio do tego mozna dostosowac wykorzystywane wyobrazenia, sugestie myslowe.
Jesli na przyklad latwo jest Tobie osiagnac stan relaksu, odprezenia, gdy sluchasz okreslo-nego utworu muzycznego, mozesz to wykorzystac, by latwiej osiagnac relaks. Pomysl tylko, ze slyszysz ten utwór i przypomnij sobie stan odprezenia, który zwykle temu towarzyszy. Nie musisz i nie powinienes caly czas myslec o tym. Pamietaj, ze to tylko pomocnicze narzedzie.
Jesli kiedys w jakims miejscu, w jakiejs sytuacji poczules sie przyjemnie zrelaksowany, wy-starczy, ze na chwile przywolasz to wspomnienie. Gdy poczujesz odprezenie, nie musisz caly czas myslec o tym miejscu, czy sytuacji. Po prostu skup sie na odczuciu tego stanu.
Nie mysl o tym, ze musisz wykonac cwiczenie. Zhan zhuang to trening podczas odpoczynku, odpoczynek podczas treningu. Pomysl na przyklad, ze spacerujesz w parku, przyjemnie od-prezony, w dobrym nastroju. Ogladasz piekne widoki, cieszy cie spiew ptaków i won kwia-tów. W trakcie spaceru przyjmujesz pewna pozycje, poniewaz masz na to ochote, poniewaz jest ona wygodna. Stojac odczuwasz relaks i masz poczucie sprezystej jednosci calego ciala. Delikatny powiew wiatru rozwiewa Twoje wlosy, powiewa Twoim ubraniem. Czujesz sie tak odprezony, ze wiatr jakby przenika przez cialo, przez pory w skórze.
Mozesz wyobrazic sobie, ze stoisz pod prysznicem. Krople wody opadaja na Twoje cialo i powoli splywajac po nim masuja je delikatnie. Pomysl, ze Twoje cialo staje sie tak zrelakso-wane, ze az przenikliwe dla wody, która nie tylko splywa po jego powierzchni, ale takze przenika przez nie, jak przez gabke, rozpuszczajac wszelkie napiecia wewnatrz.
Albo wyobraz sobie, ze Twoje cialo jakby unosi sie w wodzie, a Ty nie musisz w to wkladac zadnego wysilku. Woda lekko faluje, delikatnie masujac Twe cialo i kolyszac nim, a Ty sie temu poddajesz. Oddech caly czas przeplywa swobodnie i naturalnie. Mozesz wyobrazic so-bie, ze Twoje cialo jest jak gabka, woda zaczyna w nie wsiakac, przeplywac przez nie, roz-puszczajac napiecia, które sie w nim pojawia.
12
Sa to tylko pewne przyklady wyobrazen, sugestii myslowych, które mozesz wykorzystac. Pamietaj, ze nie sa to wizualizacje w doslownym sensie. Próba usilnego wizualizowania opi-sanych sytuacji moze przyczynic sie do wzmozenia napiecia i wywolac zmeczenie. Najbardziej podstawowe wyobrazenia powinny byc traktowane raczej jako delikatne sugestie, swego rodzaju przypomnienie stanów, które kazdy w jakims stopniu zna. Nastepuje wiec pewne przywolanie doswiadczonych stanów relaksu, odprezenia, poprzez skojarzenie z sytu-acja taka sama lub podobna do tej, gdy tych stanów doswiadczalismy.
Przyklad:
Pamietasz jak cudownie odprezony czules sie nad wodospadem w górach podczas waka-cji? Mozesz przywolac to wspomnienie lub wyobrazic sobie podobna sytuacje.
Nie wizualizuj usilnie, a zwróc uwage na to, czy taka sugestia myslowa ulatwia Tobie przy-wolanie stanu odprezenia. Jesli nie doswiadczyles takiego stanu w podobnej sytuacji, nie upieraj sie przy wykorzystaniu tego wyobrazenia.
