Jerzy Szymołon, Rafał P. Bartczuk Skala Centralności Postawy Religijnej W. Prężyny
Podstawy teoretyczne:
- skala służy do badania centralności psychologicznej przedmiotu postawy religijnej;
- opublikowana w 1977r. i nadal traktowana jako oryginalna i użyteczna;
Centralność przedmiotu postawy:
- postawa – względnie stała predyspozycja podmiotu wyrażająca jego gotowość do pozytywnych lub negatywnych reakcji (intelektualnych, emocjonalnych i behawioralnych) wobec określonego przedmiotu;
- centralność przedmiotu – jeden z istotnych wymiarów wiary; może być analizowany ze względu na znaczenie jakie dany przedmiot posiada dla jednostki (centralność psychologiczna) lub ze względu na miejsce jakie dane przedmiot zajmuje w układzie wielu przedmiotów postaw (centralność strukturalna);
- centralność psychologiczna – odnosi się do określonego przedmiotu pojedynczej postawy; wyraża ona stopień powiązania podmiotu z przedmiotem, którego zróżnicowanie można odwzorować na kontinuum centralność-peryferyjność (przedmiot bliski dla osoby = postawa wobec niego bardziej centralna)
- przedmiot centralny – psychologicznie obecny, ważny, znaczący dla podmiotu i w jego świadomości zajmujący pierwszoplanowe miejsce;
- centralność oznacza utrwaloną wrażliwość podmiotu (im bardziej centralny przedmiot, tym bardziej angażuje podmiot);
- różne postawy posiadane przez człowieka pozwalają analizować wzajemne powiązania ich przedmiotów; konstelacje tych powiązań mają charakter systemu;
- centralność strukturalna – wskazuje na położenie różnych przedmiotów postaw w danym systemie i na stopień ich wzajemnego powiązania; najbardziej centralna jest pozycja, która w układzie jest najbliższa w stosunku pozycji innych elementów i najsilniej oddziałuje na organizację.
Postawa religijna:
- element specyficzny dla postawy religijnej to jej przedmiot, przynależący ze względu na swą treść do religii w jej znaczeniu przedmiotowym;
- zakres jako cecha przedmiotu może się zmieniać i przyjmować szersze lub węższe znaczenie;
- w przedmiocie postawy religijnej wyróżniamy elementy pierwotne (pojęcie Boga lub pojęcie nadprzyrodzoności) i wtórne (Kościół, ksiądz, liturgia), elementy wtórne nie wchodzą w zakres elementów pierwotnych, lecz pozostają z nimi w relacji.
Centralność przedmiotu postawy religijnej:
- stopień włączania wartości religijnych w strukturę osobowości może być różny;
- wartości religijne akceptowane, ale na pozycjach peryferyjnych – ich związek z elementami motywacyjnymi będzie luźny => religijność może pełnić najwyżej funkcję instrumentalną;
- centralność wartości religijnych => religijność zaczyna pełnić funkcję integrującej filozofii życia (organizuje elementy motywacyjne osobowości i sprzyja syntezie rozwoju osobistego i solidarności społecznej);
- przedmiot postawy religijnej jako znaczący czynnik w procesie wartościowania doświadczanej rzeczywistości (a obraz tej rzeczywistości wpływa na wartościowanie przedmiotu postawy religijnej).
Uwarunkowania centralności przedmiotu postawy religijnej:
- religijność jako fenomen „wrodzony” – religijność jest uniwersalną właściwością człowieka; naturalne źródła motywacji religijnej: elementy nieświadomości (archetypy), poczucie zależności od Absolutu, współwystępowanie lęku i fascynacji w kontekście przeżywania sacrum, instynkt religijny, potrzeba religijna;
- religijność jako fenomen nabyty – motywacja religijna jako funkcja powiązania przedmiotu religijnego z predyspozycjami podmiotu (układ potrzeb, system wartości, poszukiwanie sensu, poczucie tożsamości, ciekawość poznawcza). Ważne są też doświadczenia jednostki, w które wpisuje się niepowodzenie, strach, frustracja i poczucie kruchości ludzkiej egzystencji.
Konstrukcja i wstępna walidacja skali:
- 2 kryteria doboru stwierdzeń (musiały odnosić się do przyjętego przedmiotu postawy i miały wskazywać na ile przedmiot postawy religijnej jest dla jednostki centralny);
- początkowo ponad 150 stwierdzeń;
- po wstępnej selekcji dokonanej przez 3 psychologów zostało 46 stwierdzeń;
- ocena 40 sędziów kompetentnych i rozkład danych empirycznych (na grupie 100 studentów);
- w ostatecznej wersji zostało 18 itemów;
- odpowiedzi udzielane na skali od 1 (zdecydowanie nie) do 7 (zdecydowanie tak);
- stałość testu: r=0,72.
Powtórna walidacja skali
- użyto danych z 5 badań (łącznie 1087 osób);
- wyrzucono jeden item („Gotów byłbym przeznaczyć znaczną sumę na badania naukowe pozwalające ogółowi ludzi wyrobić sobie zdecydowany pogląd na istnienie Boga” J ) ;
- rzetelność jest wysoka i stabilna;
- skala jest jednowymiarowa.
Sposób badania:
- stopień trudności metody wyklucza zastosowanie jej wobec osób poniżej 17. roku życia;
- w założeniu wykształcenie badanych ma być co najmniej średnie;
- wg autora skala może być stosowana wobec osób reprezentujących religię chrześcijańską;
- badanie nie powinno przekraczać 10-15 minut;
- oddzielne normy dla mężczyzn, kobiet i studentów.
Przegląd badań
- predyspozycje sprzyjające rozwojowi wysokiej centralności postawy religijnej zw. z układem rozwiniętych potrzeb poznawczych, otwartością na innych ludzi, akceptacją autorytetu, preferencją wartości społecznych i aktywnością działania;
- centralność zw. z tendencją do kolektywizmu, wzmacnia ona poczucie zależności, ułatwia proces adaptacji i stymuluje społeczne zaangażowanie;
- ujemne korelacje centralności z narcyzmem i lękiem społecznym.
uspsychologia07