ZAKŁADAMY SAD NA DZIAŁCE

Jeżeli czytasz ten artykuł to pewnie nie trzeba Cię już przekonywać, co do tego, iż warto mieć własny sad na działce. Uprawa roślin sadowniczych może przynieść wiele satysfakcji - własne owoce są z reguły tańsze i zdrowsze. Samodzielnie możesz decydować o tym, czy stosować chemiczne środki ochrony roślin, czy też poprzestać na metodach ekologicznych, zgodnych z natrurą. Aby jednak uprawa sadu nie przyniosła rownież zbyt wielu problemów, trzeba do wszystkiego odpowiednio się przygotować - wybrać właściwe miejsce pod sad, przygotować glebę, rozplanować nasadzenia i wybrać najlepsze odmiany roślin sadowniczych, takie które mają smaczne owoce, ale także będą dobrze rosły w warunkach jakie będziesz mógł zapewnić im na Twojej działce.

Wybór miejsca pod uprawę roślin sadowniczych i określenie powierzchni sadu

Pierwszym problemem, jaki przyjdzie nam rozwiązać przed założeniem sadu jest wybór odpowiedniego miejsca pod uprawę roślin sadowniczych i określenie powierzchni, jaką sad zajmie na Twojej działce. Jest to pierwsza i bardzo ważna decyzja, która zaważy na powodzeniu dalszej części przedsięwzięcia. Należy ją zatem dokładnie przemyśleć i podjąć z należytą rozwagą.

Przy określaniu powierzchni i położenia sadu proponuję abyś wziął pod uwagę następujące elementy:

·         czego oczekujesz od upraw prowadzonych na działce

·         jaką powierzchnią działki dysponujesz i jaką jej część chcesz przeznaczyć na sad

·         jakie jest położenie Twojej działki i jakie panują na niej warunki środowiskowe

Poprzez Twoje oczekiwania rozumiem przede wszystkim to, w jakim charakterze chcesz wykorzystać swoją działkę. Na działce obok części sadowniczej może znaleźć się również część przeznaczona pod uprawę warzyw, część ozdobna i część wypoczynkowa.

Przeważnie na część sadowniczą przeznacza się około 1/3 całkowitej powierzchni działki. Jeżeli powierzchnia Twojej działki wynosi około 300 m2, na sad będziesz mógł przeznaczyć około 100m2. Taka powierzchnia pozwala na prowadzenie uprawy różnych gatunków drzew i krzewów owocowych i wystarcza na potrzeby 5-cio osobowej rodziny. Jeżeli Twoja działka jest większa niż 3002 m, to, jaką jej część przeznaczysz na sad, zależy wyłącznie od Twoich potrzeb. Jeżeli natomiast działka jest znacznie mniejsza - konieczny będzie pewien kompromis. Oczywiście nie musisz rezygnować z uprawy warzyw, czy roślin ozdobnych. Może jednak okazać się konieczne ograniczenie różnorodności gatunków roślin sadowniczych, jakie będziesz mógł uprawiać. Rozwiązaniem tego problemu może okazać się również uprawa intensywna, polegająca na uprawie odmian drzew osiągających niewielkie rozmiary (odmiany niskie i karłowe), które można sadzić w niewielkich odstępach. Dzięki temu, na niewielkiej powierzchni sadu, w zależności od Twoich potrzeb, będziesz mógł posadzić dużo różnych drzewek i osiągnąć dość duży plon. Krzewy jagodowe (głównie porzeczki czerwone i agrest) można natomiast prowadzić w formie sznurów pod ścianą lub płotem. Nawet truskawki można uprawiać na pionowych konstrukcjach!

Część sadownicza powinna być wyraźnie wydzielona na obszarze działki. Jeżeli drzewa posadzisz chaotycznie, a po między nimi będziesz uprawiał warzywa, okaże się, że pielęgnacja takiego ogrodu będzie bardzo uciążliwa. Plony, jakie ostatecznie zbierzesz będą niewielkie i słabe jakościowo.

Jeżeli powierzchnia Twojej działki jest zbyt mała, aby wydzielić na niej zarówno część sadowniczą, warzywniczą jak i ozdobną, możesz połączyć sad z ogrodem ozdobnym. Przy takim rozwiązaniu, pomiędzy drzewami owocowymi załóż trawnik. Dzięki temu część sadownicza nabierze charakteru ozdobno-rekreacyjnego.