W przypadku bardziej zaawansowanych wyobrazen skojarzenia moga byc dalsze, nie odwo-lujac sie bezposrednio do osobistego doswiadczenia, ale do zjawisk, obrazów, które znasz, lub masz o nich pewne wyobrazenie.
Gdy myslisz o tym, ze stoisz pod prysznicem, a krople wody splywaja nie tylko po po-wierzchni ciala, ale i przenikaja przez nie, jak przez gabke - laczysz odczucie stanu re-laksu, który znasz, z obrazem wnikania wody w gabke, co ulatwi Tobie rozciagniecie odczucia i stanu relaksu w glab ciala.
13
Wykonujac cwiczenia relaksujace w pozycji stojacej, mozesz umiescic nadgarstki obydwu dloni w okolicy bioder lub posladków po obydwu stronach tulowia. Latwo bedzie wówczas rozluznic barki i ramiona. Lokcie sa caly czas skierowane na zewnatrz. Taka pozycja jest bar-dziej korzystna od tej z ramionami swobodnie opuszczonymi, zwlaszcza gdy cwiczenie trwa dluzej, unika sie bowiem niepotrzebnego nacisku na zebra.
Pozycja ta okreslana jest jako odpoczynkowa. Mozesz ja wykorzystywac, gdy poczujesz sie zbyt zmeczony, by kontynuowac bardziej wymagajace cwiczenia. Po pewnym czasie odpo-czynku w ten sposób, wrócisz do wlasciwych cwiczen.
14
Jesli utrzymanie pozycji stojacej przez dluzszy czas sprawia Tobie trudnosc, wykorzystaj wa-riant w pozycji siedzacej. Mozesz usiasc na krawedzi krzesla, lub glebiej, wykorzystujac oparcie, jesli tak bedzie Tobie wygodnie. Cala pozycja stanowi prosta modyfikacje wariantu stojacego pozycji odpoczynkowej. Stopy w dalszym ciagu rozstawione sa na szerokosc bar-ków, lekko rozchylone. Tulów naturalnie wyprostowany. W ciele odczuwany powinien byc taki sam stan wygodnego relaksu. Mozesz wykorzystac wyobrazenia, które ulatwia Tobie osiagniecie tego stanu.
Jesli jestes bardzo zmeczony, mozesz po prostu polozyc sie na lózku, na podlodze, czy na trawie, i wykonac cwiczenia w pozycji lezacej. Nogi sa naturalnie wyprostowane, stopy roz-stawione na szerokosc barków. By szyjna czesc kregoslupa znajdowala sie w naturalnej pozy-cji, zwykle potrzebne jest podlozenie czegos pod glowe. Ramiona i dlonie polóz na podlozu po obydwu stronach ciala. Jesli okaze sie to niewygodne, mozesz podlozyc cos pod ramiona. Tutaj mozliwe jest rozluznienie ciala wieksze niz w jakiejkolwiek innej pozycji. Dzieki doswiadczeniu tego odczucia latwiej bedzie uniknac nadmiernego napiecia w innych cwicze-niach.
W cwiczeniu tym czesto wykorzystuje sie wyobrazenie, ze Twoje cialo spoczywa nie na lózku, czy innym podlozu, ale jakby unosilo sie w powietrzu, lub w wodzie (tylko twarz wy-staje ponad powierzchnie, dzieki czemu mozesz swobodnie oddychac).
15
O QIGONG
Qigong obejmuje wiele róznych metod, o rozmaitym rodowodzie. Przez dlugie wieki historii Chin cwiczenia takie rozwijane byly w róznych srodowiskach. Stad mozemy mówic m.in. o systemach taoistycznych, buddyjskich, konfucjanskich, szamanskich, medycznych, czy tez praktykowanych przez adeptów sztuk walki. Metody te posiadaja zarówno cechy wspólne, jak i wyrózniajace - charakterystyczne dla okreslonego kierunku. Ostateczny cel praktyki moze byc róznie okreslany. Niektóre metody zmierzaja do osiagniecia harmonii z natura lub du-chowego oswiecenia, inne koncentruja sie na profilaktyce i terapii medycznej, pielegnowaniu zdrowia, kultywowaniu cielesnej i umyslowej harmonii, jeszcze inne stawiaja sobie za cel rozwój paranormalnych zdolnosci, sa tez takie, które koncentruja sie na rozwoju atrybutów lub umiejetnosci potrzebnych w walce.
