Agnieszka Kalbarczyk                            BOGATY BIEDNEGO NIE ZROZUMIE                             Zajęcia IV

MINIMUM EGZYSTENCJI A MINIMUM SOCJALNE - DEFINICJE, FUNKCJE, ZAWARTOŚĆ
 

Minimum socjalne oraz minimum egzystencji stanowią odmienne standardy poziomu potrzeb bytowych i konsumpcyjnych. Obie kategorie, mimo swych odmiennych założeń badawczych, mają wspólną naturę - są normatywnymi wzorcami zaspakajania potrzeb.

Funkcje kategorii minimum egzystencji i minimum socjalnego:

Þ                informacyjna,

Þ             analityczna,

Þ             edukacyjna,

Þ             polityczna.

Minimum egzystencji

-model konsumpcji pozwalającej na zaspokojenie potrzeb elementarnych dla zachowania życia;

- wyznacza próg głębokiego ubóstwa, poniżej którego powstaje zagrożenie zdrowia, a w konsekwencji - życia.

Minimum socjalne

- model konsumpcji sprzyjającej integracji społecznej;

- zakłada zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowo-konsumpcyjnych, tj. zapewniających:

•                    reprodukcję sił witalnych człowieka na każdym etapie jego biologicznego rozwoju,

•                    możliwość wychowania potomstwa oraz

•                    utrzymania więzi społecznych

•                    w procesie nauki, pracy i wypoczynku.

Przy konstruowaniu koszyka minimum socjalnego eksperci nie kierowali się zamiarem stworzenia linii ubóstwa, która miałaby zobowiązywać system pomocy społecznej do udzielania świadczeń. Chodzi o wyznaczenie granicy wydatków gospodarstw domowych, mierzącej godziwy poziom życia. Dlatego w koszyku minimum socjalnego znajdują się nie tylko dobra służące zaspokojeniu potrzeb egzystencjalnych (żywność, odzież i obuwie, mieszkanie, ochrona zdrowia czy higiena), ale także wykonywaniu pracy (transport lokalny i łączność), kształceniu (oświata i wychowanie dzieci), utrzymywaniu więzi rodzinnych i towarzyskich oraz uczestnictwu w kulturze. Wysokość minimum socjalnego stanowi nie tyle obraz ubóstwa, ile wyraz pewnej społecznej umowy, dotyczącej zaspokajania potrzeb na poziomie „minimalnego dobrobytu”, będącego punktem aspiracji dochodowych. Wg twórców można ją traktować jako linię wykluczenia społecznego. Kategorię minimum socjalnego opracowywano i badano w Polsce już w latach siedemdziesiątych. Od 1981 r. zgodnie z uchwałą Rady Ministrów - wartość minimum socjalnego jest regularnie szacowana w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych. Był to jeden z postulatów zgłaszanych w Porozumieniach Sierpniowych.

Minimum egzystencji, zwane również niekiedy minimum biologicznym, stanowi dolne kryterium ubóstwa, istotnie różniące się od minimum socjalnego. Zakres i poziom zaspokajania potrzeb według standardu minimum egzystencji wyznacza granicę, poniżej której istnieje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. W koszyku minimum egzystencji, stworzonym w gronie ekspertów IPiSS w 1995 r., znajdowały się jedynie wydatki pozwalające na tzw. przeżycie. Grupami potrzeb o największym znaczeniu w tym koszyku są nadal: potrzeby mieszkaniowe oraz artykuły żywnościowe. Potrzeba utrzymania więzi ze społeczeństwem, tak istotna w minimum socjalnym, w tej kategorii nie jest uwzględniana. W związku z tym potrzeby w dziedzinie wypoczynku, transportu i łączności (dojazdy do pracy) czy udziału w kulturze w koszyku minimum egzystencji nie istnieją.

Minimum socjalne oraz minimum egzystencji, będąc wzorcami zaspokajania potrzeb, mają postać koszyków, określonych ilościowo i wartościowo, które są zbudowane według norm odpowiadających danym grupom potrzeb. Na koszyki ilościowe tych kategorii składają się zalecane przez naukę bądź przez ekspertów normy zużycia grup dóbr i usług. Normy te uwzględniają zazwyczaj strukturę wiekową członków gospodarstw domowych. Pozwoliło to na zestawienie koszyków dla poszczególnych typów gospodarstw domowych. Obecnie zarówno wartość koszyków minimum socjalnego i minimum egzystencji, jak i ich struktura są szacowane dla sześciu modelowych gospodarstw pracowniczych (od rodziny jednoosobowej do pięcioosobowej) oraz dla dwóch rodzajów gospodarstw emeryckich.

Koszyki są opracowywane osobno dla:

–                  gospodarstw domowych pracowniczych

–                  gospodarstw domowych osób w wieku emerytalnym (pow. 60 lat),

•                    zamieszkałych w miastach i nie powiązanych z rolnictwem;

–                  jednoosobowych,

–                  dwuosobowych

–                  wieloosobowych z dziećmi w różnym wieku.

Na koszyk danego gospodarstwa domowego składają się  towary i usługi zaspokajające potrzeby każdej osobie w rodzinie oraz dobra do wspólnego użytkowania.