Zakładany sad musi harmonizować z częścią ozdobną i warzywniczą. Ważne jest aby poszczególne części ogrodu nie tylko pasowały do siebie wizualnie, ale również nie kolidowały ze sobą pod względem zapewnienia roślinom odpowiednich warunków środowiskowych. Pielęgnacja działki będzie łatwiejsza, jeżeli w bliskim sąsiedztwie posadzisz rośliny o podobnych wymaganiach wodnych, cieplnych i świetlnych. Dla większości drzew owocowych idealne jest stanowisko słoneczne i zaciszne. Natomiast krzewom jagodowym lekki cień nie będzie przeszkadzał. Uwaga - pamiętaj, iż truskawki i poziomki, chociaż są roślinami sadowniczymi, należy uprawiać w części przeznaczonej na uprawę warzyw! Wynika to z niewielkich rozmiarów tych roślin i ich wymagań pielęgnacyjnych. Podobnie jak warzywa trzeba je uprawiać naprzemiennie (unikać corocznej uprawy w tym samym miejscu).

Jeżeli Twoja działka graniczy z drogą, na której występuje ruch samochodowy, najbliżej drogi stwórz część ozdobną. Będzie ona doskonałą wizytówką Twojego ogrodu działkowego, a jednocześnie w głębszej części działki rośliny użytkowe zostaną nieco osłonięte od zanieczyszczeń. Zwróć także uwagę na warunki słoneczne oraz kierunek wiatrów. Poszczególne części działki zaplanuj tak, aby wyższe drzewa lub zabudowania nie rzucały cienia na rabaty kwiatowe i warzywnik. Zabudowania czy też żywopłot powinny natomiast chronić część uprawną działki przed zimnymi wiatrami wiejącymi z północnego wschodu.

Rys. 1 Przykładowe rozmieszczenie roślin na działce.

Przy rozplanowywaniu poszczególnych części działki, nie zapomnij, iż Twoja działka graniczy z innymi działkami. Zwróć uwagę, aby rośliny uprawiane na Twojej działce nie kolidowały z uprawami sąsiada. Może się np. zdarzyć, iż w miejscu gdzie chcesz posadzić rośliny wymagające dobrego nasłonecznienia, pada cień rzucany przez drzewo rosnące na sąsiedniej działce. Zasady, dotyczące wysokości altanek i roślin mogących rosnąć na działkach oraz odległości od płotu jakie należy zachować określa regulamin POD. Aktualną wersję regulaminu znajdziesz na stronie internetowej Polskiego Związku Działkowców: http://www.pzd.pl

Dobór gatunków i odmian

Większość z nas zapewne chciałaby posadzić na działce jak najbardziej zróżnicowane gatunki i odmiany roślin sadowniczych, a przede wszystkim te, których owoce najlepiej smakują. Oczywiście nie ulega wątpliwości, że przy wyborze gatunków i odmian do posadzenia na działce powinieneś wziąć pod uwagę własne preferencje, co do tego, jakie owoce najbardziej lubisz. Jednak, aby rośliny dawały dużo smacznych i zdrowych owoców, konieczne jest zapewnienie im właściwych warunków uprawy. Warunki panujące na Twojej działce muszą odpowiadać wymaganiom poszczególnych roślin.

Dobierając gatunki do swojego sadu zwróć uwagę na następujące cechy roślin sadowniczych:

·         smak i jakość owoców oraz wielkość plonu,

·         regularność owocowania,

·         termin dojrzewania owoców,

·         samopylność,

·         tempo i siła wzrostu,

·         wymagania środowiskowe (świetlne, glebowe, wodne itp.),

·         odporność na niskie temperatury i choroby.

To, jakie owoce najbardziej Ci smakują, jest sprawą twoich upodobań. Jaka była by radość z owoców, których nie będziesz chciał jeść? Wybierz zatem to co lubisz, pamiętając jednak o pozostałych czynnikach warunkujących wybór gatunku i odmiany do sadu. Niestety trzeba się liczyć z tym, że rośliny dającej Twoje ulubione nie da się uprawiać w warunkach panujących na Twojej działce lub uprawa taka będzie bardzo trudna. Konieczny będzie zatem pewien kompromis.

