ENCYKLOPEDIA SZTUKI STAROŻYTNEJ - EUROPA, AZJA, AFRYKA, AMERYKA.pdf - PDF - Pinek983

AUTORZY

ENCYKLOPEDIA

SZTUKI

STAROŻYTNEJ

Henryk Brandys [sztuka Nubii]

Zbigniew BukoWSki [kultury europejskie epoki brązu]

Krzysztof DąbrOWSki [kultury europejskie epoki żelaza]

Anna DerWOJed [terminologia ogólna] Witold

DobrOWOlski [sztuka etruska]

Barbara Filarska [mitologia gr., szkło]

Maria FrankoWSka [kultury Ameryki Prekolumbijskiej]

EUROPA

AZJA • AFRYKA

AMERYKA

Krystyna GawlikoWSka [sztuka Mezopotamii — zabytki]

Michał GawlikoWski [sztuka Anatolii, Syrii, Fenicji i

Palestyny]

Barbara Gąssowska [sztuka grecka]

Andrzej JakimOWicZ [sztuka Indii i Indochin] Lech

KalinOWSki [sztuka starochrześc. i bizantyńska]

Wiesław Kotański [sztuka japońska] Jan

Kowalczyk [kultury europejskie epoki neolitu] Lech

KrZyŻaniak [wykopaliska w Kadero]

Wstęp napisał KAZIMIERZ

MICHAŁOWSKI

Krystyna Kubalska-Sulkiewicz [terminologia ogólna]

Jadwiga Lipińska [sztuka egipska i koptyjska]

Krystyna ŁyCZkoWska [sztuka Mezopotamii]

Bożenna Majewska-Maszkow ska [meblarstwo]

Antoni Mierzej eWSki [sztuka Iranu i Azji Środkowej]

Jolanta Młynarczyk [sztuka cypryjska]

Kinga Olgyay [tkactwo]

Bogdan RutkOWSki [sztuka egejska]

Anna Sadurska [sztuka rzymska]

Zofia Sztetyłło [sztuka grecka, scytyjska, rzym*a]

Teresa Zarębska [urbanistyka]

Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe • Warszawa 1974

Genowefa Zdun [sztuka chińska]

Od redakcji

Encyklopedia Sztuki Starożytnej, którą przekazu-

jemy Czytelnikom, powstała przy udziale licznej

grupy archeologów i historyków sztuki reprezentu-

jących najważniejsze ośrodki naukowe w Polsce.

Intencją autorów i wydawcy było możliwie no-

woczesne i wszechstronne ujęcie tematu, a jedno-

cześnie uwzględnienie najnowszych, często nie

znanych jeszcze szerszemu ogółowi, odkryć i wy-

ników badań. W stosunku do wcześniejszych wy-

dawnictw tego typu nowością jest przede wszy-

stkim przyjęcie znacznie szerszych ram chronolo-

gicznych i geograficznych. Zgodnie z panującą dziś

tendencją, by nie oddzielać od okresu starożytnego

starszych, przedpaństwowych faz dziejów ludz-

kości, które ze względu na brak źródeł pisanych

zaliczano były tradycyjnie do prahistorii, Encyklo-

pedia objęła swym zakresem wszystkie ważniejsze

zjawiska artystyczne od epoki neolitu, aż do prze-

łomu VI i VII wieku nowej ery. Końcowej cezury

starożytności nie można zresztą określić w sposób

jednoznaczny, dlatego też niekiedy trzeba było tę

granicę korygować. Szczególnym przypadkiem jest

sztuka Ameryki prekolumbijskiej, która zachowała

swój pierwotny charakter aż do hiszpańskiej kon-

kwisty. Rozszerzony też został terytorialny zasięg

kultur starożytnych, w obręb którego włączono

cywilizacje ze wszystkich kontynentów.

Encyklopedia obejmuje łącznie ponad 1,5 tysiąca

haseł szczegółowych i syntetycznych, wzbogaco-

nych licznymi ilustracjami w tekście i na wkład-

kach, mapkami, planami zespołów architektonicz-

nych oraz podstawową bibliografią w układzie

działowym.