Wsród rozmaitych tradycyjnych chinskich systemów cwiczen, które daly poczatek dzisiejszym metodom okreslanym wspólnym mianem qigong, jedne kladly nacisk na ruch, nazywano je zatem donggong (cwiczenia ruchowe), w innych koncentrowano sie na cwiczeniach medyta-cyjnych w okreslonych pozycjach, zaliczano je wiec do jinggong - cwiczen statycznych. Z bie-giem czasu upowszechnila sie praktyka lacznego wykorzystania w ramach jednego systemu cwiczen zarówno donggong, jak i jinggong.
Najwczesniejsze cwiczenia ruchowe zwano daoyin. W nazwie tej kryje sie znaczenie "prowa-dzenia", "kierowania". Uwaza sie zatem, ze od samego poczatku cwiczenia te opieraly sie na mentalnym prowadzeniu ruchów ciala. Wedlug innych interpretacji chodzic mialo o odpo-wiednie kierowanie przeplywem qi, przy pomocy ruchów ciala.
W starozytnych tekstach spotykamy sie tez z pojeciem tuna - kolejnej odmiany tradycyjnych cwiczen zaliczanych do qigong. Tutaj chodzilo o cwiczenia oddechowe (z którymi qigong jest niekiedy calkowicie utozsamiany - oczywiscie stawianie tu znaku równosci jest zbyt wielkim uproszczeniem).
Yunqi (poruszanie qi) polegalo na kierowaniu przy pomocy umyslu przeplywu qi do okreslo-nych czesci ciala, w celu osiagniecia odpowiednich efektów.
Dzielono cwiczenia na minggong i xinggong. Minggong ("cwiczenia zycia") odnosily sie bar-dziej do ciala, jego wlasciwego funkcjonowania z punktu widzenia tradycyjnych chinskich koncepcji. Xinggong ("cwiczenia natury") dotyczyly umyslu. Do taoistycznego xinggong zbli-zone byly praktyki medytacyjne buddyzmu chan (w jez. japonskim - zen).
Cwiczenia dzielono tez na waidangong (cwiczenia zewnetrznego eliksiru) i neidangong (cwi-czenia wewnetrznego eliksiru). Pierwotnie waidan i neidan byly pojeciami zwiazanymi z alchemia niesmiertelnosci. Poszukiwanie zewnetrznego eliksiru oznaczalo po prostu poszuki-
16
wanie eliksiru niesmiertelnosci, substancji która zapewni wieczne zycie. Cwiczenia neidan sluzyc natomiast mialy wytworzeniu eliksiru wewnatrz ciala. Stopniowo tradycja eliksiru nie-smiertelnosci, jako substancji przyjmowanej z zewnatrz zanikla. Wiele eksperymentów kon-czylo sie bowiem smiertelnym zatruciem (ale tez przyczynilo sie to do rozwoju chinskiej far-makologii). Stopniowo terminologia alchemiczna w neidangong zostala odniesiona do tao-istycznych praktyk doskonalenia duchowego. Terminem waidangong okresla sie zwykle po prostu wiekszosc cwiczen, które nie zaliczaja sie do taoistycznego neidangong.
Pózniejsze systemy laczyly z reguly w jedno rózne formy cwiczen. Wykorzystywano stosownie do potrzeb cwiczenia statyczne i ruchowe, xinggong i minggong, neidan i waidan, daoyin, tuna i yunqi. W trakcie cwiczen ruchowych daoyin stosowano jednoczesnie kontrolowane od-dychanie tuna, kierowano "przeplywem qi", a towarzyszylo temu wyciszenie umyslu charakte-rystyczne dla cwiczen medytacyjnych xinggong.