Przy wyborze odmiany zwróć również uwagę na regularność jej owocowania. Niektóre odmiany mają tendencję do owocowania naprzemiennego, czyli co dwa lata. Jeżeli chcesz zbierać owoce każdego roku, koniecznie zwróć uwagę na tę cechę danej odmiany.

Planując nasadzenia, zwróć również uwagę na termin owocowania wybranych odmian. Jeżeli sadzisz kilka odmian danego gatunku, wybierz takie odmiany, które dadzą owoce w różnych terminach. Dzięki temu będziesz mógł jeść ulubione owoce przez dłuższy okres czasu. Jeżeli sadzisz tylko jedno drzewo lub krzew danego gatunku, spróbuj wybrać odmianę, której owoce dojrzewają nierównomiernie, co również wydłuży okres zbiorów. Zwróć również uwagę na okres, przez jaki można przechowywać owoce po zbiorze.

Czasem, pomimo najlepszej pielęgnacji, zdarza się, że drzewo w ogóle nie daje owoców albo owocuje bardzo słabo. Powodem takiej sytuacji może być brak zapylacza. Jeżeli wybierasz odmianę obcopylną, konieczne jest posadzenie jej obok odmiany zapylającej. Dla dobrego owocowania zapylaczy potrzebuje wiele odmian jabłoni, gruszy, czereśni i śliw. Gdy Twoja działka jest zbyt mała, aby sadzić po kilka odmian każdego gatunku, koniecznie wybierz odmiany samopylne. Nie ma co liczyć na to, że zapylacz będzie akurat rósł u sąsiada.

Obecnie zaleca się sadzenie na działkach drzew osiągających niewielkie rozmiary. Dzięki temu możliwe jest posadzenie drzewek w mniejszych odstępach i zebranie dużych plonów nawet z małej powierzchni działki. Poza tym z niższych drzew łatwiej jest zrywać owoce. Więcej informacji na temat zalet, zakładania i pielęgnowania sadu z drzewami na podkładkach karłowych znajdziesz w książce A. Miki Sad karłowy - zobacz szczegóły

W przypadku najpopularniejszych w polskich sadach jabłoni, tempo wzrostu uzależnione jest przede wszystkim od podkładki. Zwróć zatem szczególną uwagę na podkładkę, na jakiej drzewo zostało zaszczepione. Chociaż dla jabłoni wyhodowano kilkadziesiąt różnych podkładek, najczęściej w sklepach ogrodniczych można nabyć jabłonie na podkładce karłowej M9 lub półkarłowej M26.

Nieco inaczej sprawa wygląda w przypadku gruszy. Większość grusz jest szczepiona na siewkach gruszy kaukaskiej i nie mamy do wyboru podkładek o różnej sile wzrostu. W tym przypadku kieruj się siłą i tempem wzrostu samej odmiany, jaka została zaszczepiona na podkładce. Jeżeli jednak koniecznie chcesz mieć karłową gruszę, poszukaj egzemplarza szczepionego na pigwie S. Najlepsze karłowe podkładki dla czereśni to P-HL A, PH-L B, Gisela 5, a dla śliw - Węgierka Wangenheima lub Pixy.

Być może właśnie nasunęło Ci się pytanie: po co w ogóle drzewka szczepi się na podkładkach? Otóż dzięki temu możemy otrzymać rośliny lepiej spełniające nasze oczekiwania. Drzewka takie łączą w sobie zalety wybranej przez Ciebie odmiany z zaletami zastosowanej podkładki. Możesz wybrać odmianę o szybkim, bujnym wzroście, dzięki czemu w łatwy sposób będziesz mógł ją prowadzić i formować. Jednocześnie zastosowana karłowa podkładka, da Ci pewność, że drzewko zbytnio się nie będzie rozrastać i dość szybko da pierwsze owoce.

Drzewka szczepione na karłowych podkładkach mają jednak pewne wady. Szybko zaczynają dawać owoce (już po 2 latach uprawy), ale też krócej żyją. Żywotność jabłoni na karłowej podkładce ocenia się na około 20 lat, podczas gdy drzewo silnie rosnące może dawać owoce nawet przez 50 lat. Sad wypełniony drzewami karłowymi będzie więc wymagał wcześniejszego odnowienia. Poza tym na glebach bardzo słabych drzewka karłowe zawiążą dużo drobnych, mało smacznych owoców i będą zupełnie pozbawione przyrostów pozwalających formować korony drzewek. W takim przypadku lepiej wybrać egzemplarz szczepiony na podkładce o nieco silniejszym wzroście.

Na podkładkach bywają także szczepione krzewy. Mówimy wtedy o formie piennej lub o krzewie szczepionym na pniu. Najczęściej można spotkać pienny agrest lub porzeczkę czerwoną. Krzewy jagodowe w formie piennej wyglądają atrakcyjniej, łatwiej jest zbierać z nich owoce oraz pielęgnować glebę pod krzewem. Dlatego też gorąco zachęcam Cię do spróbowania uprawy takiej właśnie formy porzeczki lub agrestu.

Następny element, który ma ogromne znaczenie, to wymagania danego gatunku i odmiany, co do warunków środowiskowych panujących na naszej działce. Najlepiej wybrać odmiany o mniejszych wymaganiach i łatwiejsze w pielęgnacji. Dominujące znaczenie ma tu odporność roślin na niskie temperatury panujące w okresie zimowym i na wiosenne przymrozki. Jeżeli mieszkasz w chłodnych rejonach Polski (głównie na wschodzie) lepiej zrezygnuj z uprawy gatunków słabo odpornych na niskie temperatury lub wrażliwych na przymrozki, takich jak brzoskwinie, czereśnie i morele.

Ostatnim, a zarazem moim zdaniem najważniejszym elementem, który powinieneś wziąć pod uwagę przy doborze roślin do sadu jest ich podatność na choroby. Wybierając odmiany mało podatne na zachorowania, ograniczysz do minimum konieczność stosowania środków chemicznych ochrony roślin, które bywają drogie i nie pozostają bez wpływu na nasze zdrowie, a często także na kondycję uprawianych roślin. Niestety ciężko jest wybrać odmianę łatwą w uprawie, dającą smaczne i obfite plony, a do tego odporną na wszelkie choroby. Dlatego też spróbuj zrobić wywiad wśród właścicieli sąsiadujących działek, na co chorują rośliny sadownicze w okolicy i wybierz rośliny odporne przede wszystkim na takie choroby, które w ostatnim czasie występowały w okolicznych sadach najczęściej. Więcej na ten temat przeczytasz w części poradnika, poświęconej ochronie roślin .

Jeżeli potrzebujesz jeszcze więcej informacji na temat wyboru właściwych gatunków drzew owocowych na działkę i do swojego ogrodu, polecam książkę ABC sadownictwa krok po kroku - poznaj tajniki doboru drzew owocowych !!!

Wybór sposobu prowadzenia

Planując nasadzenia roślin sadowniczych na działce, warto jest zastanowić się nad najkorzystniejszym sposobem ich prowadzenia. Szczególnie, jeżeli powierzchnia, jaką możesz przeznaczyć na sad, jest znacznie ograniczona. Drzewa owocowe możemy prowadzić w formie wolnostojącej lub w szpalerach. W przypadku drzew na karłowych podkładkach prowadzonych w formie wolnostojącej zaleca się tworzenie tzw. wysmukłej korony wrzecionowej. Jak to osiągnąć wytłumaczę w części poświęconej pielęgnacji młodego sadu.

Rys. 2 Drzewa owocowe prowadzone jako wolno stojące oraz prowadzone w szpalerach

Drzewa i krzewy możesz również poprowadzić przy ścianie czy też ogrodzeniu, o ile stanowiska te są dobrze nasłonecznione. Taki sposób prowadzenia jest jednak dość rzadko spotykany na terenach ogródków działkowych. A szkoda, bo pozwala bardzo oszczędnie zagospodarować powierzchnię działki, stwarza dobre warunki do dojrzewania owoców, rośliny jest też łatwiej chronić przed wiatrem, mrozem i szkodami wyrządzanymi przez ptactwo.

9