Dla ułatwienia Czytelnikowi korzystania z En -

cyklopedii redakcja starała się unikać zbyt dużej ilo-

ści skrótów i odsyłaczy. Strzałki odsyłaczowe służą

głównie dla powiązania haseł problemowych w wię-

ksze zespoły tematyczne, nie ma natomiast odsy-

łaczy do szczegółowych haseł terminologicznych,

biograficznych i zabytkoznawczych.

Na zakończenie tych kilku wstępnych uwag re-

dakcja pragnie złożyć podziękowanie profesorowi

Kazimierzowi Michałowskiemu za wszechstronną

pomoc i opiekę naukową w trakcie pracy nad książ-

ką. Nieocenioną pomocą dla redakcji były też rady

udzielone przez recenzentów poszczególnych dzia-

łów: prof. dr Marię Frankowską, doc. dr hab. Annę

Sadurską oraz doc. dr hab. Andrzeja Jakimowicza.

Najważniejsze odkrycia archeologiczne sztuki starożytnej

Wartość i znaczenie sztuki starożytnej jako czynnika kulturotwórczego w cy-

wilizacji nowożytnej zostały rozpoznane i docenione już w okresie Odrodzenia.

Od tego czasu aktywne oddziaływanie kultury starożytnej w zakresie sztuki nie

tylko nie zmalało, ale z każdym stuleciem ulega pogłębieniu i rozszerzeniu. Jeśli

jeszcze w XIX wieku znajomość faktów artystycznych z okresu starożytnego ogra-

niczona była li tylko do pewnych kręgów społecznych, twórców lub piastunów

kultury, to w chwili obecnej, kiedy w naszych oczach dokonuje się upowszechnianie

kultury w najszerszych rzeszach społeczeństwa, rola i znaczenie sztuki starożytnej

wzrosły tak dalece, iż dzięki środkom masowego przekazu, telewizji, publikacjom,

albumom, reprodukcjom, obcowanie z nią wykroczyło znacznie poza ramy sal

muzealnych czy innych zbiorów publicznych. Idea Andre Malraux o „muzeum

sztuki" w każdym domu wkroczyła już w etap pełnej realizacji, dlatego też w osta-

tnich latach pojawiają się na całym świecie publikacje o typie skróconych

encyklo-pedii-słowników, których celem jest ułatwienie korzystania z

ogólnoludzkiego dobra kulturalnego, jakie stanowi sztuka starożytna, podstawa

europejskiej kultury artystycznej. Nie wydaje się więc koniecznym wyjaśnianie dziś

celowości tego typu publikacji, której potrzebę odczuwa człowiek współczesny,

niekiedy w życiu codziennym poza pracą zawodową.

Jak w każdej dziedzinie działalności człowieka, tak i w wypadku poznawania

sztuki starożytnej mamy do czynienia z pewną dziedziną wiedzy, wyspecjalizowaną

dyscypliną naukową, której celem jest nie tylko samo upowszechnienie tej kategorii

wiadomości, ale przede wszystkim badanie podstaw i zdobywanie wciąż nowych

faktów z tej dziedziny. Sztukę starożytną bada i udostępnia naszemu poznaniu arche-

ologia. Nauka ta zajmuje się wszystkimi wytworami ręki ludzkiej pochodzącymi

z przeszłości, a więc obiektami kultury materialnej, jak narzędzia, przedmioty co-

dziennego użytku itd., badając nie tylko sam proces wytwórczy, ale również za-

gadnienia związane z warunkami produkcji na danym etapie rozwoju historycznego.

Do jej zakresu należą, rzecz zrozumiała, także dzieła sztuki, będące również wy-

tworami ręki ludzkiej, których rola i znaczenie w tzw. nadbudowie miały i mają

wielką doniosłość. Niektórzy badacze uważali nawet, że archeologia, szczególnie

jeśli bada obiekty z kręgu grecko-rzymskiego, jest wyłącznie historią sztuki staro-

żytnej. Głosicielem takich poglądów był np. Adolf Furtwangler, jeden z najwy-

bitniejszych archeologów przełomu XIX i XX wieku. Niewątpliwie w tym pojmo-

waniu archeologii było wiele przesady i zbytnie zawężenie tematyki.