Obecnie cwiczenia qigong uprawia sie najczesciej z mysla o korzysciach zdrowotnych. Sta-nowia one nie tylko forme profilaktyki, pomocna w utrzymaniu dobrego samopoczucia i sil zywotnych, ale takze srodek terapii w wielu schorzeniach. Wykorzystuje sie zarówno cwicze-nia tradycyjne, jak i opracowane na ich bazie metody nowoczesne. Szerokie zastosowanie maja cwiczenia rozwiniete w kregach medycznych, scisle zwiazane z teoriami tradycyjnej chinskiej medycyny (yijia qigong - qigong medyczny). Równiez jednak i inne metody czesto wykazuja znakomite walory zdrowotne.
Istnieja systemy "calosciowe", których uprawianie mozna generalnie polecic kazdemu, kto chce poprawic i utrzymac stan zdrowia. Zalicza sie do nich metoda zhan zhuang, opierajaca sie glównie na cwiczeniach statycznych i ruchowych, bedacych czescia skladowa systemu yiquan. Istota takich metod jest glównie przywrócenie i utrzymanie naturalnej harmonii orga-nizmu, warunkujacej poziom jego sil odpornosciowych.
Poza metodami dla wszystkich, istnieja tez specjalistyczne cwiczenia, które stosuje sie w kon-kretnym przypadku chorobowym. Sa to z reguly cwiczenia bardzo proste, dobierane przez doswiadczonego w tym zakresie lekarza tradycyjnej chinskiej medycyny w zaleznosci od kon-kretnej osoby - jej warunków fizycznych, osobowosci, schorzenia na jakie cierpi i etapu lecze-nia. Okresla sie to mianem terapii qigong (qigong liaofa).
Chociaz nazwa qigong oznacza cwiczenia dotyczace qi, do szeroko rozumianego qigong zali-cza sie dzis takze niektóre metody nie odwolujace sie do koncepcji qi. Moga byc one zatem bez problemu zaakceptowane przez osoby, które nie maja przekonania do klasycznych chin-skich koncepcji. Do takich przystepnych dla wszystkich metod zaliczany jest zhan zhuang qi-gong.
17
Zamiast pojecia qi, za wyróznik tak rozumianego qigong przyjmuje sie san tiao (trzy regula-cje). Trzy regulacje obejmuja tiao shen - regulacje ciala, tiao xi - regulacje oddechu i tiao xin - regulacje umyslu (doslownie: serca).
Tiao shen odnosi sie do pozycji i ruchu ciala. Z tego punktu widzenia cwiczenia mozna po-dzielic na statyczne, ruchowe i laczace ruch z bezruchem. Duzy nacisk kladzie sie zwykle na relaks - eliminacje zbednych napiec.
Tiao xi obejmuje rozliczne techniki oddechowe. Trzeba tu jednak zwrócic uwage, ze niektóre szkoly qigong (np. metoda zhan zhuang) nie przywiazuja wagi do technik oddechowych, kla-dac nacisk bardziej na swobode i naturalnosc oddechu.
Tiao xin dotyczy odpowiedniego ukierunkowania aktywnosci mentalnej. Podstawa jest spokój ducha (ding shen), wyciszenie (ru jing), eliminacja przeszkadzajacych, chaotycznych mysli (paichu zanian). Stosuje sie rózne formy wyobrazen, sugestii myslowych, koncentracji na obiektach zewnetrznych i wewnetrznych, na punktach (dantian, xuewei), przenoszenie punktu skupienia uwagi (np. wzdluz kanalów jingluo) i wiele innych form, zaleznych od metody Qi-gong.
Qigong Cchi-gung
18
Rozdzial III
SKUPIENIE I WYCISZENIE
19
Omówilismy wczesniej pewne przyklady form aktywnosci mentalnej, które w treningu zhan zhuang mozemy wykorzystac, by latwiej osiagnac lub poglebic stan relaksu. Te same formy pracy mentalnej ulatwiaja jednoczesnie psychiczne odprezenie i skupienie, poglebienie kon-centracji.
Czasem mozemy tez wykorzystac pewne fo...
Hastaluego