Z kolei wartość koszyka równa jest kosztowi nabycia danych ilości dóbr i usług, określając w ten sposób niezbędne koszty utrzymania gospodarstw domowych na poziomie standardu minimum (egzystencji bądź socjalnego). Wartość koszyka minimum socjalnego jest szacowana w IPiSS zazwyczaj cztery razy w roku w okresach miesięcznych (marzec, czerwiec, wrzesień i grudzień). Ponadto dodatkowo szacuje się wartość minimum socjalnego oraz minimum egzystencji na podstawie średniorocznych notowań cen.

Towary i usługi w koszykach dostosowane do klasyfikacji wydatków gospodarstw domowych w aktualnych badaniach budżetów gospodarstw domowych GUS to:

–      żywność i napoje bezalkoholowe,

–      odzież i obuwie,

–      użytkowanie mieszkania i nośniki energii,

–      wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego,

–      zdrowie (usługi medyczne, leki i inne artykuły medyczne),

–      transport,

–      łączność,

–      rekreacja i kultura,

–      edukacja,

–      inne towary i usługi, w tym higiena osobista.

W grupach wydatków mieszczą się zarówno dobra (towary i usługi) konsumpcji bieżącej, z reguły zużywane jednorazowo, jak i wydatki na odnawianie zasobów dóbr długotrwałego użytkowania. Jeśli kwota wydatków na środki konsumpcji bieżącej jest obliczana według przyjętych „norm” i cen jednostkowych, to dla dóbr trwałych konieczne jest budowanie koszyka zasobów oraz ustalanie normatywów użytkowania. Koszyki minimum egzystencji i socjalnego zawierają więc:

•                    towary i usługi w bieżącej konsumpcji oraz

•                    dobra użytkowane w dłuższych okresach czasu, składające się na zasoby gospodarstwa, których zużycie liczone są w latach i miesiącach.

•                    wartości miesięcznego zużycia tych dóbr

•                    (stopę amortyzacji środków przeznaczonych na odtworzenie zasobu po jego całkowitym zużyciu – „konsumpcja z opóźnieniem”- lub

•                    spłatę kredytu zaciągniętego na tworzenie zasobów –  „konsumpcja z wyprzedzeniem”.

Natomiast nie uwzględniają wydatków na alkohol, wyroby tytoniowe i narkotyki, na restauracje i hotele oraz tzw. kieszonkowych.

Poziom i struktura koszyków minimum egzystencji i minimum socjalnego powinny zmieniać się wraz ze wzrostem spożycia całego społeczeństwa oraz powinny zostać dostosowane do zmian:

•                    warunków rynkowych w zakresie oferowanych towarów i usług, w tym

•                    zmian źródeł zaopatrzenia i asortymentu;

•                    poziomu i relacji cen towarów i usług względem ogólnego wskaźnika cen;

•                    zachowań konsumpcyjnych gospodarstw domowych na rynku ;

•                    warunków instytucjonalnych związanych z zaspokojeniem niektórych podstawowych potrzeb gospodarstw domowych (w zakresie ochrony zdrowia, wychowania i edukacji, mieszkania);

•                    oraz do aktualnych zaleceń fizjologów żywienia (w zakresie koszyka żywnościowego).

Założenia konstruowania nowych koszyków minimum egzystencji i socjalnego

Z wyjątkiem gospodarstw emeryckich zakłada się, że osoby w gospodarstwach domowych to ludzie zdrowi, o wykształconych potrzebach egzystencjalnych i społecznych, posiadający wiedzę na temat prawidłowego prowadzenia gospodarstwa, a więc racjonalnie gospodarujący.

W gospodarstwach osób powyżej 60-go roku życia - zwiększenie wyposażenia apteczki oraz dodatkowe wyższe niż w innych gospodarstwach wydatki na leki oraz - ewentualnie - na leczenie jednej osoby chorej na chorobę wieku podeszłego (chorobę-„reprezentanta”, np. cukrzyca, zmiany zwyrodnieniowe, miażdżyca naczyń).

Uznaje się, że nawet skromne mieszkanie ma zapewnić prawidłowe  warunki życia rodziny, tj. żywienia, odpoczynku, snu, nauki i higieny - wynika z tego wybór mebli, sprzętu elektronicznego i mechanicznego, pościeli i środków czystości i innych sprzętów.

Þ     Zmiana wielkości powierzchni mieszkania z 7 m2/os. na 5 m2/os. na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów dotyczących uprawnień do uzyskania mieszkania socjalnego.

Þ     Ewentualnie obniżenie standardu technicznego wyposażenia ze względu na obowiązujące zasady dla przekwaterowywania rodzin do mieszkań socjalnych i zastępczych o niskich standardach technicznych.

Þ     Weryfikacja okresów użytkowania sprzętów składających się na wyposażenie mieszkania .

Tab.1. Wstępne porównanie towarów żywnościowych w koszyku minimum socjalnego 1996r. ze zmodyfikowanym wg zalecanych racji pokarmowych (miesięcznie w zł, ceny z 2004r.).