Każdy z archeologów, pracujących czynnie na wykopaliskach, wie dobrze

z własnej praktyki, że właśnie wytwory kultury materialnej wielokrotnie przeważają

ilościowo w stosunku do odkrywanych dzieł sztuki. Ale można natomiast z całą

pewnością stwierdzić, że w porównaniu z reliktami kultury materialnej aktywna

rola zabytków sztuki starożytnej w wytwarzaniu nowych wartości kulturowych jest

niewspółmiernie większa. Nieporównywalne jest znaczenie jakie w nowoczesnej

literaturze, sztuce, obyczajowości posiadają takie dzieła sztuki starożytnej, jak

posąg Wenus z Milo w Luwrze, rzeźby Partenonu czy malarstwo grobowców egip-

skich w stosunku do odkrytych żarn, noży, przęślików tkackich, pochodzących

z tych samych terenów świata starożytnego. Jeśli jednak mówimy tutaj o terytoriach,

które nam dały wspomniane zabytki, to należy w tym miejscu wyjaśnić sprawę pod-

stawową. Cywilizacja starożytna składała się z ściśle określonych terytorialnie krę-

gów kulturowych, których tysiącletnie trwanie doprowadziło do pewnego wyizolo-

wania poszczególnych terenów, które nawet w obecnej sytuacji nie zostało dotych-

czas całkowicie przełamane. W naszym rozumieniu, gdy mówimy o sztuce staro-

żytnej, mamy na myśli przede wszystkim krąg kulturowy, który odpowiada temu,

co nazywamy dzisiaj starożytną cywilizacją śródziemnomorską.

Odmienny w starożytności krąg kulturowy stanowiła np. środkowa i północna

Europa. Zupełnie odrębnie rozwijały się i wytwarzały swoje dobra kulturowe kraje

subkontynentu azjatyckiego czy Dalekiego Wschodu, a jeszcze inaczej wielka kul-

tura prekolumbijsktfw Ameryce Środkowej i Południowej. Sam charakter tych

wytworów, rodzaj materiałów, a przede wszystkim odmienne języki twórców i

pia-stunów tych kultur starożytnych wytworzyły daleko idącą specjalizację w obrębie

poszczególnych gałęzi archeologii.

Dla porównania spójrzmy na inną dyscyplinę historyczną, jaką jest filologia.

Filolog — orientalista, badający np. starożytne języki Bliskiego Wschodu, ma nie

tylko zupełnie odmienny od filologów innych specjalności warsztat pracy, na który

rzutuje odrębny charakter materiałów językowych, lecz w swojej codziennej pracy

utrzymuje on również o wiele bliższe kontakty z archeologiem, badającym dzieła

ręki ludzkiej z tych samych terenów, niż z filologiem, studiującym np. języki ger-

mańskie czy romańskie. Cóż dopiero mówić o sinologach lub amerykanistach!

Nauka, która zajmuje się sztuką starożytną, jest samodzielną dyscypliną wie-

dzy, którą umownie nazywamy archeologią śródziemnomorską. Z uwagi na specy-

fikę odkrywanych materiałów wytworzyła ona nawet odrębne metody wykopali-

skowe, których stosowanie w warunkach północnej lub środkowej Europy byłoby

niewłaściwe — i na odwrót, metody wypracowane w trakcie praktyki archeologicz-

nej na tych ziemiach nie zawsze mogą znaleźć zastosowanie w pracach wykopali-

skowych na terenie Egiptu, Sudanu czy Syrii. Bogaty materiał epigraficzny, jaki

już od III tysiąclecia towarzyszy większości zabytków z obszaru Bliskiego Wschodu,

stawia przed archeologami wymogi znajomości języków starożytnych, które wszak

nie ciążą nad archeologiem rozkopującym np. Biskupin.

Ale właśnie te utrudnienia i dodatkowe obciążenia, na jakie napotykają adepci

archeologii śródziemnomorskiej sprawiły, że dyscyplina ta zdobyła sobie w osta-

tnich latach bardzo poczesne miejsce w zespole nauk społecznych, że wyniki jej

badań i odkryć fascynują szerokie rzesze społeczeństwa, czemu daje wyraz wielka

codzienna prasa światowa, tygodniki oraz szereg miesięczników

popularno-nauko-wych, poświęconych odkryciom archeologicznym, nie mówiąc już

o nader bogatej, specjalistycznej literaturze naukowej przedmiotu. I u nas w Polsce

można zaobser-

wować to samo zjawisko, bowiem i nasza archeologia śródziemnomorska dzięki

dokonanym odkryciom, które stawiają ją w rzędzie światowych ośrodków nauko-

wych w tej dziedzinie wiedzy, zdobyła sobie w ostatnim dziesięcioleciu również

ogromną popularność w społeczeństwie polskim.

Należało by się teraz jednak zastanowić, jaką drogę odbyła ta gałąź wiedzy

i w jakiej mierze wyniki jej badań przyczyniły się do kształtowania nowoczesnej

cywilizacji. Cofnąć się trzeba do wspomnianego już okresu Odrodzenia, kiedy to

humaniści włoscy „odkryli na nowo" świat starożytny. Nie przypadkowo, jak

zresztą cały ruch humanizmu, nastąpiło to we Włoszech, ziemi kryjącej skarby

sztuki starożytnej. Początkowo zwrócono uwagę wyłącznie na te zabytki, które prze-

trwały na widoku publicznym cały okres średniowiecza, jak np. słynny pomnik konny

Marka Aureliusza, który to zabytek, uważany za posąg pierwszego cesarza chrze-

ścijańskiego, Konstantyna Wielkiego, przetrwał na placu przed Lateranem okres

wieków średnich. Były także inne zabytki, które humaniści włoscy mogli podziwiać

bez prowadzenia specjalnych poszukiwań. Bardzo jednak szybko rozpoczął się

w Rzymie ruch zbierania starożytnych dzieł sztuki, które zaczęli gromadzić zarówno

papieże, jak i wysocy dostojnicy kościelni. Powstały w ten sposób pierwsze zbiory

sztuki starożytnej, którym patronowali nie tylko owi dostojnicy Kościoła, ale i ów-

cześni wielcy artyści, rzeźbiarze i malarze, działający w Rzymie i we Florencji. Tak

doszło więc do utworzenia pierwszych zbiorów watykańskich, pierwszego publicz-

nego zbioru antyków na Kapitolu (Museo Capitolino), zbiorów kardynała Albani

(Villa Albani) oraz dziesiątków innych kolekcji. Wtedy to powstała we Włoszech

specjalna grupa poszukiwaczy antyków, którzy zdobywali je drogą wykopalisk typu

rabunkowego; chodziło im bowiem o samo zdobycie konkretnych marmurów, brą-

zów czy ceramiki starożytnej, bez uwzględniania natomiast okoliczności i stanu,

w jakim przetrwały one w ziemi. Zamiłowanie do zbierania antyków rozszerza się

na całą współczesną Europę i już w epoce baroku pojawiają się pierwsze naukowe

opracowania poszczególnych kolekcji lub serii zabytków. Równocześnie z powsta-

niem tego ruchu docierają do wykształconych kręgów społeczeństwa w Europie

wiadomości i opisy podróżników, którzy zwiedzając kraje Bliskiego Wschodu

sygnalizują w swoich raptularzach wiele ciekawych obserwacji dotyczących ruin,

pomników, a czasem całych zespołów zabytków, które przetrwały na tamtych tere-

nach. Powołany przez kardynała Richelieu Instytut Francuski posiada w swym

zespole specjalną akademię, której zadaniem jest badanie starożytnych napisów

(Academie des Inscriptions et Belles-Lettres).

Kiedy młody Jan Joachim Winckelmann (1717-1768) przybywa w charakterze

sekretarza kardynała Albani do Rzymu (1755 r.) zastaje tam już pewne środowisko

naukowe, co stworzy dla niego atmosferę sprzyjającą pracy twórczej, której ukoro-

nowaniem będzie przede wszystkim jego historia sztuki starożytnej (Geschichte der

Kunst des Altertums), wydana w roku 1764. O wiele jednak większe znaczenie miała

dla współczesnych jego praca o naśladownictwie dzieł sztuki starożytnej w sztuce

nowożytnej (Gedanken iiber die Nachahmung der griechischen Werke in der Malerei und

Bildhauerkunsi), wydana w roku 1755. Był to rodzaj programu w zakresie pojęć

ENCYKLOPEDIA SZTUKI STAROŻYTNEJ - EUROPA, AZJA, AFRYKA, AMERYKA.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: